1875 жылғы Франциядағы конституция және олардың кейінгі кездегі өзгеруі

11-тамыздағы декрет  бойынша азаматтарды «белсенді»  және «белсенді еместерге» бөлу  алынып тасталады. Коммуна «қожайын» деген сөзді «азамат» деген сөзге ауыстыру керектігін және сайлау құқығын бір жерде тұрақты екі жыл тұрған 21 жастағы барлық ерлерге беруді ұсынады.  
Карусели алаңында доктор Ж. Гильотеннің құрастыруымен қылмысты адамдардың басын алуға арналған құрал қондырылады.

1792 жылдың тамызында  эмигранттардың жерін саудалау, қауым жерін селолық қауым  арасында бөліске салу декреті  қабылданады. Бірақ, бұл декрет іс жүзінде іске аса қойған жоқ. Конституциялық монархия жақтастарының биліктен кетірілуіне қол жеткізілгенімен, жирондистер мен монтаньярлардың қудалауына қарамастан, қалалық билік органы Париж Коммунасының құзырында қала береді.

1792 жылдың 20-тамызында  Заң шығару жиналысының отырысынан  кейін-ақ Ұлттық конвент жиналады. Конвентке Францияның өзінен 749 депутат,ал отарлардан 34 депутат сайланады. Жирондистер провинциялардан келген депутаттардан құралған Конвенттегі 165 орынға ие болды. Конвенттегі монтаньярлар корольді сотқа шақыруды және радикалды реформалардың жалғасуын талап етеді. 1792 жылдың 21-тамызында Конвент өзінің тұңғыш актісі король билігін жою туралы декретті қабылдайды.

Ал, осы монархияның  жойылуын сипаттайтын акті Францияда  Республика орнағанын жария етті. Тарихқа бұл Бірінші Республика ретінде еніп, 1804 жылдың наурызында өзін император ретінде жариялаған Напалеон Бонапарт таратқанға дейінгі уақытта 12 жыл көлемінде өмір сүрді. 1792 жылдың 5-қазанындағы декрет жаңы революциялық календарь мен жыл санау енгізді.  
Елдегі соғыс зардаптары, кедейшілік, ашаршылық, халық наразылығын ұшықтырып тұрады.

1792-1793 жылдары Конвентке  үнемі мазмұны нанға және азық-түлікке  тұрақты баға орнатуды талап  еткен халықтық петициялар мен  өтініштер түсіп жатады.

Француз революциясы  сенньориалды құрылысты, сословиелік  және корпоративті артықшылықтарды  жойды. Революция халықтың санасына үлкен із қалдырды. Жаңа саяси және азаматтық құндылықтар ескі діні және монархиялық құндылықтарды ығыстырды.

Революция Франциядағы  «ескі» мен «жаңа тәртіптің» арасын ажыратып қана қоймай, сонымен бірге  олардың арасындағы өзара сабақтастықты да реттеп берді.

Ол, әсіресе 16-17 ғасырлардағы француз монархтарына арман болған мемлекеттің әкімшілік орталықтауын революциялық үкіметтердің жүзеге асыруы болатын. 1794-1795 жылдардағы республика әскерінің табысының арқасында Франция шығыста Рейн өзені бойынан, өзінің «табиғи шекараларын» қалпына келтірді де, осылайша Еуропадағы билік етудің шешуші қадамына жол бастады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II 1875 жылғы ФРАНЦИЯДАҒЫ  КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ЗАҢДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ КЕЙІНГІ КЕЗДЕ ӨЗГЕРУІ

 

2.1 1875 жылғы Франциядағы Конституциялық заңдар

 

 

1870-90 жылдың аралығында  капиталистік елдердің экономикалық  әркелкілігі күшейді. 70-жылдары Франция  Англиядан кейінгі екінші орында  еді. XIX ғасыр аяғында Франция  дүниежүзілік өндіріс көлемі  жөнінен төртінші орынға ығыстырылды. 

1871 жылғы бітім бойынша  Германияға Францияның Эльзас және Лотарингияның бір бөлігі берілді. Көлемі 145 мың км кв. Бұрын Франция шетелге көмір шығарса, енді көмірді өзі сатып ала бастады. Францияның өндірісі тоқтап қалды деп айтуға болмайды.

Францияның солтүстік  департаменттерінде өнеркәсіп жақсы дамыды. Тау-кен өндірісі дамыды; Оған түрткі болған нәрсе теміржолдар салу.1872 жылы 1300 тонна болат өндірілді, ал 1891 жылы 740 мың тоннаға жетті. Өндірісті механикалан-дыру күшейді.

1852-1900 жылдары аралығында  бу двигателімен істейтін өндірістің саны өсті. 1870 жылы Францияның алғашқы концерндері пайда болды. Францияның Сен-Говен бірлестігі 30 химия зауыттарын біріктірді. Металлургия синдикаты. Шнайдер, Крезо дейтін адамдардың металлургия зауыттарында 14 мыңға жуық адам жүмыс істеді.

Англия мен АҚШ-тан айырмашылығы Франция әрі аграрлы-индустриялы ел болды. 1880-90 жылдардың өзінде Францияда жеңіл өнеркәсіп басым болды. Францияда өндірістің шоғырлануы артта қалды. Ауыл шаруашылығы экономикада басты роль аткаратын сала болып қалаберді. Халыктың 67,6 проценті деревняда тұрды.

1896 жылы 60,4 процентке  азайды. 1880 жылдан бастап ауыл  шаруашылығына капитализмнің енуі  күшейді. Оған кедергі жасаған  нәрсе жер бөліктерінін аздығы. Францияда парцельдік (ұсақ бөлік) шаруашылық көп бодды. 1890 жылы 4 млн. 853 мың үсақ шаруашылықтың әркайсысында 1-10 га жер болды. XIX ғасырдың соңғы ширегінде аграрлық дағдарыс болды.

Еуропа рыногына Канаданың, АҚШ-тың арзан астыкгары кдптап кетті. Техниканы пайдалана алмай отырды. Осының барлығы Францияның түрғындарынын санының өспеуіне алып келді. 1870-1901 жьтлдары халық 2 млн. ғана өсті. Осы кезде Германия халкы 15 миллионға өсті

1875 жылы Конституция  кабылдады. Сөйтіп Франция республика  болып калды, Мак Магон Францияның  президенті болып сайланды. Францияның  билеуші топтары монархиялық тәртіпті қайта орнатамыз деді. 1870 жылы қаңтарда жүргізілген сьезде республикашылдар жеңіске жеткен еді. Мак Магон отставкаға шықгы, орньша буржуазияшыл-республикашыл Жюль-Греви келді. Бүл басқарған адамдар самаркду буржуазия болатын. Олар негізінен елде кең демократиялық өзгеріс жасағысы келмеді. Огтортунистердің ірі өкілі Гамбетга. Ол елдегі таптық кайшылыкгы жокқа шығарды. Алайда халыкгың талап етуімен реформалар қабылданды.

1880 жылы коммуналарға рақымшылық берді. 14-шілдені «Ұлтық мейрам» деп жариялады; МАРСЕЛЬЕЗАНЫ ұлттық әнұран деп белгіленді. Баспасөз бостандығы жарияланды. Оппортунистердің бұл саясаты оларға карсы республикашылдардың сол қанат өкілдері тарапынан сынауға ұшырады. Жұмысшылардың бір тобы оларға ерді. Олар радикалдар партиясын күрды. Көсемі Жорж Клемансо болды.

Радикалдар: демократиялық  реформа жасаймыз, капиталға прогрессивтік  салық саламыз, жүмыс күшін қысқартамыз, түрақгы армияны жоямыз, шіркеуді мемлекеттен бөлеміз, президенттің қызметін қысқартып сенатты таратамыз-деді. Осы кезде өкіметтің ішінде дағдарыс балды. Осы жағдайды реттеу үшін оппортунистер мындай реформа жасады:

1) Кәсіподақтарға ашық  жүмыс жасауға рүқсат берді.

2) Мэрді сайлауға рұқсат  берді.

3) Сенаттар тоғыз жылға  сайланды. Бұрын өмірлік болатын.

1860 жылы осы қозғалыстар  нәтижесінде самарқау республикашылдар  жоне радикалшылдар бірігіп биледі. 1880 жылы буржуазияның беделін  түсірген «Буланжизм» жөне «Панама  ісі» деген оқиға болды. «Панама  ісі» дегеніміз Панама каналын  салу жолында Франция қаржы салып Панама каналын салуды өз колына алған еді. Құрылысты инженер Лессепс компаниясы баскдрды. Оған 1,5 млрд. франк ақша бөлді.

Бұл ақшаны Францияның өкімет адамдары мен компания талан-таражта салды. Олар оны жабу үшін лотерея жасады, лотереясы өтпей қалды. Бұл үкімет пен буржуазияның беделін түсірді. 1893 жылы депутаттар палатасына сайлау кезінде Францияның үкіметтік саяси қайраткерлері жеңіліске үшырады.

Франция сырткы саясатында Піл, Догомея тағы басқа жерлерді өзіне бағындырды. 1890 жылы Франция Қытайды бөлшектеуге араласты. Теңіз сыртындағы Франция жасалды. 1860 жылы Францияның отарының жер көлемі 0,2 шін. болса, 1897 жылы 3,4 млн. шаршы мильге жетті. Сөйтіл Англиядан кейінгі екінші орынға шықты.

Буржуазия жүмысшылардың  арасында іріткі салуға тырысты. Францияның жүмысшы қозғалысында да үсақ буржуазиялык идеология басым болды. Буржуазиялык, публицист Барбере ұйым құрды. Олар жұмысшылардың күнделікті тұрмысын жақсарту жолындағы күресінен назарьн басқа жаққа аударуға тырысты.

Францияда 1879 жылы жұмысшы партиясы құрылды. 1880 жылы бұл партияның бағдарламасын К. Маркс жазып берді. Онда партияның міндеті туралы былай жазылды: капиталис-терді экономикалық саяси жағынан экспроприяциялап, өндіріс құралдарын қоғамға кайтару; 8 сағатгық жұмыс күні үшін күресу; 14 жаска дейінгі балалардың еңбегіне тыйым салу.

Франция XX ғасырдың басында

1) Францияның экономикалық  дамуы.

2) Ішкі саясаты.

3) Отарлық агрессиясы.

Францияның XX ғасырдың басындағы  экономикасында алға басушылық байкдлды. 1908 жылы шойын өндіруде 5,4 мың тонна ондірсе, 1913 жылы 22 мың тонна темір ендірілді. Өндірістің жана салалары пайда болды. Өндірістің шоғырлану процесі күшейді. Металлургия өндірісі «Комите де Форж» жоне Шнайдер, Крезо компаниясынын қолында болды.

Көмір, химия өнеркәсібі, машина жасау Рено, Пежо компаниясының қолында болды. Бір сөзбен айтқанда өндірістің шоғырлануы жүріп жатты. Ал шындығында Францияның басқа мемлекеттермен салыстырғанда экономикасы даму жағынан артта қалды. Францияның экспортында жүн шығару — бірінші, мақта-мата бүйымдарын шығару — екінші, шарап — үіпінші, химия —сегізінші, автомобиль шығару оныншы орында түрды.

Әсемдік заттар жасайтын ондіріс орындары бірігеді. 1916 жылғы есепке кдрағанда жүмысшылардың 58,1 проценті үсақ кәсіпорындарда жүмыс жасаған. Ірі өнсркәсіпте 30 проценті жүмыс жасаған. Ауыл шаруашылығында парцельдік шаруашылык. әлі басым болды. Көп шаруалар соған байланысты күйзелді.

Өндірістің баяу дамуы  жағдайында Францияда кредиттік  ақшаның ролі өсті. 1914 жылы Франциядағы 11 млрд. ақшаныд 8 миллиарды 5 банктың қолында болды. Банктің шоғырлануы күшейді, олар ақшаны сыртқа қарыз түрінде берді. Бүл елдін ішіндегі экономиканың дамуын тежеді. Рантье тобы көбейді. Бірінші дүниежүзілік соғыстың кдрсаңында рантье тобы 2 млн. адамнан асты.

Мемлекеттің өзі —  рантье мемлекетке айналды. Соған байланысты түрмыс нашарлады. Францияның халкының саны өспеді. 40 жылдың ішінде халық саны 38-39 миллионнан аспады. Францияның ішкі саясатында, буржуазия-реакциялык сыртқы саясатында-агрессиялык саясат жүргізілді.

Франция жұмысшыларының жағдайы ауыр болды. Түгынатын заттардың бағасы өсті. Жұмысшы табының арасына буржуазия іріткі салғысы келді. Ақшаны пайдаланып жұмысшы аристократиясын жасай бастады. XX ғ. басында жұмысшылардың ірі-ірі стачкалары жиіледі.

Онын себебі француз  жұмысшыларының еңбек ақысы Германия мен Англияның жұмысшыларынан аз болды. Көтеріліске шығу жөнінен Франция бірінші орын алды. 1905 жылы орыс революциясы туралы хабар француз жүмысшыларының күресін күшейтіп жіберді.

«Орыс достары» қоғамы құрылды. Францияның жұмысшы қозғалысына басшылық жасайтын социалистік партиялар қүрылды. Француз социалистік партиясының мүшелері былай деді: «Жұмысшылардың жағдайын жақсарту үшін социалистер қоғамының құрамына кіріп, Министрлік кабинет кұру керек» деді.

1901 жылы Жан Жорестің бастауымен Француз социалистік партиясы кұрылды. 1905 жылы екі партия бірікті. Бірақ бұл партияның бірігуі формальды түрде болды және жоресистік платформа негізінде бірікті. Социалистік партия реформа жасау партиясы немесе таптық күрес партиясы деп аталды (СФИО). Францияның социалистік қозғалысында түрлі ағым: революциялыкжапъ оппортунистік ағымдар калыптасты. Жүмысшы қозғалысының ішінде гедистердің ықпалы күшейе бастады. Жоресистердің де ықпалы күшейді. Жоресистер социализмге бейбіт уласуға болады деді. Анарко-синдикалистер де күшейді. Олар революциялық ұйымдасқан күресті жоқка шығарды. Партияның басшылығын мойындамады. Күресте синдикаттың басшылығын мойындадьт.

Бірінші дүниежүзілік соғыс  жақын қалды. Соған байланысты Францияның социалистері бағдарламасын анықтай бастады. Жұмысшылардың катысуы керек пе, жоқ па деген мәселелерді анықтады. Социалист Эрве деген кісі былай деді: «Жүмысшылар соғыстың кандай түрі болса да оған қарсы күресу керек,» — деді. Мүны эрвеизм деп атады.

Франция буржуазиясы  бірінші дүниежүзілік соғыс барысында «Ұлы және құдіретті француз мемлекетін» жасау идеясын үсынды. Ол үшін үкіметті күшейту керек болды. Соғыс министрі қызметіне Теофель Делкассені шақырды. Премьер министрлікке Пуанкарені шақырды. Оған соғыска дайындыққа кұлшына кірісіп, уағыздағаны үшін халық «Пуанкаре-соғыс» деген ат берді.

Француз империализмінің  өсімқорлық сипатына көз жеткізуге  төмендегі мәліметтер көмектеседіі Еуропа елдеріне 22 миллиард марка, Америка  елдеріне 6 миллиард марка, Азия, Африка, Австралияда — 5 миллиард марка ақшасы болған және олардан тек өсім алып отырған. Сондықтан француз империализмі «өсімқор империализм» деп аталады. Олар баскд елдерге ақшаны (капитал) тек карыз түрінде берген.

Бірінші дүниежүзілік соғыс  қарсаңында Францияның басқа елдерге  берген қарыздары былайша сипатталады: Ресейде — 12 миллиард, Оңтүстік Америка елдеріндегі-6 миллиард, Балқан түбегінде — 3 миллиард, Испания мен Португалияда — 3 миллиард, Мысырда — 3 миллиард, Түркияда — 3 миллиард, Австрияда — 2,5 миллиард тағы сол сияқты. Рантье-арамтамақ деген сөз, өсімқорлық арқылы еңбек етіп ештеңені өндірмей-ақ көл-көсір байлықта өмір сүретін адамдар тобы.

 

 

2.2 1946 жылғы Конституция заңы

 

 

Францияның екінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы адам шығыны, алдыңғы  соғыспен салыстырғанда аз болды. Дегенмен бомбылау мен оккупациялық режимнің материалдық зардаптары көп тиді. Франция бұрынғы құдіреттілігі мен ықпалынан айырылды. Ол тек өз одақтастарының көмегімен ғана қалыпқа келе алды. Тәуелсіздігі мен тұтастығын сақтағанымен, оның экономикасы құлдырады және АҚШ-тың долларлық саясатының ықпалына түсті.

Француздық Үндіқытай  бақылаудан шықты, Сирия мен Ливан  тәуелсіздігін алды. Осындай жағдайда Франция мемлекеттің жаңа құрылымын анықтауы керек болды.

Азатық алғаннан кейінгі  Франция территориясындағы өкімет билігі генерал Шарль де Голль басқаруындағы Уақытша үкімет қолына өтті. Олар демократиялық құрылысты қайта қалпына келтірді және гитлерліктермен тығыз ынтымақтастықта болған сатқындарды жауапқа тартты. 2 мыңнан аса адамға өлімге кесу үкімі шығарылды. Уақытша үкімет экономиканың бірқатар салаларын: авиация, көмір, автомобиль – национализациялады, яғни ұлт меншігіне айналдырды. 1945 жылдың қазан айында Құрылтай жиналысына сайлау өтіп, Құрылтай конституция нұсқасын дайындайды деп күтілді.