Kredit portfelini boshqarish

Республикамиз тижорат  банклари кредит қуйилмалари динамикасини қуйидаги жадвал орқали батафсил кўриб  ўтишимиз мумкин бўлади.

       2.2.- жадвал

Ўзбекистон Республикаси тижорат банкларининг кредит қуйилмалари динамикаси¹⁷

Кўрсаткичлар	2006	2007	2008	2009	2009 йилда 2006 йилга нисбатан ўзгариши,%
ЯИМ млрд.сўм18	20759,3	28190,0	37746,7	48097,0	231,7
Кредит қуйилмалари  умумий суммаси, млрд.сўм	4095,4	4757,4	6371,9	8556,8	208,9
ЯИМ га нисбатан %	19,7	16,9	16,9	17,8	1,9 ф.п

  Жадвал маълумотларидан кўринадики, республикамиз тижорат банклари кредит қуйилмалари умумий  суммаси йиллар мобайнида ўсиш тенденциясига эга. Аммо, уларнинг ЯИМдаги улуши 2006-2007 йиллар мобайнида тескари хусусиятга эга бўлсада, 2008 йилдан бошлаб кредит қуйилмаларининг ЯИМ даги улушининг ўсиб бориш тенденциясига эга бўлаётганлигини кўриш мумкин. Бундай ҳолатнинг юзага келиши учун таъсир этган омилларни топиш ва таҳлил қилиш биз ёшлардан албатта ижодий изланишни талаб этади.

Ўзбекистон Республикаси тижорат банклари томонидан мамлакат иқтисодиётига ажратилган кредит қуйилмаларининг  ўсиши қисқа муддатли ёки узоқ муддатли  кредитлар ўсиши эвазига  ўзгаришини таҳлил этиш муҳим аҳамият  касб этади. Шу сабабли тижорат банклари томонидан берилган қисқа ва узоқ муддатли кредитларнинг амалдаги ҳолатини таҳлил қилиш  муҳим аҳамиятга эгадир.

 

                                                                                               2.3 - Жадвал

Тижорат банклари томонидан мамлакат иқтисодиётига  ажратилган кредитлар динамикаси

Кўрсаткичлар	2006 йил		2007 йил		2008 йил		2009 йил
	Сумма млрд.сўм	%	Сумма млрд.сўм	%	Сумма млрд.сўм	%	Сумма млрд.сўм	%
Жами кредитлар	4095,4	100	4757,4	100	6371,9	100	8556,8	100
Қисқа муддатли кредитлар	769,9	18,8	880,1	18,5	1178,8	18,5	1557,3	18,2
Узоқ муддатли кредитлар	3325,5	81,2	3877,3	81,5	5193,1	81,5	6999,5	81,8

Жадвал маълумотларидан  кўринадики, республикамиз банклари томонидан берилган кредитларнинг  умумий ҳажмида қисқа ва узоқ муддатли кредитларнинг ўзаро нисбати барқарорлигича қолган. Буни қуйидаги диаграмма орқали яққол кўриш мумкин.

2.2. – диаграмма. Тижорат банклари томонидан мамлакат иқтисодиётига ажратилган кредитлар динамикаси¹⁹

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазкур маълумотлардан кўринадики, 2006 йилгача республикамиз банклари томонидан берилган кредитларнинг умумий ҳажмида қисқа ва узоқ муддатли кредитларнинг ўзаро нисбати барқарор бўлиб келганлигини инобатга олган ҳолда, 2006 йилдан бошлаб  узоқ муддатли кредитларнинг ўсиш тенденциясига эга эканлигини кузатиш мумкин.

Банк активлари ва кредит қуйилмалари динамикасини  тижорат банклари амалиётида кўриб  чиқамиз.

2.4. - жадвал

Тижорат банкларлари кредит қуйилмалари  ва банк активларининг ҳолати²⁰

(млрд.сўм)

№	Тижорат банки	Банк  активлари		Кредит  қуйилмалари
		2008й	2009й	2008й		2009й
		Сумма млрд.сўм	Сумма млрд.сўм	Сумма млрд.сўм	%	Сумма млрд.сўм	%
1	ТИФ “Миллий банк”	3587,8	4700	1625,3	45,3	2200	46,8
2	Ўзсаноатқурилишбанк	1403,8	1746,5	715,9	51	872,8	49,9
3	ОАТБ “Агробанк”	960	1378	941,6	70,3	1308,9	75,4
4	ОАТБ “Микрокредитбанк”	263,6	355,5	171,34	65	246,9	69,5

Жадвал маълумотларидан  кўриниб турибдики, 2008-2009 йиллар мобайнида  тижорат банкларининг кредит қуйилмалари  ва активларининг ўсиши кузатилмоқда, бу ижобий ҳолат ҳисобланади ва тижорат банкларининг кредит бозоридаги  мавқеининг мустаҳкамланаётганидан далолат беради.

Бизга маълумки, тижорат банклари кредит портфелини бошқаришда унинг  тармоқ хусусиятига кўра диверсификация қилинганлигига алоҳида эътибор қаратилади. Чунки, бу хусусият кредит портфелини диверсификация қилишнинг асосий мезони ҳисобланади.

Маълумки, тижорат банклари кредит портфелининг сифатини оширишнинг зарурий  шартларидан бири  бўлмиш диверсификациялаш  тамойилига қатъий риоя қилиш эканлиги жаҳон молиявий инқирози шароитида яққол намоён бўлди.

АҚШ ва Европа Иттифоқи мамлакатлари ҳудудида фаолият кўрсатаётган қатор  тижорат банклари кредит портфелини диверсификациялаш тамойилининг бузилишига йўл қўйдилар.Натижада уларнинг кредит портфели ҳажмида ипотека кредитларининг салмоғи 50 фоиздан ошиб кетди. Ҳолбуки, тижорат банклари кредитларининг 25 фоиздан ортиқ қисмини битта соҳа ёки тармоқда тўпланиши банк кредит портфелининг диверсификациялаш тамойилининг бузилганлигидан далолат беради ва кредит хатарининг кучайишига олиб келади.

Шу ўринда республикамизнинг  йирик тижорат банкларидан бири бўлган “Агробанк” ОАТБ кредит портфелининг тармоқ хусусиятига кўра диверсификацияланиш  даражасини кўриб чиқамиз.                                                                   2.5. - жадвал.

“Агробанк”  ОАТБ кредит қуйилмаларининг тармоқлар  бўйича тақсимланиши (фоизларда)²¹

№	Иқтисодиёт  тармоқлари	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2008 йилда 2003 йилга нисбатан  ўзгариши, фоизли пункт
1	Саноат	40,3	38,9	29,1	28,3	23,0	23,4	-16,9
2	Қишлоқ хўжалиги	23,5	25,0	31,7	29,7	38,0	39,1	15,6
3	Транспорт ва алоқа	0,4	0,3	0,5	0,2	0,3	0,2	-0,2
4	Моддий техника таъминоти	11,8	16,4	18,7	26,6	20,3	17,7	5,9
5	Қурилиш	0,9	1,5	1,2	2,2	3,3	4,5	3,6
6	Бошқа тармоқлар	23,1	17,9	18,8	13,0	15,1	15,1	-8,0
ЖАМИ:		100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	х

2.5.-жадвалда келтирилган маълумотлардан кўринадики, “Агробанк” ОАТБ кредит портфелининг таркибида қишлоқ хўжалиги, саноат тармоқларига ва моддий-техника таъминоти соҳасига берилган кредитлар нисбатан юқори салмоқни эгаллайди. Бунинг асосий сабабларидан бири “Агробанк”нинг республикамиз қишлоқ хўжалигини кредитлашда етакчи мавқега эга эканлигидир. “Агробанк” кредит қўйилмаларининг умумий ҳажмида қишлоқ хўжалигига берилган кредитлар 2005-2008 йиллар мобайнида юқори салмоққа эга бўлди. Бунинг устига, 2008 йилда Агробанк томонидан қишлоқ хўжалиги корхоналарига берилган кредитларнинг банк кредит қўйилмалари ҳажмидаги салмоғи 2003 йилга нисбатан 15,6 фоизли пунктга ошган. Бу эса, юқори даражадаги ўсиш суръати бўлиб, асосан саноат корхоналарига ва бошқа тармоқларга берилган кредитлар салмоғининг пасайиши (25,1 ф.п) ҳисобига юз берган. Ўз навбатида, ушбу ҳолат қишлоқ хўжалиги корхоналарини кредитлашни ривожлантириш нуқтаи назаридан ижобий ҳолат ҳисобланади.

Энди ОАТБ “Агробанк” нинг 2009 йил фаолияти натижаларига асосланган ҳолда, кредит портфелининг 2009 йилдаги тармоқлар бўйича диверсификациясини кўриб чиқамиз.

2.6. - жадвал

2010 йил 1 январ ҳолатига ОАТБ “Агробанк” томонидан ажратган кредитлари тўғрисида тармоқлар бўйича маълумот

Тармоклар	Миқдори, млрд.сўм	Улуши, %
Саноат	205,9	16%
Кишлок хужалиги(дехкон ва фермер хужаликлари билан бирга)	672,4	49,8%
Моддий техника	137,9	11%
Савдо ва умумий овқатланиш	122,5	9%
Курилиш ва маиший хизмат курсатиш	27,5	2%
Транспорт	2,6	1,2%
Бошқа тармоқлар	140,1	11%
Жами:	1308,9	100%

Жадвал маълумотларидан  кўринадики, 2009 йилда банк томонидан  иқтисодиётнинг турли соҳаларига 1308,9 млрд. сўм миқдорида кредит маблағлари ажратилди. Бу борадаги кўрсаткич 2008 йилга нисбатан 367,3 млрд. сўм ёки 40 фоизга кўпдир. Хусусан, қишлоқ хўжалик корхоналарига 672,4 млрд. сўм, шундан пахта ва ғалла ҳосили етиштириш харажатларига 623,7 млрд.  сўм, саноат корхоналарига 205,9 млрд. сўм, моддий-техник таъминотга 137,9 млрд. сўм, савдо ҳамда умумий овқатланиш корхоналарига 122,5 млрд. сўм, қурилиш соҳасига 27,5 млрд. сўм, транспорт корхоналарига 2,6 млрд. сўм ва иқтисодиётнинг бошқа тармоқ корхоналарига 140,1 млрд. сўм кредит маблағлари ажратилди.

Маълумки, Ватанимизнинг  куч-қудратини ошириш, халқимизнинг ҳаётини фаровон этишда  “Микроркредитбанк” очиқ акциядорлик тижорат банкининг  бугунги кунда  ўз ўрни ва хизмати  бор. Ушбу банк Президентимизнинг 2006 йил 5 майдаги Фармони билан  кичик  бизнес ва хусусий тадбиркорлик  кўламларини кенгайтириш учун ташкил этилган эди.  Ўтган давр мобайнида  тадбиркорликни имтиёзли микросармоялар  билан таъминлайдиган банк ўз хизматлари  билан республикамизнинг  барча ҳудудларини қамраб олди, муҳими ишчи кучи ва табиий ресурсларга бой узоқ қишлоқлардаги хонадонларгача кириб борди.

Энди ОАТБ “Микрокредитбанк”  мисолида кредит портфелининг тармоқ диверсификациясини кўриб чиқамиз.

    2.7. - жадвал

ОАТБ “Микрокредитбанк”  кредит портфелининг тармоқ хусусияти²²

                          (фоизда)

№	Тармоқлар	2006й	2007й	2008й	2009й
1	Саноат	12,7	14,6	16,3	23,0
2	Қишлоқ хўжалиги	52,3	50,0	47,7	38,0
3	Қурилиш	7,1	8,1	9,4	11,0
4	Савдо	5,3	9,3	14,1	17,0
5	Маиший хизмат	8,1	8,0	7,4	6,0
6	Бошқа соҳа	14,5	10,0	5,1	5,0
	Жами	100,0	100,0	100,0	100,0

Жадвал маълумотларидан  кўринадики, ОАТБ “Микрокредитбанк”  кредит портфелида саноат ва қишлоқ хўжалиги корхоналарига берилган кредитлар  юқори салмоқни эгаллайди.

Банк кредит портфелида қишлоқ хўжалиги корхоналарига ажратилган кредитлар салмоғи юқорилигининг сабаби, мамлакатимиз аҳолисининг 60 фоизга яқини қишлоқ жойларида истиқомат қилишади ва асосий истеъмол товарлари ҳам  қишлоқларда етиштирилади. Аммо инфратузилмани ривожлантириш ва кредитларнинг тармоқлар ўртасидаги мутаносиблигини сақлаш учун банк томонидан бошқа тармоқларга ажратиладиган кредитларнинг салмоғини ошириш лозим. Шундагина, ривожланиш рўй бериб тараққиёт бир текисда давом этади.