Ақша қаражаттарын басқаруды оңтайландыру

Қазіргі кезде қаржылық болжау процесінде алдыңғы қатарға ақша ағынын дисконттау моделі ұсынылады. Шаруашылық субъектілерінің қаржылық жоспарында ақша ағынын дисконттау және моделдерді есепке алуды құрастырудың қажеттілігі төмендегі жағдаймен анықталады: қаржылық нәтижені болжау кезінде көрсетілетін шығындардың көп бөлігі төлемдер тәтібіне әсер етпейді.

 

III. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ БАҒЫТТАРЫ

 

3.1. Ақша қаражаттарын басқаруды оңтайландыру

 

Ақша қаражаттарын басқаруда басты объектер мыналар:

1. Оң ақша қаражаты  (ақша қаражаттарының түсуі)  - ақша қаражаттарының барлық шаруашылық операциялардын түрінен  қаржылардың түсулерiнiң  жиынын мiнездейдi.
2. Теріс ақша қаражаты ( ақша қаражаттарының қатардан шығуы) – барлық операциялардың түрлерін жүзеге асыратын құралдардың қосымша ақшалай төлемдерінен  шығатын жиынтық процестерді көрсетеді.
3. Таза ақша ағымы, интервалдың бөлек уақытаралығының  қиылысында   қарастырылады (қаржылардың түсумен және жұмсауының аралығында)  оң және теріс ақша қаражаттарындарының айырмашылығы қарастырылады.
4. Ақша қаражаттары кассада немесе есеп айырысу шотында.

Бұл ақша ағымдары өзара байланысты. Ақшалай активтердiң қалдықтың өлшемiнiң құрастыруына ақыр соңында ықпал ететiн терiс шамалармен де, оң да таза ақшалай ағынның сомасы оң және терiс ағындардың көлемдерiнiң байланыстарына байланысты бейнеленеді.

Өтiмдiк және төлем қабілеттілік төмендейді дефицит ақшалай ағынында, сол себепті кредиторлық қарыздың сомасының өсуiне  алып келеді.

Қаржылардың нақты құнының жоғалтуы инфляцияның нәтижесiнде мол ақшалай ағында болады, капиталды айналымдылық баяулайды, балама жобалардағы қаржылардың орналастыруынан қолдан кеткен пайдамен потенциалдық табыстың бөлiгi байланысты жоғалады.

Дефицит ақшалай ағынының ықшамдауының әдiстерi келесi шаралар жүргізеді:

• қысқа мерзiмдi мерзiмде олардың төлеулерiн қаржылардың тартуын үдеу және бәсеңдiк керек;
• ұзақ мерзімді – теріс ағынның ауданың азайту және ақша ағымының ауданың өсуі;

 Мол ақшалай ағынның ықшамдауының  әдiстерi кәсiпорынның нақты және  қаржы инвестицияларының көлемiнiң  банка, үлкеюiнiң ұзақ мерзiмдi қарыздарының  мерзiмiнен бұрын өтеу бағытталған  инвестициялық қызметiне активизациямен байланысты.

Ақшалай ағындардың синхронизациясы сияқты маусымды және циклдiк айырмашылықтардың құрастыруындағы жоюға оң бағыттауы керек, сол сияқты терiс ақшалай ағындар, сонымен бiрге ақшалай ақшаның орташа қалдықтарының ықшамдауына.

Таза ақшалай ағынның сомасының жоғарылатуы арқасында келесi шаралар қамтамасыз ете алады:

• кәсiпорынның тұрақты шығындарының сомасының төменеуі;
• айнымалы шығындардың деңгейiнiң төмендеуі;
• тиiмдi салық саясаттың өткiзулерi;
• жеделдетiлген амортизация әдiсiнiң қолдануы;
• негiзгi құралдар, материалдық емес активтер және қорлардың пайдананылмайтын түрлерiн сату;
• айыппұл санкцияларының толық және дер кезiнде төлетудi талап мақсаттарда жұмыс iстеуi және дебиторлық қарыздың күшейтулерi.

Ақшалай ағындардың ықшамдауының нәтижелерi тоқсандарға және айлар бойынша бөлуi бір жылға жасалуы  кәсiпорынның бiртұтас қаржы жоспарын құрастыру керек.

Ақшалай ағындардың оралымды басқаруы үшiн төлеу күнтiзбесiн құрастыру керек,  уақыт  (5, 10, 15, 30-шi күндер)  қызметтiң барлық түрлерiнен қаржылардың түсуiн графиктік  болжам мерзiм iшiнде төленеді,сонымен қатар төленетін төлемдер (салық, еңбекақы төлемдері, қорларды қалыптастру, несиені өтеу және т.б.). Ол коммерциялық компанияның  барлық ақша қаражаттарын қамтиды; ақшасыз формалармен, нақты қаржылардың түсуi және төлеулердi байланыстыруға мүмкiншiлiк бередi; тұрақты төлеу қабылетi және өтiмдiкпен қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.

Төлеу күнтiзбесiнiң құндылығы бұл серiктестiктiң ақшалай ағындарының басқарудың аспабы ол ақшалай сомалардың ақшалай ағындары, нақты уақыт аралықтары және көздердiң арасындағы байланыстың анықтауында болады.

Төлеу күнтiзбесi келесi есептердi шешуге мүмкiндiк бередi:

1. Шеңберде бiр айдың ақшалай ағындарының құрастыруы бойынша бiр нақты тапсырмаға түсудi жоспар және қаржылардың жұмсауының болжам нұсқаларын  түйiстiру;
2. Оң және терiс ақшалай ағындарды кәсiпорынның ақшалай айналымын тиiмдiлiк нақ сол жоғарылатылып синхронизациялану;
3. Қаржылық қызметіне байланысты оның соңғы нәтижелеріне және олардың ықпалының белгісі бойынша кәсіпорынның төлемдерінің басымдылығымен қамтамасыз етеді.
4. Қажеттi кәсiпорынның ақшалай ағынының абсолюттi өтiмдiгiн қамтамасыз ету, яғни оның  шеңберiнде қысқа мерзiмдi мерзiмнiң  төлеу қабылетi;
5. Сәйкесiнше кәсiпорынның қаржылық қызметi ( сәйкесiнше, және ағымдағы барлау) жедел контроллингтiң жүйесiне ақшалай ағындармен басқаруды  қосу.

Төлеу күнтiзбесiнiң өңдеулерiнің  түпкi мақсаты қаржылар және кәсiпорынның төлемдерiнiң түсуiнiң нақты мерзiмдерiнiң анықтауы және нақты орындаушылардың жоспарлы тапсырмалардың формасында дейiн олардың жеткiзуi болып табылады.

Бұл жоспарлы құжаттың жеке түрлерi (мұндай мерзiмдiлiк егер кәсiпорынның ақшалай айналымын жүзеге асыру жүрiп келе жатып маңызды ықпалы тимайды немесе шақырған төлемдер мерзiмдерге екiталайлығады) жетi сайын немесе он күн сайын мерзiмдiлiктi иемдене алатындығыменнен, төлемдердiң уақытша графигi күн сайынғы төлеуде дифференциалданады.

Төлеу күнтiзбелерiнiң түрлерi шаруашылық жұмысының қарама-қайшы жеке түрлерiнiң кәсiпорыны, сонымен бiрге құрылымдық бiрлiктер және бөлiмшелердi шеңберiнде дифференциалданады.

 

Кесте 3. Төлем күнтізбесі

 

Операцияы атауы	1	2	- - - -	30	31	Барлығы	ауытқу
Ай басындағы ақша қаражаттың қалдығы,соның ішінде: есептік шотта кассада			.............. ..............
Ақша қаражаттарының түсімі - ағымдық кезеңдегі өнімді өткізуден  түскен түсім - өткен кезеңдегі өнімді өткізуден  түскен түсім - сатып алушылардың алдын ала  төлемі  - ... Банк несиелері			................   ...............   ...............   .............. ...............
Түсімдер, барлығы
Ақша қаражаттарының төлемі - өндірістік материалдар - жалақы -бюджеттік қорларға төлемдер Несиені өтеу Несие б/ша пайыздар			................ ................ ................   ................ ................
Төлемдер, барлығы			................
Өсу деңгейі б/ша түсімдер Өсу деңгейі б/ша төлемдер			................ ................

 

Төлем күнтізбесі басқарушылық есептілік жүйесінің бөлігі болып табылады.

 

3.2. Қазiргi кездегі шетел мемлекеттеріндегі кәсіпорындардың ақшалай ағындарын тиiмдi басқаруы бойынша инновациялық шешiмдер

 

Қаржы нарықтарының барлығына ортақ ғаламдануының қазiргi шарттарында, өтiмдiктiң ақша дағдарысы Ресейге дейiн жеттi. Оның келеңсіз жақтары, барлық ақшалай-тауарлы  қатысушылармен және ең алдымен несие мекемелеріне   әсер етті.Батыстағы банктер үшін ақшалай қарыз алушыларға пайыздық құн қымбаттай түсті. Бұл клиенттер мен серiктестiктерге әсер етпеді, пайыздар несие беру оны құн үшiн сәттi жағдайда қымбаттау және бұл сияқты мұндай жоғарғы класс қарызшылар тiптi тятын 1-шiге және көп болады, газпром немесе орыс мұнайы. Олар үшін несие құны сәтті жағдайда  бір екі пайызга ғана көтерілді, «Газпром» және «Роснефть» сияқты жоғары класст қарыз алушыларға да. Көбінесе, саудалы федералды,   торлық кәсіпорындар, биік борышты жүктемеге тән кәсіпорындар,  EBITDA 4-шiге қарыздың қатынастары едәуiр қысқартты немесе тiптi бұрынғы несие беру лимиттерiн жапты серiктестiктер (теориясында 3 жоғары болып есептелiп коэффициент қатерлi болып саналады). Кәсіпорындар жедел түрде қайта келе жатып  құрылуы қажет, шығындарды оптимизациялау, рентабельсіз бағыттар мен дүкендерді жабу, персоналды қысқарту, бірақ олардың көбі жаңа ақша қаражаттарын басқарудың инновациялық бағыттары мен ақпараттық ағндардың тиімді әдістері туралы ұмытқан. Мұндай шешiмдердiң қолдануы алынатын қарыздардың  10% пен 50% аралығындағы ортақ көлемдi үнемдеп ұстауға мүмкiндiк бередi. Осы бағыт көбінесе несие мекемелерінде көбінесе қоланылады, өнiм ұсынысын кеңейте және қызмет көрсетуге есеп-кассалықтың үйреншiктi ұсыныстарынан едәуiр айырмашылығы бар. Мұндай клиент ұсынылатын қызметтердiң жиынын iрi шетел банктерiнiң тәжiрибесiнде Cash Management Serviceлердi жалпылама деп атайды. 2008 жылдың басына Ресейлiк қаржы нарығының күйлерi кезінде  жүргізілген талдау, келесi несие мекемелерi қаржылай өнеркәсiптiк топтар үшiн ақшалай ағындармен тиiмдi басқару бойынша жартылай немесе шешiмнiң толық көлемдерiнде болатынын анықтады. Кесте 1 мәліметтер көрсетілген.

Ақшалай ағындармен тиiмдi басқару бойынша берiлетiн қызметтердiң негiзгi мәнi екi негiзгi дәрежелерге бөлуге болады, бұл  кәсіпорынның  қажеттiктерiн жақсы сипаттамасын ашады:

Бірінші дәреже – үлкен және орташа ФПГ ( сонымен бірге саудалық, дистрибьюторлық және өндiрiстiк) кең және тармақты аймақтық және фильялдық  ұймдастырушылық-қаржылық құрлыммен.

Осындай кәсіпорындардың басты мақсаты:

• Ақшалай ағындардың барынша тиiмдi басқару жүйесiнiң құрастыруы - қаржы тәртiптi күшейту холдингтiң iшкi және тәуелдi құрылымдардың қаржыларының қолдануға бақылаудың ұйымы;
• Холдингке кiретiн кәсiпорындардың төлем есептерi бойынша таралған ақшалай ағындардың (өтiмдiктiң) ұтымды қолдануының табысы.

Кесте 4. ФПГ үшiн ақшалай ағындармен тиiмдi басқару бойынша тиесiлi шешiмдердiң несие мекемелерiнiң тiзiмi

 

Несиелік мекеме	Ақшалай ағындарды тиiмдi басқару бойынша шешiмдердің  жеке меншiк түрi:
ФПГ үшiн қаржы ағындарының консолидациясы	Мәлiметтерді жеткiзу каналы Internet
Коммерциялық банк «ТрансКредитБанк» мемлекеттің қатысуымен	Жартылай бар
Коммерциялық банк «Альфа-Банк»	Бар
Коммерциялық банк «МДМ Банк»	Жартылай бар
Коммерциялық банк ин. капиталмен «Ситибанк»	Жартылай бар
Коммерциялық банк ин. капиталмен «Райффайзенбанк»	Бар
Коммерциялық банк ин. капиталмен «AБН-AMРО»	Бар
Коммерциялық банк ин. капиталмен «ЮниКредит Банк»	Бар
Коммерциялық банк ин. капиталмен «Калион Русбанк»	Бар

 

(Талдау консалтингтік «Cash Management Consalting Group» компаниясымен 2008 жылда жүргізілген)

 

Екінші дәреже – кәсіпорындар үлкен контрагенттер көлемімен ( дебиторлармен). Мұндай серiктестiктің негізгі бағыты шығындарды қысқарту мен  және түсетiн төлем қағаздарының үлкен санының есепке алуы немесе шығу төлем қағаздарының жiберуiне шығындарының қысқартуы болып табылады.

Бірінші мәселе (түсетiн төлем қағаздарының тәртіптеу және есепке алуы) сервисті кәсіпорындар алдында тұр, тұрғндарға өз қызметін ұсынғандар, екіншісі – кәсіпорындар алдында, заңды тұлғаларға(iрi акционерлiк қоғамдардың зейнетақы қорлар, реестр ұстаушылары тағы сол сияқтылар)  көп төлем жасайтын ұйымдар алдында.

Осыдан шыға, осындай нәтиже шығаруға болады, заңды және  эволюциялық ынтасының капиталға айналуының өсуі кәсіпорынның оның өзінің айналым капиталын тиімді басқаруға қажетті болады, себебі ең маңызды факторлардң бірі болып табылады, кәсіпорынның құнына әсер етеді.  Осындай басқару өз кезегінде тиімсіз процестерден меншікті ақшалай ағындарды босату оңайлайды, несие ұйымдарының алдында қымбат міндеттемелермен жартылай төйлейді,  және максималды өзін қаржыландыруды ФПГ-нің ішінде барынша қолдану болып табылады.