Жобаның негізі бойынша – Шолақ–Қорған БМАС қарастырылды

Негізгі қорлар өндіру үрдісінде (процессінде) жайлап тозады және өте көп немесе аз уақыт аралығында бөлшектеп жаңартуды  талап етеді (капиталды жөндеу), содан  кейін толық жаңарғаннан соң (рековация) негізгінен жаңа техникалық негізде. Қолдану  шамасына қарай олар, алғашқы құндылығын жоғалтады, ал кейінен өндірілетін  өнімге ауысады.

Негізгі қорлар екіретті тозуға шалдығады:

1. Физикалық
2. Орынсыз (моральді)

Физикалық тозу – уақыт өту аралығында өзінің алғашқы сапасын жоғалтып және еңбек қызметінінің жаңа түрлерін ауыстыруды талап етеді, нәтижесінде  негізгі қорлар материалды тозуы  – Физикалық тозу деңгейіне негізгі  қорлардың сапасы, салмақ деңгейі (жыл  және тәулік аралығындағы жұмыс режимі, процесстің интенсивтілігі), өндіріс  жағдайы (температура, қысым, агрессивті орта және т.б.), климаттық жағдайы (ылғалды  – субтропикалық климат, т.с.с), қарау  және жөндеу сапасы, жұмысшылар квалификациясы, қондырғыны пайдаланатын әсер етеді.

Моральді тозу, негізгі қорлардың  басынан өткеретін, техникалық прогресстегі олардың толық физикалық тозуы  нәтижесіндегі еңбек қызметінің экономикалық тиімділігінің төмендеуімен сипатталады және екі түрде көрсетіледі:

Бірінші түрінде халықтың еңбек  өнімділігінің жоғарлауы нәтижесінде  оларды қайта өндіру арзандауы байланысты негізгі қорлардың құны төмендейді. Бұл еңбек қызметіне үстеме ақыны  төмендетуге әсер етеді. Моральді тозудың  бірінші түрінің әсері ескеріліп  және қалпына келтіру құны бойынша  негізгі қорларды қайта бағалауда  көбіне есепке алынбайды.

Моральді тозудың екінші түрінде  жұмыс істеуші негізгі қорлардың  құнсыздануы жаңа машиналарды жұмысқа  кіргізумен сипатталады. Оларды қолдану  өндіріс көлемін көбейтеді, өнімнің  өзіндік құнын азайтады, кірісті  ұлғайтады және моральді ескірген еңбек  қызметін қолдануды тиімсіз жасайды. Моральді тозудың бұл түрі тек  құнға әсер етіп қоймай сонымен қатар  негізгі қорлардың қызмет уақытына да әсер етеді. Оның әсері экономикалық тиімділікке машиналарды қолдану  сондықтан ол өте күшті.

Машиналарды және механизмдерді шамаға сай қолдану моральді тозу басталғанға  дейінгі олардың берілуін тездетеді. Еңбек қызмет орындарын уақытын  анықтауда, техникалық жаңару телепін  ескеретін, экономикалық мақсаттылығын  эксплуатация уақытынан шығарып  отыру керек.

Моральді тозудың екінші түрінің  төмендеу әсерінің негізгі түрі, бақылау-реттеуші қондырғыларды және бейімдеу қондырғыларын  орнату,  жеке бөлшектер мен жүйелерді  конструктивті жаңарту жолымен  қазіргі қажеттіліктерге сәйкес жұмыс істеуші қондырғыларды  техникалық жаңарту мақсатындағы қондырғыларды  жаңғырту болып табылады.

Қондырғыларды жаңғырту көп жағдайда саластырмалы аздаған шығындарда машиналардың эксплуатациялық көрсеткіштерін көтеруге көмектеседі және негізгі қорлардың  экономикалық мақсатта қолдану уақытын  ұзартуға. Ол технологиялық режимді  қарқындандыруға жағдай жасайды, автоматизация  және механизация деңгейін көтеруге экономикалық көрсеткіштерді жақсартуға жағдай жасайды.

Қондырғыларды жаңарту көп жағдайда олардың капиталды жөндеумен  бірге жүргізеді.

 

3.1.5 Амортизацияның негізгі қорлары

 

Амортизация, тозу шамасына қарай оны өндірілетін  өнімге ауыстыру жолымен, негізгі қорлар құнын жоба бойынша өтеу. Ол негізгі  қорларды кезекті толығымен немесе бөлшектеп қайта құру үшін ақшалай  қаражатты жинау мақсатында жүргізіледі. өнімнің өзіндік құнын қосатында, айлық амортизациялық аударым жиналу ортасы. Өнімді таратуда амортизациялық аударым ақшалы түрге ауысып амортизациялық қор құрайды.

Амортизация өнеркәсіптік өнім өндіру шығындарында мұнай шығаратын өнеркәсіпте  – 36%, газ -1%  соның ішінде – 6,6%  құрайды. Амортизацияны бір текті  түрлерге салады. Амортизация  нормасы  – негізгі қорлардың баланстық  қорына процентпен шаққандағы, жылдық амортизациялық аударылымдар. Олар экономикалық негізделінген болуға тиіс. Жоғарланған  амортизация мөлшері өнімнің  өзіндік құнын қымбаттатады, тиімділігін  азайтады, ал азайтылғандары негізгі  қорлар тозуды алмастыра алмайды. Амортизацияның  дұрыс емес мөлшерлері шаруашылық есеп жағдайы, өндірісті материалдық  қамтамасыз ету, жаңа техникалар енгізудің  экономикалық тиімділігін есептеуде  көрінеді.

Амортизация мөлшерінің техникалық-экономикалық негізі өнеркәсіптің қорлы салаларында  маңызы есептелмейді – мұнай өндіретін, газ өндіретін және т.б. ондағы өнімнің  өзіндік құнындағы амортизациялық аударылым бөлігі өте жоғары.

Амортизациялық периодты анықтауда  кейбір техникалық және экономикалық факторларды қондырғы қызметінің фактілі  уақыты, техникалық прогресс темпі, болашақ  балансынан шыға отырып, ескірген қондырғыларды  жаңарту мүмкіншілігі, қондырғыларды  жаңғыртудағы экономикалық мақсаттылығы және т.б.

Амортизацияның жұмыс істейтін мөлшерінде моральді тозудың екінші түрі ескерілген, ол орта нормативті қызмет уақытының (амортизация периоды) шамалы азаюына әкеліп соқты. Ол негізі қорлардың  жеке бөліктерінің іріленген топтарымен кең дифференциациялары, негізгі  қорлардың қайта құрылған құнынан  шыға отырып анықталған және халық  шаруашылығының барлық салалары үшін біркелкі.

Негізі қорлардың кей түрлерін қолдану ерекшеліктері, түзету коэффициенттерін мөлшерге қолдану жолымен ескеріледі, мысалға; ылғалдылық, агрессивті орта жағдайындағы эксплуатация, қондырғы және машиналар және т.б. (ауысу коэффициенті) қолдану тиімділігімен байланысты.

Амортизация  аударылымының жалпы  мөлшері екі бөліктен тұрады:

· бөлшектеп қайта тұрғызу (капиталды жөндеу және жаңғырту);

· толық қайта тұрғызу (реновация);

Негізгі қорлардың  кей түрлері толық қайта тұрғызуға  тек мөлшері бола тұра, капиталды  жөндеуді қажет етпейді, мысалы: кешенді  бұрғылау қондырғылар құрамына жатпайтын, металды негіздер және блоктар, металды  бұрғылау мұнарасы.

Амортизациялық аударылым барлық негізгі қорлардың жұмысына барлық енгізілген бойынша жүргізіледі  және тек ұсталынатын рет бойынша  оларды уақытша тоқтатып қою кезінде  тоқтатылады. Қазіргі жаңа қорларда амортизацияны алғашқы айдан  салуды бастайды, келесісін эксплуатацияға кіргеннен кейін және негізгі  қорлардың барлық қолдану уақыты бойында шығарады. Қор түріндегі  тұратын көлік түрлеріне және қондырғыларын (қойма резервіндегі), амортизацияны тек толық қайта  тұрғызылғаннан кейін аударылады. Салынған амортизацияны ай сайын кіретін  өндірілген өнімнің өзіндік құны, орындалған жұмыстар және қызметтер  құрайды.

 

3.2 Капиталды салымдарды есептеу

 

Жобаның бұл бөлімінде мұнай  айдаушы “Бейнеу-Құлсары” станциясының негізгі қорлар және капиталды салымдар есептеу жүргізеді.

МАС объектілерінің құрылыс құны сметалы  бөлімінде анықталады. Сметалар, негізгі  құжат болып табылады, олар негізінен  құрылысты-монтажды жұмыстар қаражаттандыру және сұраныс беруші, генмедігерлік  және субмедігерлік ұйымдармен есептермен жүргізіледі. Мұнай құбырөткізгіш  объектілері құрылысында сметалы  құжатты құру негізгі болып, СНиП орнатылған, құрлыстық-монтаждық жұмыстарға смета мөлшері болып табылады, жалпы республикалық жобалау  және құрылыс бойынша нормативті құжаттардың жүйесін құрайды. СНиП смета мөлшері мәліметтері бойынша, материалдар бағасы, конструкциялар мен бұйымдар құрылыс машиналар  және қондырғылар машина смета бағалары, сонымен қатар құрылыс үшін жүк  тасымалдау бағаларына смета жасалынған, сметалық мәліметтер мен жинақтар жасалынған, онда МАС құрылысында орындалатын  негізгі барлық жұмыстар құны берілген. Сонымен қатар, құрылыс объектілерінде орындалатын кешенді жұмыстардың  басым бөлігі ескірілетін соңғы  өнімнің бағалары қолданылған (су қоршаулары, канализациялы, сораптар және т.б. объектілер).

Жиынтық сметаның есебі бойынша, МАС  құрылысындағы капитал салымдарының көлемі 749,55 млн теңге құрайды.

Негізгі өндірістік мағынадағы объектілер көбіне капиталды мөлшерлі элементтер болып табылады. Оның ішінде резервуарлық паркты атап өткен жөн болар. Өндірістік құрлыстағы капиталды салымдардың құрылымдық құрамы төмендегі кестеде келтірілген.

15-кесте

 

   Өндірістік құрлыстағы капиталды салымдарының құрылымдық құрамы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жылдық өндірістік шығынды есептеу  МАС бойынша эксплуатациялық  шығындар барлық шығынның негізгі бапптар  бойынша есептеледі.

 

1. Еңбек ақыға есептеулер

 

Олар еңбек ақы қорына 22,5%, 21% - әлеуметтік салық құрайды. Ол қазіргі  кездегі зейнеткерлерге зейнетақыға, әлеуметтік қорғау, арнайы медециналық  қорғау, еңбек жәрдеміне кетеді. Жұмыс беруші 1,5% уақытша жұмысқамұршасыздыққа, демалысқа және бала туатындарға  бөліп қоюы керек.

10% жұмысшы өзінің зейнетақы  қорына салуы тиіс.

25,92 млн теңге · 0,225= 6,48 млн  теңге.

 

3.3 Амортизация аударылымы

 

Амортизациялық  аударылым мөлшері негізгі қорлар құнының аударылымы жұмыс істейтін амортизациялық мөлшерімен анықталады.

Амортизация мөлшері – амортизацияның жылдық мөлшерінің өнеркәсіптік қорлар құнына А_r проценттік қатынасы.

                                                                                            

мұнда: Н_а – амортизация мөлшері.

Амортизация аударылым есебі төмендегі  кестеде келтірілген.

 

3.3.1  Еңбек ақы

16-кесте

Штаттық кесте

 

Қызмет атаулары	Штат бірлік шамасы
1. Ауысым бастығы	2
2.Бастық орынбасары – құрылыс  экспуатациясының      бас  инженері	2
3.Бас инженер – энергетик	2
4. КИПиА бойынша бас инженер	2
5.Химанализдың лаборанты	2
6.Жұмыс жүргізуші – хатшы	3
7.Қоймашы – комендант	3
8.Жүргізуші	2
9.Қондырғы – операторы (щиттегі  кезекші)	2
10.Зат операторы	2
11.КИПиА	2
12.Электр қондырғыларына қарайтын  электромонтер	3
13.Технологиялық қондырғылар, сумен  қамтамасыз                                ету және канализация, жылумен  қамтамасыз ету және желдеткіш  қызмет көрсететін слесарь	4
14. Өндірістік бөлмелерді жинаушы	3
15.Артық жұмысшы	2
Барлығы:	36

 

Еңбекақының жылдық қоры орташа айлық  ақы және жұмысшылар негізінде анықталады, “ҚазТрансОйл” батыс филиалында 80 мың теңге құрайтын (соның ішінде айлық ақы мөлшеріндегі әдістемелер-6 олардың 3 мерекелік).  

60 мың теңге · 36 · 12=25,92 млн.  теңге 

 

3.3.2 Жөндеу қоры

 

“Қаз Транс Ойл” жүйесіндегі  жүргізілетін жөндеуге, техникалық қызметке, капиталды жөндеуге салынған салынымдар шығыны, негізгі өндірістік қорлар құнының 5,4 % құрайды.

10500 млн теңге · 0,054 = 567 млн теңге

 

3.3.3 Энергетикалық шығындар

 

Электроэнергия  ақысы МАС шығынының негізгі  статьясы болып табылады.

Мұнай тасымалдаудағы энергетикалық  шығындар меншікті энергошығындар, эксплуатациялық  бөлімше ұзындығына, айдаудың жылдық көлемі және электроэнергия тарифіне байланысты анықталады. Эксплуатациялық бөлімше ұзындығы 100 км болған жағдайда, Маңғыстау облысы өнеркәсіптік тұтынушылар үшін электроэнергияның мөлшерлеме тарифы 3,49 теңге/квт. сағ. және меншікті шығын 16,4 квт.сағ/1000 теңге жылдық электроэнергия шығынын құрайды.

1т/сағ.×8760сағ×11,5мың×теңге=100,74 млн. теңге

Мұнайды айдауда оны қыздыру  қажет болғандықтан, қыздыру пештерін жұмыс істету үшін мазутты сатып  алу шығын статьясының тағы біреуі болып табылады, меншікті шығында  МАС-ға сұйық отын (мазут) 800кг-сағ.

Жылдық құнын: 0,8 тонна/сағ · 24357 · 11,5 мың теңге =78,82 млн теңге 

 

17-кесте

 

Амортизация аударылымы

 

 

 

 

 

 

 

 

3.3.4 Табиғи азаю

 

Мұнайдың табиғи азаюын есептеу, 1995 тасымалдау, жіберу және сақтау, қабылдау кезіндегі мұнай өнімдерінің  табиғи азаюы мөлшерімен жүргізіледі, МАС негізгі шығындар резервуарлы  паркте байқалады. Олар 0,015% құрайды.

4,5 млн тонна · 0,00015 · 18,0 мың  теңге =12,5 млн теңге

 

3.3.5 Тағы басқа шығындар

 

Басқа да шығындарға жоғарыда аталып өтілгендерге кірмейтін барлық шығындар ( іс сапарлар, байланыс каналдарын қамтамасыз ету, қауіпсіздік техникасы және еңбекті қорғау, қоршаған ортаны қорғау және т.б.с.с). Басқа да шығындар салымдармен  ақы қорының 25% мөлшерде алынады.

(25,92+6,48) млн теңге · 0,25 = 8,1 млн  теңге

4. Жыл бойынша айдауға ұсынылған көлем  келесі түрде таратылады (инвестор уақытында 6 жыл)