Бастауыш мектепте қазақ тілі сабағын оқыту барысында оқушылардың шығармашылығын дамытудың өзіндік ерекшелік жолдары

Хабарлы сөйлемге айналдыр:

Көктем келді. Қар ери  бастады. Көктем ауасы тамаша.

Жұмыс барысында оқушыларға ұқсастығын, айырмашылығы мен,ортақ белгілерін тапқыздық.

Балалар өз шағармашылық жұмыстарының жаңа тақырыпқа қандай қатысы бар екенін аңғарды.

Осы көрсетілген жұмыстардың  грамматика сабағындағы мақсаты  сауатты жазап, сөзбен-сөзді байланыстырып  сөйлеуге үйретіп отырады. Бұл, әрине жұмыстың бірінші түрі ғана. Шығармашылық қабілетін арттыруға жұмыс түрлері өте көп.

Соның бірі оқушыларға шығарма  жаздыру.

Қиял баланың жеке тұлға ретінде қалыптасып дамуына, қоршаған ортадағы құбылыстарды дұрыс  аңғарып танм біліуне дарындылық қабілеттің қалыптасып ұшталуына зор ықпалын тигізеді.

Шығарма жаздыру мақсаты  – тапқырлық, қиял, таңдай білу, сынай  білу, мәселені қоя және шеше білу, оған тұжырым жасай білу. Яғни олар:

1. Cурет бойынша.

Тақтаға сюжетті сурет  ілінеді. Балалар өз осы сюжеттті сурет бойыншашығарма жазады.

2.Өмірмен байланыстыра.

Балаларға еркін тақырыпта  өз қалаулары бойынша шығарманы  өмірмен байланыстырып жаздыру. Мысалы:

«Досң, «Туған елң, «Анаң, «Біздің сыныпң, «Жаман жолдасң, «Табиғатты аялай білң т. б.

3.Тірек сөздер арқылы.

Балалар тірек сөздерді өз қалауынша қолдана алады. Мысалы: «Кім болам?ң тақырыбында. Тақтаға мынадай сөздер ілінеді: оқу, білім, кітап, дәрігер, мұғалім, сынып, мамандық. Енді оқушылардың тірек сөздерді пайдаланып орындаған шығармасынан мысал келтірейік.

Кім болам?

Мен екінші сыныпта оқимын. Мен көп армандаймын. Арманыма жету үшін кітапты көп оқып, оқу мен  білімді көтеруім керек. Біздің сынып  оқушылары өте арманшыл. Мен дәрігер  мамандығында, мұғалім мамандығын да қалаймын. Себебі: ешкім ауырмаса екен деп те, барлық адам білімді болса екен деп те армандаймын. «Күш – білімдең - деген мақал тегін айтылмаса керек. Сондықтан да сабағымды жақсы оқып, үлгілі оқушы болғым келеді. Өскенде халқыма көп пайда келтіретін маман иесі болғым келеді.

4. Ойды, мәтінді, суретті,  ертегіні жалғастыру.

Мысал ретінде бәрімізге  таныс ертегі «Мақта қыз бен мысықң ертегісін жалғастыру тапсырылды. Ертегі: Мақта қызға мысық қатық әкеліп береді, Мақта қыз мысыққа құйрығын береді.

1-ші оқушы: Осы оқиғадан  кейін бірнеше күндер өтті. Мысық өз қателігін түсінді, үлкен адам жұмсаса, қанша тыңдағысы келмесе де есіне не үшін Мақта қыз құйрығын жұлып алғаны есінен кетпеді. Тіл алмау – жаман қасиет екенін түсінді.

Келесі бір түрі бұл  белгілі мақал негізінде әңгіме жаздыру.

1.Сөйлемдегі кейбір  сөздерді көркем сөздермен ауыстыру.

2.Берілген тірек сөздер  арқылы қызықты мәтін құрастыру.

3.Табиғат құбылыстарыны  байланысты ойдан жұмбақ шығару.

Шығармашылық тапсырма түрлерін сынып оқушыларының жас  ерекшелігіне, психологиялық саралығы, шығармашылық қабілетінің даралығына қарап әрі қарай жалғастырып отыру қажет.

Сонымен бірге сақты  өте қызықты етіп өткізу үшін оқытудың жаңа технологияларын қолдану тиімді. Мұғалім бұл жағдайда танымдық іс-әрекетті ұйымдастыратын істердің ұйытқысы болғандықтан, оқушының шығармашылығын арттырады. Дамыта оқытудың Д. Б. Эльконин, В. В. Давыдов жасаған жүйесі 3 негізгі құраушыдан тұрады. Сабақта жақсы оқитын оқушылармен ғана белсенді жұмыс істеп қана қойма, барлық баланың дамуы үшін қолайлы жағдай туғызып, қабілеті жеткен жерге дейін еңбек етуі ойластарылса, әр оқушының оқуға деген қызығушылығы артады.

Оқытудың мынадай жаңа технологиялары бар:

Саралап деңгейлеп оқыту, Ақыл-Ой Одиссеясының, Тәй-Тәй бағдарламасы, Сын тұрғысынан ойлау т. б.

Соның ішінде оқытудың жаңа технологиясы: «Сын тұрғысынан ойлауң бағдарламасына кеңінен тоқталайық.

Біздің елімізге Джорж  Соростың ашық қоғам институты «Сорос-Қазақстанң қоры арқылы келген сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясының оқушылардың оқуға деген қызығушылығын арттыруда алатын орны ерекше.

Сын тұрғысынан ойлау  бағдарламасы қызығушылықты ояту, мағынаны тану, ой толғаныс т. б. кезеңдерінен түзіледі. Бағдарламаны «Бес жолды өлеңң, «Венн көрсетуің, «Жұпта талқылауң т. б. әдістері бар.

 

2.3 Жеке іс-тәжірибенің сабақ үлгілері.......

 

 Оқушыларың білімді жүйелітүрде меңгеруіне және жеке оқушының қабілет деңгейлерін дамытуда «Сын тұлғасынан ойлауды дамытуң бағдарламасының маңызы ерекше деп ойлаймын.

«Сын тұрғысынан ойлаудың бағдарламасының стратегияларын күнделікті сабағыма қолданып отырамын. Сын тұлғасынан ойлау – сынап қарау емес, оқушының шыңдалған ойлау әрекеті.

Бастауыш сынып оқушыларын оқытуда тиіді әдістерді пайдалану  арқылы оқушының білімге деген қызыгушылығын  арттыруға, терең ойлау қабілетінің  белсенділігін қалыптастыруға болады. Бұған дейін оқушы мұғалім мен оқулыққа ғана бағынатын тыңдаушы ғана еді, енді ол сын тұрғысынан ойланып, өз ойын дәлелдей алатын тұлғаға айналады.

Сынп оқушылары топпен, жұппен жұмыс істеу арқылы өзара  пікірлесіп, ең ұтымды жауапты тауып айтуға үйренеді. Топқа берілген сұраққа тынымсыз іздене отырып, әр оқушы өз ойын еркін айтуға, оны дәлелдеп қорғай білуге мүмкіндік ала алады. Осының дәлелі ретінде 2«Вң сыныбында өткен «Зат есімді қайталау тақырыбын мысалға алғым келеді.

 

Сабақтың мақсаты:

1.білімділігі: Зат  есімнен алған білімдерін пысықтау. Зат есімді сөйлем ішінен тауып,  оған дұрыс сұрақ қоя білуге  үйрету. Сауатты таза жазуға дағдыландыру.

2.думушылығы: Тапсырмаларды  орындау арқылы, оқушылардың тұрғысынан  ойлауын дамыту.

3.тәрбиелігі: Оқушыларды ұйымшылдыққа, ізденімпаздыққа, шығармашылықпен жұмыс істеуге тәрбиелеу.

Көрнекілігі: үлестірмелі  суреттер, карточкалар, плакат, маркер т. б.

Сабақтың түрі: қайталау.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, «Көрнектілікң, «Топтастыруң, «Бес жол өлеңң, «Галереяны аралауң статегиялары.

Сабақтың жүрісі: 1. Ұйымдастыру.

Оқушыларды берілген саны бойынша нөмірлеп, 4 топқа бөліп  отырғыздым.

Қызығушылығын ояту. «Ой  қозғауң.

Білесіңдер Кім? Не? деген  сұрағын

Сөйлемдегі ой иесі боламын.

Не істейді? Сұрағымен  көркейемін, толамын.

Жұмбақты оқушылар (зат  есім) деп шешеді де, мына сұрақтарға жауап береді.

• Зат есім дегеніміз не?
• Зат есімге қандай сұрақтар қойылыды?
• Зат есімге мысал келтір.

 

Мағынаны түсіну.

а) (әр топ берілген сұрақтарға бірнеше мысалдар жазып оқуы керек).

1 топ: Кім? (әнші, ақын, оқушы, дәрігер,...)

2 топ: Кімдер? (балалар,  күйшілер, малшылар,...)

3 топ: Не? (ауыл, кітап,  қоян, шелек,...)

4 топ: Нелер? (дәптерлер,  бақалар,...)

ә) «Суретті билетң ойын арқылы.

(әр топтың оқушыларына  сурет беріледі, оған сұрақ қойып атынатайды. Топтағы оқушылар ақылдаса отырып, қалаған бір суретке шағын әңгіме жазады).

Оқулықпен жұмыс. «Ой  толғанысң.

1 топ: 307-жаттығу.

2 топ: 308-жаттығу.

3 топ: 309-жаттығу.

4 топ: 310-жаттығу.

Тест (сауалнамалық) жұмыс (4 топқа үлестірмелі карточкалар беріліп орындалады).

«Бес жол өлеңң стратегиясы.

1 топ: тоқылдақ 3 топ: кітап

2 топ: түлкі 4 топ: Абай.

«Көрнектілікң стратегиясы. (әр топ плакатқа зат есімге байланысты сурет салады да, бір оқушы өз тобының суретін қорғап айтып шығады).

«Галереяны аралауң стратегиясы. (Тақтаға ілінген суретті аралап қарап, оқушылар өз пікірлерін жазады).

Жұмбақ шешу. «Ой толғауң. (әр топтан бір оқушы жұмбақ айтады да, келесі топ оны шешіп, сөйлем ойлап айтады).

«Топтастыру стратегиясың.

 

Ой толғау.

Біз бүгін не үйрендік? Зат есім туралы не білгеніңді айт? Зат есім мысал келтір.

Үйге тапсырма: Ережені  білу. 311-жаттығу. Зат есімді тауып  астын сызу.

Бағалау: оқушылардың  жеке ерекшеліктерін ескеріп, бағалаймын.

Сабақты қорыту кезінде  оқушылардың сабаққа қатысуы, ынтасы, білімділігі туралы шолу жасадым.

Стратегияларды жүйелі қолданып, үнемі орынды пайдалана  білсек, оқушылар өз ойын еркін айтып, қорытынды жасай алады. Шығармашылықпен  жұмыс жасауға дағдыланады.

«Жақсыны көрмек үшінң - дейді дана халқымыз. Сондықтан жақсы әдіс ұстаздар қауымына дарып, болашағыны қызмет етсе, нұр үстіне нұр болары сөзсіз.

Педагогикалық іс-тәжірибелі практикамда сабақ өту барысында  осы аталған жаңа ақпараттық технологияларының  элементтерін қолдандым.

Мысалы, Венн диаграммасы, орталықтарға болу бес жолды өлең, жұпта талқылау, инсерт.

Соның ішінде қазақ тілі пәні бойынша ақпан айының 27-ші жұлдызында өткен сабағымның үлгісі мынадай.

Сабағымның тақырыбы – Етістік. Бұл сабақта оқытудың жаңа технологияларының мынадай  элементтерін қолдандым: «Қызығушылықты оятуң, «Орталықтарға бөлуң, «Деңгей лік тапсырмалар беруң, «Венн көрсеткішің, «Инсертң.

Сабақ жоспарының үлгісі мынадай.

Күні: 27.02.13ж

Пәні: Қазақ тілі.

Сабақтың тақырыбы: Етістік.

334-334 жаттығулар.

Сабақтың мақсаты: 1. Білімділік.

Оқушылардан сөз таптару  туралы алған білімдерін, яғни ережелерін сұрап алған білімдерін пысықтап, жаңа тақырып сөз табының бірі етістікті түсіндіре отырып, өмірмен  байланыстырып, мысал келтіріп оқушы  санасына қалыптастырып, білімдерін кеңейте  түсу.

2.Дамытушылық.

Оқушыларға етістікті  түсіндіре отырып, суреттер арқылы деңгейлік шығармашылық тапсырмалар  арқылы оқушылардың логикалық ойлау  қабілетін, шығармашылық қабілетін, сөздік қорын байыту, дамыту.

3.Тәрбиелік.

оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, өз ойларын нақты әрі ашып айта білуге тәтбиелеу.

Сабақтың түрі: Аукцион  сабақ.

Сабақтың әдісі: Түсіндіру, сұрақ-жауап, әңгімелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Ережелер жазылған плакаттар, ребус. Етістікке  байланысты суреттер, касса, түрлі хайуанаттардың ойыншықтары.

Қолданылатын технология: Тәй-тәй бағдарламасы.

Пән аралық байланыс: Дүниетану, математика.

Сабақтың барысы:

1. Психологиялық дайындық кезеңі.

Балаларды түгелдеп, сабаққа  назарын аудару. Сабаққа дайындықтарын  тексеру.

2. Үй тапсырмасын тексеру.
• Ал енді, балалар үйге не берілді?
• Ереже жаттау.
• Ал енді балалар сөз таптары дегеніміз не?
• Зат есім дегеніміз не?
• Жалпы есім нешеге бөлінеді?
• Жалпы есім деген не?
• Жалқы есім деген не?
• Жекеше зат есім деген не?
• Көпше зат есім деген не?
• Жарайсыңдар балалар ережені жақсы жаттап келіпсіңдер.
3. Қызығушылықты ояту.
• Балалар мынау не нәрсе?
• Қорапша.
• Қорапшаның жаны барма?
• Жоқ.
• Қорапшаға сұрақ қойыңдаршы?
• Бұл не?
• Балалар осы қораптың ішінде бір нәрсе бар, соны табайықшы
• Қане тақтаға кім шығады?
• Оқушы теріс қарап тұрып қолын қорапқа салып, оқушылардың сұрақтарына жауап береді.
• Ал енді баалалар қораптағы не нәрсе екен?
• Күшік
• Күшік зат па?
• Күшік деген сөзге сұрақ қояйықшы.
• Бұл не?
• Зат есімнің қай түрі?
• Жалпы есім.
• Жекеше ме, көпше ме?
• Жекеше.
• Күшік не істейді?
• Үреду, жүреді, жатады, тұрады, тамақ ішеді, үйді күзетеді.
• Біз қандай сұрақ қойдық?
• Не істеді? Қайтті?
• Біз күшіктің іс әрекетіне қимылын білдіретін сөздерге қандай сұрақ қойдық?
• Не істеді, Қайтті?
• Сонымен балалар бүгінгі біздің жаңа тақырыбымыз етістік. Сөз табының бірі.
4. Жаңа сабақ.

Ал енді балалар етістік деген заттың іс- әрекетін әрине жанды заттардың іс-кимылын

Білдіретін сөздерді және не істеді, қайтті деген сұрақтарға жауап беретін сөздерді етістік  дейміз. Етістіктің анықтамасын оқып, оқушыларға түсіндеремін. Ал енді, балалар  бәрәмәз мына жаққа қарайықшы. Бізге бүгін бір дүкенші апай қонаққа келіпті. Оның дүкені «ғажайып хайуанаттарң дүкені деп аталады екен. Балалар жануарлар неше топқа бөлінеді?