Тұрар Рысқұловтың қоғам және мемлекет қайраткері

Түркістан Республикасы Халық Комиссарлар Кеңесі мен  Түркістан Коммунистік партиясының  азық-түлік саяскаты бойынша 1918 жылдың күзіне дейін қабылдаған құжаттарында мәселенің ұлттық астары мүлдем ескерілмеді. Бұл кезең ішінде республикада азық-түлік саясаты екі бағытта:  бір жағынан, жаңа өкіметке бой ұсынған ескі  азық-түлік органдары, яғни Азық-түлік директориясы және т.б. арқылы және екіншіден, жаңадан ұйымдастырылған органдар, яғни Азық-түлік халық комиссариаты және т.б. арқылы іске асырылды. Үкіметтің ресми азық-түлік саясатын жүзеге асырушы бұл мекемелерде парақорлық, қолұшынан  жалғасу  және халық қазынасын талан-таражға салу күнделікті құбылыс болатын. Мысалы, Түркістан Республикасының Азық-түлік халық комиссарының міндетін уақытша атқарушы Поваровты 1918 жылы азық-түлікті талан-таражға салғаны үшін Уақытша Революциялық трибунал 5 жыл еңбекпен түзеу жұмысына соттаса¹⁰⁹. ал оның орнын алмастырған Азық-түлік халық комиссары А.А.Казаков Түркістанның ашыққан халқы үшін Бұқарадан сатып алынған шәйді 3 млн. сомға бұқаралық саудагерлерге қайта сатып, ақшаны қымқырып кеткен деп айыпталынды¹¹⁰. Ал, А.А.Казаков артынан Түрікатком төрағасы, яғни парламент жетекшісі болып сайланды.

Революциядан соң Түркістан  Республикасында жүргізілген азық-түлік  саясатын зерттеген тарихшы Р.А.Нуруллин: «... көшпелі қырғыз (және қазақ) тұрғындары арасында іс жүзінде азық-түлік салғырты жүргізілген жоқ, азық-түлік бөлімдері  олардан малды коллективті тауар алмастыру жолымен алды»¹¹¹, - деп қате қорытынды жасайды. Қолда бар деректер бұл пікірдің ағаттығын көрсетеді.  Архив қойнауында сақталған бұл тарихи құжаттар халықтың шеккен қасіретінің мөлшерін де білдіреді. Мысалы, 1918 жылғы сұрапыл қыс пен жазғы қуаңшылықтан қатты зардап шеккен, қолда бар азын-аулақ малынан түгел дерлік айырылған Черняев уезі Байшұған болысының №6 ауылының кедей қазақ малшылары, жазға қарай мал шығынын орнына келтіріп, қор жинау мақсатында басқа мүліктерін сату арқылы 338 мың сом ақша жинастырды да, өз өкілдерін Семей облысының жәрмеңкелеріне жөнелтіп 2450 қой, 21  жылқы және 5 түйе сатып алады. Ұзаққа созылған көштен соң сатып алынған мал Түркістан қаласына жеткізілген кезде жергілікті үкімет орындары бар малды тартып алып, оны Ташкент қалалық азық-түлік комитетінің қорына жіберді. «Ендігі жерде біз өлім »тырнағына сөзсіз іліндік, себебі, ең соңғы үміт тартып алынды»¹¹², - дейді малшылар атынан шағым жазған К.Аманбаев деген азамат. Осындай әдістермен Түрікатком мүшесі Бөлебаев тек 1918 жылдың қыркүйек айының өзінде Түркістан уезінің Болат, Жаусыған, Алтын болыстарынң қазақтарынан 25000 қой тартып алады¹¹³.  Есеп бойынша, бұл уезде 1917 жылы революциядан  бұрынғы малдың небәрі 5 проценті ғана қалған болатын. Астық екпейтін осы уезд тұрғындарына кеңес  үкіметі орындары 75 мың пұт астық салығын салған. Бұл уезде «... 1917-1919 жылдары революция болған жоқ, мұнда шын мәнінде патша тәртібі  сақталынды». Ал көршілес  Перовск уезінің халқы: «... кеңес өкіметін тонаушы, қарақшы өкімет деп санады». Тек 1919 жылдың қаңтар айында ғана сырдария облысының Қазалы, Первоск және Түркістан уездерінен 317534 мал басы алынған. Кеңес өкіметі орындарының Перовск   уезінде жүргізген саясатынан бас сауғалап қашқан «... ашыққан халық темір жол бойымен Ақтөбеге қарай жөңкіліп, онда түрлі аурулардан зардап шегіп, қырылды...». Әулиеата уезінің жағдайы тіпті сорақы болатын. Бұл уездің жергілікті халқының аштықтан, тонау мен қырғынға ұшыратудан кейін саны тым азайып кеткен болса, ал малының тек 5-10 проценті ғана аман сақталған. Ал бұл уақытта, керіснше, уездің келімсек орыс шаруаларының саны 115 процентке, ал малы 125  процентке өскен. Жетісу облысының Қапал уезінде «... келімскетер большевиктердің дем беруімен қазақ еңбекшілерінің қанын  шелектеп ішті». Осы облыстың Вернвй уезінің қазақтарынан «... 17 мың жылқы, 65 мың сиыр және 98 мың қой тартып алынды, қираған шаңырақ пен тоналған мүліктің есебі жоқ». Пішпек уезінің жергілікті халқынан «... 42 мың жылқы, 29 мың сиыр, 1 млн. 225 мың қой және 38 мың түйе» тартып алынған.  Осы уездің 1916 жылғы көтерілістен соң Қытай асып, артынан қайта оралған босқындары  «... 1917-1918  жылдары 62170  адамынан айырылса, олардың 130 мың жылқысы, 44 мың сиыры, 265 мың қойы және 12 мың түйесі ұшты-күйлі жо болып шықты». Ал, М.Шоқаев Түркістанда 1919 жылы 1914 жылғы м4,3 млн. жылқы мен сиырдың 3,7 млн. басы тартып алынғанын. 15 млн. бастан асып жығылатын қойдан не бәрі 2116 мың тұяқ қалғанын және осынау із-түзі жоқ малдың 90 процентінің қазақтардікі екенін айтады¹¹⁴.  Қарапайым еңбекші халықтың мұң-мұқтажымен есептесу, оның тірнектеп тапқан, күн көріп отырған азын-аулақ мал-мүлкін қатыгездікпен тонау Түркістан Республикасының барлық уездері мен болыстарындағы әдеттегі жағдай болған.

Ашаршылыққа ұшыраған жергілікті халықтардың  қасіретті жағдайын орыстық жауынгерлік рухқа бойұсындырылған және негізі құрамы келімсек орыс кулактарынан іріктелінген Қызыл Армия бөлімдерінің сорақы іс-әрекеттері де барынша асқындырып отырды. Елді мекендерден басмашылар кете салысымен келген қызыл гвардияшылар тәртіп орнатудың орнына бейбіт халықты ол да тонай бастайды. Сөйткен гвардияшылар мемлекет қазынасына үлкен салмақ түсірді, себебі ол өзі айына 600 сом, әйелі 500 сом алса, әр баласы әкесінің жалақысының 30 процентін алатын¹¹⁵. Бұл сомалар қызыл гвардияшылардың мемлекеттен алатын айлық жалақысы болатын және оның «табысын», әдетте жорықтар кезінде жергілікті халықтан тонаған, тартып алған не сіңіріп кеткен бұйымдарды да толықтырып отырды. Сонымен қатар, оның шаңырағы ай сайын қазына қорынан көтерме сыйлық ретінде  берілетін азық-түлікпен де  қамтамасыз етілді. Мұндай саясат – Түркістан Республикасында мемлекеттік дәрежеде жүргізілген әскери саясат болатын. Бұл саясаттың  мемлекеттік дәрежеде жүргізілгенін кейінірек  республиканың ірі саяси қайраткері дәрежесіне дейін көтерілген И.Қыдыралиевтің сөзі дәлеледейді: «... Алғашқы қырғын 1918 жылы қараша айында болды. Түркістан Республикасының әскери комиссары Осиповтың  өзі басқарған бөлім бір жарым мың шаңырақтан тұратын халқы бар Созақ елді  мекенін тонап, өртеді, барлық мүлікті шаруалар армиясы тиеп алып кетті....  Бұл мекеннің өлтірілген  жергілікті тұрғындарының саны 1000 адамнан асып жығылды. Өліктер ит-құсқа  жем болып өзен  арналарында  шашылып жатты»¹¹⁶. 1919 жылы қаңтар айында жасаған контрреволюциялық бүлігі сәтсіз аяқталған соң, Ташкенттен қашып шыққан әскери комиссар К.Осипов жол-жөнекей өз бөлімшесінен қазақ ауылдарын аяусыз тонады, қазақ әйелдеріне ас даярлатып, кір жуғызды. Бірақ артынан К.Осиповты қуа келген қызыл гвардияшылар халықты «... Осипов бөлімшесінен екі есе асып түсетін қатыгездікпен тонады»¹¹⁷. Қызыл Армия бөлімдері жасаған қанды қылмыстарды әшкерелейтін деректерді шексіз келтіре беруге болады. Түркістанда большевиктер, дейді Г.Сафаров, отарлық саясаттың топырағынан нәр алған, кеңес өкіметінің пердесін жамылған анархия орнатты және мұнда «... орыс тұрғындары арасындағы әскери-тұтынушылық сипаттағы коммунизм үшін жергілкті түздік бұқара есебінен алғашқы қорлану» ¹¹⁸ процесі жүргізілді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2. Аштықпен  күрес.

 

Осындай ауыр кезеңде, 1918 жылы күзде Түркістан Республикасының  Денсаулық сақтау халық комиссары  болып Т.Рысқұлов   тағайындалды. Комиссариаттың жұмысы қайта құрылып, негізгі күш-қуат халық арасында кең тараған жұқпалы ауруларды жою ісін ұйымдастыруға, дәрігерлік көмекті  дұрыс жолға қоюға  жұмсалды. Комиссариаттың ашаршылыққа ұшырап, аурудан баудай түсіп жатқан жергілікті халықтың жағдайын жеңілдету мақсатында атқарған жігерлі қызметі көптеген кедергілерге ұшырайды. «Жұқпалы аурулардың  аштық топырағынан нәр алып отырғанына көз жұмып қарамау керек. Денсаулық сақтау халық комиссариатына аштықпен күресу міндеті тапсырылғанымен де, бірақ оның бұл іспен тікелей айналасуына көптеген кедергілер мүмкіндік бермеді»¹¹⁹, - деп атап көрсетті. Т.Рысқұлов  1918 жылы қарашада Түрікатком мәжілісінде жасаған баяндамасында. Аштарды тамақтандыру үшін деп бөлінген 5 млн. сом қаржының 2 млн.  сомы жұмсалмай қалды. Қаржының жұмсалған бөлігінің өзі түрліше комиссариаттар арасында талан-таражға түсіп кетті. Бұл уақытта республикадағы аштардың саны 2 млн. адамға  таяп қалған болатын, олардың негізгі бөлігін көшпелі халық құрады. Аштықпен күрес ісі тапсырылған денсаулық сақтау халық комиссариатының күш-қуаты мүлдем жеткіліксіз екені  айқын болды. Сондықтан да Т.Рысқұлов   аштықпен жүйелі түрде күресу үшін, құрамына түрліше комиссариаттардың өкілдері кіретін арнайы ұйым құруды талап етеді. Т.Рысқұлов   Түрікатком мүшелерінен өзін Денсаулық сақтау халық комиссары қызметінен босатуды, «Аштықпен күресетін ерекше Орталық Комиссия» жасақтап, оған өзін басшылыққа  жіберуді өтінді¹²⁰. Түрікатком  Т.Рысқұловтың талап-тілектеріне тоқталып, 1918 жылы 28 қарашада «аштықпен күресетін Орталық және жергілікті комиссияларды құру туралы» №91 арнайы бұйрық шығарды. «Республикада, - делінген бұл бұйрықта, - аштықтың кең тарап және ол негізінен мұсылман бұқарасын қамтып отырған уақытта, олардың тұрмысы мен экономикалық жағдайының ерекшеліктерін ескере отырып, мемлекеттік өмірдің осы саласында ерекше жігерлі және өнімді шаралар қолдану қажеттігі танылды. Өздерінің қызмет жағдайына сәйкес республиканың бірнеше комиссариаты аштықпен күрес мәселесіне мүдделі болғандықтан, ашыққандарға қамқорлық жасау ісі ең алдымен төмендегі: Азық-түлік, Жер шаруашылығы, денсаулық сақтау, Қаржы, Темір жол, Халық шаруашылығының Орталық Кеңесі мен Отын ісін басқарушы өлкелік директориясы комиссарлары мен олардың өкілдеріне жүктеледі. Аштықпен күрес ісін тікелей басқару мақсатында құрамына: Түрікаткомның бір және облыстық кеңестер мен Ташкент кеңесінің бір-бірден мүшелері енгізілетін ерекше орталық Комиссия ұйымдастырылады... Түрікатком тарапынан аштыққа қарсы күресті ұйымдастыруға жауапты адам ретінде жоғарыда аталған комиссияның төрағасы болып Т.Рысқұлов  тағайындалады»¹²¹. Құрылған ұйымның құрылымы мен ережесін жасау және атқарар жұмысының жоспарын даярлау Т.Рысқұловқа жүктеледі. Осылайша Түркістан Республикасында азық-түлік мәселесіне қатынасы бар және аштықпен күресуге міндетті үш бірдей арнайы ұйым: Өлкелік Азық-түлік директориясы, Азық-түлік халық комиссариаты және Аштықпен күресетін ерекше Орталық Комиссия өмірге келеді. Бұл ұйымдардың алғашқылары келімсектер мүддесі үшін жұмыс жасаса, соңғысы ашаршылыққа ұшырап, қырылып жатқан жергілікті халықтың мүддесі үшін күресті. Сонымен қатар, бұл аталған ұйымдардан басқа, негізгі мақсаты армия мен темір жолшыларды асырау болған, қолына теңдесі жоқ құқықтар берілген арнайы азық-түлік ұйымдары да қызмет жасады.

Алғашқы қызметіне енді ғана кірісе бастаған Орталық Комиссияның  жұмысы көптеген объективті қиыншылықтармен қатар, өзі тектес азық-түлік ісіне қатысы бар басқа ұйымдардың тарапынан жасалған қасақана  іріткі салу әрекеттерінің салдарынан да барынша ауырлай түсті.  Жергілікті халықтарды аштықтан сақтау ісіне онсыз да құлық танытпаған бұл ұйымдар, енді арнайы Комиссия құрылған соң іргелерін аулақ салады. Негізгі ауыртпалықты өз мойнымен көтерген Орталық Комиссияның құылғанын сылтаурата бастады. «Қазір, - дейді  Т.Рысқұлов, - ашаршылыққа жаны ауырмайтындар мен аштықтың ауыртпалығы иығына түспегендердің бәрі осылай ойлайды, ашыққандарға көмектесетін орган құрдық дейді, бұл органның ашаршылық әбден шегіне жеткен кезде ғана құрылғанын біреуі айтпайды. Сіздерге айтарым: аштарға адамдардың қалдығы деп қарамаңыздар, тек сонда ғана ашаршылыққа қарсы тұра аламыз»¹²².

Т.Рысқұлов Аштықпен күресетін  Орталық Комиссияның атқарып  жатқан  шараларына жергілікті атқару комитеттері ешқандай қолғабыс көрсетпейтінін, оларды басқарып отырған әкімдердің шовинистік ауруға ұшырағанын ашына атап көрсетеді¹²³. 1918 жылы 21 желтоқсанда Түркістан Республикасы Халық Комиссарлар Кеңесіне жіберген хатында Т.Рысқұлов  Ходжент қалалық азық-түлік бөлімінің қатыгездігін сынға алады¹²⁴. Бұл бөлім «1918 жылы ақпан-қыркүйек айларында ашыққан мұсылмандарға көмек көрсеткен едік», - деп Орталық Комиссиядан соның «шығынын», яғни 341445 сомды тез арада қайтарып беруді талап еткен болатын. Қоқан қаласында кәсіподақтардың жұмыссыз мүшелеріне азық-түлік ұлттық белгілеріне қарай таратылған: егер ол орыс болса – 400 грамм нан 80 тиынға, ал мұсылмандар үшін – 100 грамм нан 1 сом 70 тиынға сатылды. Орыс тұрғындарын азық-түлікпен жеткілікті мөлшерде қамтамасыз ету үшін түрліше аярлықтарға барған жергілікті азық-түлік бөлімдері асқынған шовинизмнің үлгісін көрсетті. Азық-түлік олардың арасында барынша шатастырылған жүйе бойынша: бір жағынан, азық-түлік бөлімдері тарапынан, орыс тұрғындарының екі есе үстеме азық-түлік алуы қамтамасыз етілді. Төтенше комиссар П.А.Кобозевтің мәліметіне қарағанда, бұл бүкіл Түркістанға тән жалпылама құбылысқа айналған.

Түркістанда азық-түлік қорын даярлау ісі алғашқы кезде тауар айырбасы арқылы, яғни мемлекеттік қордағы мақта өнімдерін, халықтың қолындағы астыққа айырбастау әдісімен даярланды. Мардымсыз нәтижелер берген бұл шаралар артынан тікелей азық-түлік салғырты саясатымен алмастырылды. Барлық жерлерде өлкелік Азық-түлік  директориясы ұйымдастырған  азық-түлік бөлімдері құрылып, олардың  қызметі «... қышлақтарды тонаудың үлгілі әдісіне» айналды. «... Азық-түлік отрядтарының қолында ешқандай нақты деректер болмады. Халықтан алынатын салықтың мөлшерін әркім өзінше белгілейтін»¹²⁵. Мысалы, 1917-1918 жылдардағы орасан зор құрбандықтарға ұшыраған Әулиеата халқына салынатын салықтың мөлшері 1917 жылы жүргізілген ауыл шаруашылығы санағы деректеріне сүйеніп белгіленді, ал бұл кезде халықтың жартысына жуығы қырылып,  қалғаны қайыршыланып үлгерген болатын. Уезд халқына салынатын 5 млн. сом үстеме  салықтың жиналуы тұрғындардың ең соңғы күн көріс көзінен айыратын. 1918 жылы 25 қарашада өткен Халық Комиссар Кеңесінің мәжіліс Т.Рысқұловтың талап етуімен, бұл салықты заңсыз деп жариялауға мәжбүр болды¹²⁶.

Түрікатком мен Халық  комиссарлар Кеңесінің мәжілістерінде туындағын өткір пікір таластардан  соң, аштықпен күресетін Орталық  Комиссияның қорына 42 млн. сом құнсызданған қағаз ақша бөлінді¹²⁷. «Орталық Комиссияның ұйымдастырылуының өзі, - Т.Рысқұлов, - дені дұрыс құбылыс емес,  біздің үкіметіміздің құрамында аштықпен күресуге міндетті толып жатқан экономикалық органдар бол тұра, мұнда ерекше ұйым құруға мәжбүр болудамыз. Бұл ұйымға орасан зор көлемде құнсызданған қағаз ақша бөлінді, кеңес өкіметі бұл ұйымға зор билік бергісі келеді, бірақ өзіне-өзі қарсы келіп, алып-сатарлық бағамен астық алу үшін базарға жұмсалатын құнсызданған қазағ ақша бөлінді; тұрақты бағаға басқа жерден алудың мүмкіндігі жоқ, өйткені өлкелік Азық-түлік директориясы: «өзімізде болмағандықтан, біз сендерге ештеңе татыра аламаймыз»,- дп мәлімдеп отыр. Сондықтан, егер астықты алып-сатарлардан алмасақ, онда аштыққа ұшырағандар үшін өлім үкімін шығаруға мәжбүрміз. Ал, осындағы кейбіреулер ойлағандай, бұратна еңбекшілердің сүйегі  шашылған далада кеңес өкіметін орнатуға болмайды»¹²⁸. Ал, бұл уақытта республика базарларында алыпсатарлықтың кесірінен бағаның қымбаттаушылығы шегіне жеткен еді, мысалы, 1918 жылы 22 желтоқсанда оның көрсеткші мынадай болды: бидай – 120 сом, 1-ші сортты ұн – 230 сом, күріш – 85 сом, жүгері – 40 сом және жүгері ұны – 60 сом¹²⁹.

Верный уездік халық  депутаттары кеңесінің 1918 жылы 13 желтоқсанда  өткен мәжілісінде уездегі ашаршылыққа  ұшыраған халықтың жағдайы қаралды. Мәжіліс облыстық атқару комитетінің  алдына ашыққан  көшпелі халықты  тамақтандыру үшін 9 млн. сом қаржы  бөлуді өтініп қаулы қабылдады¹³⁰. Ауқатты адамдардың көрсетер жәрдемін жинап, ұйымдастыру үшін уезд 10 бөлікке бөлініп, арнайы комиссия тағайындалды.

Орталық Комиссияның  облыстар мен уездерде, болыстар мен  қалаларда жергілікті мемкемелер мен  бөлімшелері ашылып, олардың басына сауатты мамандар отырғызылды. Ал, Орталық Комиссияның белгіленген шараларына қатты қарсылық жасаған, оның орындалуына жауапсыздықпен қараған барлық қалалық, уездік миссиялардың қызметкерлері Т.Рысқұлов қолқойған арнайы бұйрықпен орындарынан алынды.

Өзінің алдына қойған мақсатын басшылыққа алған Орталық  Комиссия істің шын барысымен  жан-жақты, тиянақты таныса келе, аштықпен күресудің мүмкін болған барлық шараларының  жоспарын жасап бекітті. Т.Рысқұловтың басшылығымен жасалған Орталық Комиссияның жұмыс жоспары мынадай негізгі бағыттарды қамтыды:

• республика көлемінде ашыққан халыққа жедел көмек ұйымдастыру үшін арнайы қоғамдық тамақтандыру орындары мен жетім балалар үйлерін ашу, оларға дәрігерлік көмек ұйымдастыру;
• өлкелік Азық-түлік директориясымен бірлесе отырып қоғамдық тамақтандыру орындарын етпен, нанмен және басқа да азық-түліктермен қамтамасыз ету үшін азық-түлік даярлайтын бөлімдер құру;
• ұсақ тауарлары  өнеркәсіп орындарын: тоқыма, етікшілік, аспаздық, жібек пілләсі, қағаз және қолөнер шаруашылықтарын ашып, жандандыру үшін жергілікті тұрғындарға жан-жақты көмек көрсету;
• отырықшы халықтың егіншілікпен шұғылдауына жағдай жасау үшін оларға мемлекеттік қордан жер үлесін беріп, егіншілер коммунасын ұйымдастыру және Жер шаруашылығы комиссариатымен келісе отырып, бұл коммуналарды қажетті ауылшаруашылығы құрал-саймандарымен және тұқыммен жабдықтау;
• көшпелі халыққа өздерінің мал шаруашылықтарын қалпына келтіруге және өркендетуге  мүмкіндіктер ашу;
• қоғамдық тамақтандыру орындарында тамақтанып әлдене бстаған аштардың еңбекке жарамдыларын экономкалық ұйымдардың көмегімен түрліше қоғамдық жұмыстарға: жолдар салу, суландыру жүйелерін қалпына келтіру, отын даярлау, құрылыстар жүргізу және т.б. жұмыстарға тарту.

Бекітілген жоспарды іске асыру үшін арпалыс күрес  басталды. Аштықпен күресетін Орталық Комиссиясының төрағасы ретінде Т.Рысқұловтың орасан зор көңіл бөлген мәселесі – жас ұрпақты аштықтан аман құтқарып қалу болды. Қазіргі таңда кезек күттірмейтін және қауырт шешуді талап  етіп отырған мәселе, дейді Т.Рысқұлов, бұл «... аштан қырылып жатқан жас ұрпақты құтқару мәселесі» болып табылады. Т.Рысқұловтың тікелей басшылығымен республиканың ашыққан, ауруға шалдыққан қорғансыз жетім балалары үшін мемлекеттің арнайы қамқорлығында болатын арнайы балалар үйлерін ашуды ұйымдастыру туралы уақытша  ереже даярланды. Бұл жұмысқа Орталық Комиссияның барлық уездік және қалалық бөлімшелері тартылды. Республикадағы әрбір ірі елді мекендер мен қалаларда, қоғамдық тамақтандыру орындарында аш және ауру балалар үшін баспаналар босатып берілді. Мүмкін болған дәрігерлік көмек пен азық-түліктің бала асқазанына құнарлы бөлігі ең алдымен  балалар үйіне жеткізіліп отырылды.  Бұл үйлерге бөлінген азық-түлік пен дәрі-дәрмекті  талан-таражға түсірушілерге қатаң жаза  қолданылды. Қолда бар мақта мен жүннен тоқылған киім-кешектің тәуірі балаларға берілді. Орталық Комиссия  және оның жетекшісі Т.Рысқұлов бала өмірін арашалап қалу жолында жан аямай арпалысты, бұл мақстақа кедергі келтіруші кез келген ұйымға қарсы ымырасыз күрес жарияланды.

Республика көлемінде ашыққандарға азық-түлік жағынан көмектесумен қатар, Орталық Комиссия және оның төрағасы Т.Рысқұлов бір мезгілде ауруларды емдеп, дәрігерлік көмек беру ісін де ұйымдастырып отырды. 1919 жылы 4 қаңтарда өткен Денсаулық сақтау комиссариаты жанындағы дәрігерлік клддегияның мәжіліснде Т.Рысқұлов осы мәселе бойынша арнайы баяндама жасайды. Баяндама белгіленге шаралар бйынша мәжіліс үлкен қарар қабылдап, әрбір қоғамдық тамақтандыру орындарында жергілікті дәрігерлердің тұрақты жұмыс істеуі талап етілді.

1919 жылы 2 қаңтарда өлкелік  Азық-түлік директориясының мәжілісінде  жасаған баяндамасында Т.Рысқұлов  аштыққа қарсы жүргізіліп жатқан  жұмыстардың тиімділігін арттыру  үшін Орталық Комиссияның құзырына  кеңірек құқықтар берілуін талап  тееді. Азық-түлік директориясыныңжүргізіп отырған саясаты батыл айыпталынды. Мәжіліс қабылдаған қаулыда Т.Рысқұловтың талаптары  толығымен ескерілді:

1. Өлкелік Азық-түлік директориясы, - делінген қаулыда, - Аштықпен күресетін Орталық Комиссияға қажетті азық-түліктің мүмкін болған мөлшерін бөлуге міндеттенеді;
2. Өлкелік Азық-түлік директориясы Аштықпен күресетін Орталық Комиссия қорына астыққа айырбастап алуы үшін мүмкін болған тауар мөлшерін бөлуге міндеттенеді;
3. Орталық Комиссияға, төтенше қиын жағдай кезінде  өлкелік Азық-түлік директориясынан азық-түліктердің 4 пұттық бөлінуінен талап ету құқы беріледі;
4. Өлкелік Азық-түлік директориясы  Орталық Комиссия даярлаған азық-түліктерді қоғамдық тамақтандыру орындарына жеткізіп алу үшін көлік жағынан көмектесуге міндеттенеді;
5. Орталық Комиссияға азық-түлік қорын өз бетінше даярлау құқы беріледі;
6. Орталық Комиссияның саудагерлерге, байларға, ауқатты адамдарға азық-түлік салығын салуына өлкелік Азық-түлік директориясы кедергі келтірмейді.