Ағымдағы банктік шоттардағы валюта мен ақша қаражатының есебі мен құжаттауы

 

Банкі шоттары оның иесінің өтініші бойынша жабылады.

Заңды тұлға – шот иесін тарту немесе қайта ұйымдастыру кезінде, немесе заңды тұлғаның шотын бір жылдан астам, ал жеке тұлғалардың шотына үш жылдан астам, астам кезеңде ақша келіп түспеуіне байланысты банкі шоттары жабылады, ал басқа жағдайда оны жабуға тыйым салынады.

Кәсіпорында «Ағымдағы банк шоттарындағы ұлттық  валютасындағы ақша қаражаттары» шоты бойынша наурыз айында мынадай шаруашылық операциялар жүргізілді:

Сальдо (қалдық) 01.03.06. – 3000000тг.

 

№	Күні	Операция мазмұны	Дебет	Кредит	Сома
1	02.03.06	Ордер №1.Қолма-қол жарнаға хабарлама.Өткізілген өнімнен түскен түсім кассадан қолма-қол келіп түсті.	1040	1010	61500
2	06.03.06	Чек №324316.Кассаға ағымдағы шоттан ақша алынды.	1010	1040	98100
3	06.03.06	Төлем-тапсырмасы №1. а) әлеуметтік салық аударылды. б) зейнетақы қорына аударылды.	3150 3220	1040 1040	9210 4210
4	12.03.06	Төлем-тапсырмасы №2.Бухгалтерлік есеп шотына өткізілген өнімнің түсімі «Ануар» ЖШС-нен келіп түсті.	1040	2110/1210	24000
5	15.03.06	Шұғыл міндеттеме №15. Бухгалтерлік есеп шотықа ұзақ мерзімді несие есепке алынды.	1040	3010	2700000
6	23.03.06	Мемориалдық ордер.Несие бойынша пайыз төленді	3380	1040	7200
7	30.03.06	Төлем-тапсырмасы №14.РСУ №2 мердігеріне №18 акт бойынша негізгі құралдардың ағымдағы ремонтына ақша төленді.	4110	1040	100400
8	30.03.06	Шұғыл міндеттеме №15.Банктің қысқа мерзімді несие төленді.	3010	1040	190000
9	30.03.06	Төлем-тапсырмасы №12.Жеткізушіге №85 шот бойынша қосалқы бөлшектер үшін ақша аударылды.	4110	1041	43200

 

3000000+2785500-452320=5333180тг.

Сальдо (қалдық) 01.04.06. – 5333180тг.

1040 - «Ағымдағы банк шоттарындағы  ұлттық  валютасындағы ақша қаражаттары»  шоты кредиттеледі де, мына шоттар  дебеттеледі:

4110 - «Жеткізушілер мен мердігерлерге ұзақ мерзімді қарыздары» шоты алынған өндірістік қорлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін жабдықтаушылар мен мердігерлердің акцептелген шоттарының төлем ақысына;

1010 - «Кассадағы ұлттық валютадағы  ақша қаражаттары» шоты еңбек  ақыға, іс-сапарларға және басқа да шығыстарға жұмсауға арналған кассаға алынған сомасына;

     1610 шоты жабдықтаушылар мен мердігерлерге  төленген аванс сомаларына;

3110 - «Төлеуге жататын корпоративтік  табыс салығы» - бюджетке корпоративтік  табыс салығын төлегенде.

3130, 3140 шоттары - салық бойынша бюджетке  төлемдер төленгенде;

3010, 4010 шоттары – ағымдағы банк  шотынан өтелген банк несиелері  мен займ қаражаттарының сомасына;

 

2.3. Банктегі арнаулы шоттардағы  ақша қаражаттарын есепке алу

 

Кәсіпорындар мен ұйымдар, фирмалар өздерінің ақшалай қаржыларын сақтауға банк мекемесінен арнаулы шот ашуына болады. Бұл шотта ашылған аккредитивтердегі ақшалай қаржылар, чек кітапшаларындағы ақшалай                                                                                                                           

қаржылар, банктердегі арнаулы шоттарындағы ақшалар және басқадай құжаттардағы (вексельден басқа) ақшалай қаржылар есептелінеді.

Шаруашылық субъектілері 1070 – «Арнаулы шоттардағы ақша қаражаттары» деп аталатын шотта жабдықтаушы және басқа да кәсіпорындар мен ұйымдардың, фирмалардың аттарына ашылған аккредитивтердегі ақша қаражаттарын есептейді. Негізінен есеп айырысудың бұл түрі басқа қаладағы (субъекті орналасқан жерде тұратын) жабдықтаушылармен қолма-қол ақшасыз есеп айырысу үшін қолданылады. Есеп айырысудың бұл түрі басқа қолма-қол ақшасыз есеп айырысуға ұқсас болып келеді. Бұл есеп айырысу құжаты бойынша сатып алушы өзіне қызмет көрсететін банк мекемесі арқылы жабдықтаушының шоты ашылған, яғни оған қызмет көрсететін банктен аккредитив ашады. Есеп айырысудың бұл түрі 1931 жылдан бері қолданылып келеді. Аккредитивтегі ақшалай қаржылар бойынша есеп айырысу жабдықтаушыларға төлемнің дер кезінде төлеуін қамтамасыз етеді.

Аккредитив – сатып алушыға қызмет ететін банк мекемесінің осы кәсіпорындарды немесе ұйымды жабдықтайтын шаруашылық субъектісіне қызмет көрсететін банк мекемесіне тауарлардың жібергендігін немесе қызметтерінің көрсетілгендігін дәлелдейтін құжаттар бойынша төлем төлеу жайлы тапсырмасы.

Аккредитив тек бір ғана жабдықтаушыға есеп айырысуға арналады. Ал аккредитивтің мерзімі жабдықтаушы мен сатып алушының арасындағы келісім – шартқа сәйкес бекітіледі. Бұл шартта мыналар көрсетілуі қажет:

1. Төлеушінің тапсырмасы бойынша аккредитивті ашқан банктің (банк эмитенттің) ашылуы.
2. Аккредитивтің түрі және оның орындалуы мен пайдаланылуының әдісі мен тәсілі.
3. Аккредитив бойынша қаржы (ақша) алу үшін жабдықтаушының өзіне қызмет ететін банкке тапсыруға тиісті құжаттардың толық тізімі және нақты сипаттары.
4. Тауарларды, материалдарды тиеп-жөнеткеннен немесе жұмыстарды, қызметтерді орындағаннан кейін құжаттардың банк мекемесіне тапсырылу мерзімі және олардың орындалуына қойылатын талаптар. Жабдықтаушыларға аккредитив жайлы, яғни оның ашылғандығы туралы хабарлау.
5. Басқа да керекті құжаттар мен шарттар.

Аккредитивтердің «өтелінген» (депоненттелген) және «өтелінбеген» (депоненттелмеген) – деп аталатын түрлері ашылуы мүмкін. Аккредитив сонымен қатар «кері шақырылатын» және «кері шақырылмайтын» болып екі түрге бөлінеді.

Тапсырыс берушінің өзінің шотындағы ақша қаражаты есебінен немесе оған қызмет көрсететін банкінің берген несиесінің есебінен жабдықтаушы кәсіпорынға қызмет көрсететін банкке келісім – шарт бойынша алдын-ала аударылған қаржысы – «өтелінген (депонеттелген) аккредитив» болып есептеледі. Ал сатып алушы кәсіпорындар мен жабдықтаушы кәсіпорындарға қызмет көрсетуші банк мекемелері арасында аккредитивте көрсетілген қаржы                                                                                                                         

сомаларын аударуға тек қана келісім – шарт жасалынып келісілген, яғни ақша әзірге аударылмаған болса, онда бұл – «өтелінбеген аккредитив» түрі қатарына жатқызылады.

Аккредитив ашу жайлы келісім – шартта қарастырылған келісімдері өзгертуге, жоюға тек сатып алушы, яғни қаржы төлеуші шаруашылық субъектінің ғана құқы болса, ондай аккредитив – «кері шақырылатын аккредитив» түрінің қатарына жатқызылады.

Аккредитив ашу туралы екі субъектінің арасындағы келісім – шартта қарастырылған келісімдерді жабдықтаушы кәсіпорындардың келісімсіз жоюға немесе өзгертуге болмайтын аккредитив – «кері шақырылмайтын аккредитив» болып саналады.

Аккредитивті ашу үшін төлем төлеуші кәсіпорын өзіне қызмет көрсететін банк мекемесіне арыз береді және сонымен қатар мына құжаттарды көрсетулері қажет:

1. Жабдықтаушы шаруашылық субъектінің  аты;

2. Аккредитив ашылатын келісім  – шартың көшірмесі;

3. Аккредитив ашылатын банктің  аты;

4. Аккредитивтің орындалатын уақыты  және жері;

5. Аккредитивтен төлем төлеуге  қажет болатын құжаттардың толық және нақты аты;

6. Аккредитивтің түрі;

7. Аккредитивтің қандай тауарға, затқа немесе орындалатын жұмысқа  төлем төлеуге арналғандығы және  оны төлеу үшін банк мекемесіне  табыс етілетін құжаттардың тізімі;

8. Аккредитивтің сомасы;

Аккредитивтен қаржы алу үшін жабдықтаушы кәсіпорын тауарды тиеп жібергеннен кейін аккредитивтің шартында қаралған құжаттарды банк мекемесіне табыс етеді. Бұл құжаттар аккредитивте көрсетілген шарттарды толық қанағаттандыратындай болуы керек. Егер аккредитивте қарастырылған бұл шарттың біреуі орындалмаған жағдайда аккредитивтен қаржы төленбейді. Егер аккредитивте қарастырылған шарт бойынша сатып алушы кәсіпорынның өкілі шотты акцептеуі керек болатын болса, онда ол адам орындаушы, яғни қызмет көрсетуші банкке мына құжаттарды көрсетуі керек:

1. Төлқұжат немесе оның орнына  жүретін басқадай құжаттар;

2. Аккредитив ашқан кәсіпорын  берген іс-сапарлық куәлікпен  сенімхат;

3. Өзінің қолтаңбасының үлгісі;

Жеткізушінің банкісінде аккредитив мынадай жағдайларда жабылады:

1. Аккредитивтің мерзімі біткенде;

2. Аккредитивті жабу туралы жабдықтаушының  берген арызы бойынша;

Аккредитив жабылған уақытта пайдаланылмаған сома сатып алушының (төлеуші субъектінің) банкісіндегі тиісті шотына аударылады. Ашылған аккредитив сомасы 1070 – «Арнаулы шоттардағы ақша қаражаттары» шотының дебетіне қай шоттардан аударылғанына қарай, егер корреспонденциялық шоттан аударылса – 1040 шотының, валюталық шоттардан аударылса – 1050 шоттардың, банктерден алынған несиелердің                                                                                                                         

есебінен аударылған болса – 3010 шоттың, банктен тыс басқа да мекемелердің несиелері есебінен аударылған болса – 3020 шоттың кредитіне жазылады. Ал жабдықтаушыға аккредитивтен төленген сома бухгалтерияда 4110 шотының дебетіне 1070 – «Арнаулы шоттардағы ақша қаражаттары» - деп аталатын шоттың кредитіне жазылады. Ал аккредитив жабылған уақыттағы пайдаланылмаған немесе жұмсалынбаған сома 1040, 1050, 3010, 3020 шоттарының тиістілерінің дебетіне, 1070 шоттың кредитіне жазылады.

1070 – «Арнаулы шоттардағы ақша  қаражаттары» - деп аталатын шотта  чек кітапшаларындағы ақшалай  қаржылар мен есеп айырысу  операцияларының есебі жүргізіледі. Чек кітапшаларындағы ақша қаражаттары  жабдықтаушылар мен тасымалдаушы кәсіпорындардан және байланыс ұйымдары мен басқа да субъектілерден алынған Қорлардың құнын төлеуге немесе олардың көрсеткен қызметтері үшін есеп айырысуға арналаған. Кәсіпорындар мен ұйымдар, мекемелер чек кітапшаларын алу үшін банк мекемесіне өтініш береді, сонымен қатар осы өтінішпен бірге кәсіпорын немесе мекеме алатын чек кітапшасындағы соманы депоненттеу үшін банк мекемесіне төлем-талап тапсырмасын ұсынуы керек. Кәсіпорын, ұйым немесе мекеме чек кітапшаларын алғанда банктің депоненттелген сомасына мынадай бухгалтерлік жазуы жазылады:

Дебет 1070 шоты, кредит тиістілеріне қарай 1040, 1050, 3010, 3020 шоттар.

Банк мекемесі чек кітапшасының тиісті жеріне ол чек кітапшасы берілген кәсіпорын немесе мекеменің толық аталуын, ол егер жеке адамға берілсе, оның аты-жөнін жазады. Чек кітапшасында ондағы соманың жұмсалмаған, яғни пайдаланбаған мөлшері көрсетіледі. Чек кітапшасы арқалы бір немесе бірнеше жабдықтаушымен есеп айырысуға болады. Егер банк мекемесі чек кітапшаларындағы жұмсалынбаған соманы кәсіпорынға қайтарғанда 1040, 1050, 3010, 3020 шоттардың тиістілері дебеттеліп, 1070 – «Арнаулы шоттардағы ақша қаражаттары» - деп аталатын шот кредиттеледі.

Кәсіпорындар мен ұйымдарда, мекемелерде нақты ақшамен қатар пошта маркалары, демалыс және емдеу, сауықтыру орындарының жолдамалары, жол билеттері, сонымен қатар үкіметтің жәрдем ретінде берілген қаражаттары, яғни үлкен жауапкершілікпен сақталуын қадағалауды талап ететін басқа да қаржылар сақталады. Бұл жоғарыда аталған ақшалай құжаттар 1070 – «Арнаулы шоттардағы ақша қаражаттары» - шотында есептелінеді. Осылармен қатар бұл шотта кәсіпорынға немесе ұйымға бюджеттен бөлінетін белгілі бір мақсатқа жұмсауға тиісті қаржылар, кәсіпорынның, кәсіподақ ұйымның қаржылары, мәдени-ағарту саласына, демалыс лагеріне бөлінген қаржылар есептеледі. Осы 1070 – «Арнаулы шоттардағы ақша қаражаттары» - шоты бойынша жүргізілетін әртүрлі операцияларға сәйкес:

1070 – «Арнаулы шоттардағы ақша  қаражаттары» - деп аталатын шот  дебеттеліп, 1050, 1040, 6230, 6280 және тағы  да басқа шоттардың тиістілері кредиттеледі.

Бұл шоттан төленген сомаға 1010, 1040, 4110, 3110, 3410, 3350 және тағы да басқа шоттардың тиістілері дебеттеліп, 1070 шот кредиттеледі.       

                                                                                                                           

2.4 Қазақстан Республикасының валютасы. Қазақстан Республикасының банкноттары

 

Тәуелсіз егемен мемлекеттің міндетті рәміздерінің бірі оның ұлттық валютасы болып табылады. Кез келген мемлекеттің тарихына оның бір-ақ рет енгізілетін өз валютасының тарихы да кіреді. Басқа көптеген елдердің ұлттық валютасының тарихы сан ғасырлар бойы қалыптасқан. Кез келген ұлттық валюта елдің өткенін, бүгінгісін және болашағын бейнелейді. Ал Теңгенің - Қазақстан Республикасы ұлттық валютасының тарихы Президенттің 1993 жылғы 15 қарашадағы жарлығынан басталды.

Алғашқы кезде теңгенің бірінші шығарылған қатары (1 теңге = 100 тиын) мынадай номиналдардан тұрды:

• 1, 3, 5, 10, 20, 50 және 100 теңгелік банкноттар;
• 1, 3, 5, 10, 20 теңгелік монеталар;
• 1, 3, 5, 10, 20 және 50 тиындық монеталар ( бастапқыда қағаздан жасалған).