Шпаргалка по истории Беларуси

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Культурнае жыццё БССР у  20-30-я гг ХХ ст. Палітыка беларусізацыі

Беларусізацыя – палітыка афіцыйных улад, якая са-дзейнічала нац.-культурнаму будаўніцтву ў  Бел. ў пе-рыяд 1924-29гг. Яна была ажыццяўленне той лініі, якую адстойвалі з самага пачатку нац.-дэмакратычныя сілы ў КП(б)Б. Беларусізацыя прадугледжвала цэлы комплекс мерапрыемстваў па адраджэнню бел. нацыі, к-ры, школы, мовы. У гэтыя гады былі праведзены на-ступныя мерапрыемствы. 1) Дзярж. былі абвешчаны 4 мовы – бел., рус., польск. і яўрэйская. Адбываўся пе-равод навучання ў школах пераважна на бел. мову. Часці Чырвонай Арміі, што размяшчаліся ў Бел., так-сама пераводзіліся на бел. мову і камплектаваліся бе-ларусамі. Мовай спараводства стала пераважна бел. мова. Наладжваўся выпуск газет, часопісаў, падруч-нікаў і кніг на бел. мове. Было ўтворана выдавецтва “Савецкая Бел.”, адкрыта Бел. дзярж. бтбліятэка. 2) Палітыка беларусізацыі спрыяла ліквідацыі непісь-меннасці дарослага насельніцтва. У 1921г. адгрыўся БДУ. Дзейнічалі С/г акадэмія ў Горках, Віцебскі ветэ-рынарны інстытут. 3) Пачалося вылучэнне на адказ-ную работу беларусаў. 4) Арганізоўвалася навукова-даследчая дзейнасць па ўсебаковаму навучэнню Бел. У 1922г. быў адкрыты Інстытут бел. к-ры, пераўтвора-ны ў 1929г. у Бел. акадэмію навук. Першымі акадэмі-камі сталі Купала, Колас, Жылуновіч. Паспяхова раз-вівалася тэатральнае мастацтва. Пад кіраўніцтвам Мі-ровіча адбывалася станаўленне Першага Бел. дзярж. тэатра. Тут ставіліся спектакслі “Паўлінка”, “Тутэй-шыя” па п’есах Купалы. У 20-я гг. ХХст. былі апублі-каваны паэмы “Новая зямля” і “сымон-музыка” Кола-са. Адбывалася станаўленне бел. савецкага кіно. Быў створаны першы бел. мастацкі фільм аб грамадзянс-кай вайне “Лясная быль” (рэжысёр – Гарыч). Перыяд бел-цыі аказаўся вельмі кароткім. Змена паліт. курсу правячымі коламі краіны, звязаная адмовай ад нэпа, прывяла да спынення палітыкі бел-цыі. У 30-я гг. ХХст. развіццё к-ры адбывалася ў іншых паліт. умовах. Першымі ў нацыянал-дэмакратызме былі аб-вінавачаны Чарвякоў, Жылуновіч, Ігнатоўскі. Кульмі-нацыяй паклёпніцкай кампаніі стала справа, якая ат-рымала назву “Саюз вызвалення Бел.”. У 1933г. быц-цам за прыналежнасць да яе было асуджана 90 чал-к, гал. чынам работнікаў к-ры, кавукі, мастацтва. Рэпрэ-сіі працягваліся. У лагерах і турмах загінула больш як 50 пісьменнікаў, у тым ліку і тыя, хто стаяў ля выто-каў сучаснай бел. літ-ры – Гарэцкі, Галубок, Чарот. Але ў гэтых умовах бел. к-ра працягвала развівацца. Была ліквідавана непісьменнасць, уведзена ўсеагуль-нае і абавязковае пачатковае, а затым і сямігадовае на-вучанне. У 1932г. была адкрыта Бел. дзярж. кансерва-торыя. Праз год пачаў дзейнічаць Бел. тэатр оперы і балета. У 30-я гг. ХХст. былі створаны вядомыя опе-ры Цікоцкага “Міхась Падгорны”, Багатырова “У пу-шчах Палесся”, першы балет Крошнера “Салавей”. Бел. мастакі (Волкаў, Зайцаў) пісалі карціны, прысве-чаныя падзеям і ўсталяванню савецкай улады. Развіц-цё архітэктуры значна змяніла аблічча гарадоў. Па праектах Лангбарда былі пабудаваны ў Мінску Дом урада, Дом Чырвонай Арміі, Акадэмія навук. Увесь комплекс пераўтварэнняў у галіне к-ры, навукі, адука-цыі, літ-ры, мастацтва атрымаў назвву “культурнай рэвалюцыі”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Грамадска-паліт. жыццё на Бел. ва ўмовах бальшавіцкага таталітарызму (1930-я гг.)

Паліт. рэжым, усталяваны ў БССР у к. 20-х гг.,характарызуецца  як сталінскі, таталітарны. Гэта та-кая  ф-ма дзярж. улады, пры якой ажыццяўляецца  поў-ны (татальны)кантроль дзяржавы над  усімі галінамі жыцця грамадства. Прыход Сталіна да ўлады супра-ваджаўся спыненнем нэпа і замацаваннем адміністра-цыйна-каманднага метаду кіравання грамадствам. З сяр. 30-х гг. У рэспубліцы штучна ўвялічваецца роля Сталіна, яму прыпісваецца вызначальны ўплыў на ход гіст. падзей. Адбываецца зрошчванне партыйнага апа-рату з дзярж., дзе канцэнтруецца заканадаўчая і судо-вая ўлада. Саветы, грамадскія арганізацыі, нізавыя ор-ганы самой партыі страчвалі ў гэтых умовах св. ролю.  Таталітарны рэжым забяспечыў стабільны жыццёвы ўзровень простых людзей за кошт выкарыстання іх працоўнага энтузіязму, а таксама жорсткай вытворчай дысцыпліны. Рэпрэсіі спалучаліся з верай людзей у правільнасць выбранага курсу і беспамылковасць па-літыкі Сталіна. У 1937г. была прынята Канстытуцыя БССР. У ёй быў замацаваны шэраг  дэмакр. Правоў і свабод, у тым ліку права выбіраць і быць выбраным у дзярж. органы ўлады. Але на самой справе ва ўмовах існавання аднапартыйнай паліт. с-мы трапіць у Вяр-хоўны Савет БССР маглі толькі тыя, хто падтрымліваў палітыку камунізму. Такі парадак выбараў органаў улады характарызуецца як выбар без выбару. Павялічваецца роля народнага камісарыята ўнутр. спраў (НКУС) і як вынік – узмацненне рэпрэсій. З 1929г. пачалося “раскулачванне”. Пікам рэпрэсій стаў 1937г. У гэты час была пушчана ў ход версія аб тым, што ў Бел. дзейнічае “разгалінаванае антыфашысцкае падполле”, нацыянал-фашыстская арганізацыя на чале з караўнікамі рэспубліка Гікалам. Чарвяковым, Гала-дзедам. Былі рэпрэсіраваны 99 першых сакратароў райкомаў КП(б)Б са 101 райкома, якія знах. ў той час на тэр-рыі Бел. Паводле падлікаў вучоных, у 30-40-х гг. Было рэпрэсіравана каля 600 тыс. чал-к. Грубыя парушэнні правоў тлумачыліся сталінскай тэорыяй аб абвастрэнні класавай барацьбы па меры руху сацы-ялізму.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Знешняя палітыка ВКЛ

У XIV-пач.XVст. асн. пагрозу для ВКЛ уяўлялі кры-жакі, якія, распаўсюджваючы каталіцкую веру, пачалі захоп чужых тэр-рый. Імі былі стовраны ваенна-рэлі-гійныя арганізацыі – ордэн Мечаносцаў (Лівонскі ор-дэн) і Тэўтонскі ордэн. Нямецкія рыцары высадзіліся ў вусці Зах. Дзвіны і Нёмана. ВКЛ пазбаівлася выхаду да мора па рэках. У 1348г. бел.-літ. войска ўдзельніча-ла ў бітве з нямецкімі рыцарамі на р.Стрэве. Страты бел.-літ. войска былі вялікія, але бітва не прынесла пе-рамогі рыцарам. Упартая барацьба з рыцарамі працяг-валася. Пасля заваявання Кіеўскай Русі мангола-тата-ры ўсталявалі там св. ўладу і кіравалі праз выдачу мя-сцовым князям грамат-ярлыкоў на права збору даніны для перадачы яе хану. Паступова ўсё большае значэн-не і сілу набірала Маскоўскае княства. Вялікі князь Літоўскі Альгерд не жадаў узмацнення маскоўскіх князёў і неаднаразова хадзіў вайной на Маскву, аднак узяць яе ён не змог і вымушаны быў заключыць у 1372г. мір. Альгерд шмат ваяваў супраць татар. У 1362г. ён разбіў трох татарскіх ханаў каля Сініх Вод. За час яго праўлення тэр-рыя дзяржавы павялічылася ўдвая. Пасля смерці Альгерда князем ВКЛ стаў яго сын Ягайла. У 1385г. Ягайла заключыў Крэўскую ўнію з Польшчай і стаў каралём Польскім і вялікім князем ВКЛ, прыняў каталіцтва. Прапольская паліты-ка выклікала незадаволенасць у знаці ВКЛ. Стрыечны брат Ягайлы Вітаўт пачаў барацьбу за незалежнасць ВКЛ. Ягайла вымушаны быў перадаць уладу ў княстве Вітаўту, аднак тым не менш практычна на працягу яго кіравання ВКЛ захоўвала намінальную залежнасць ад Ягайлы, які пачаў рыхтаваць паходы на Залатую Арду і ўсталяваў добрыя адносіны з сапернікам ханам Тах-тамышам. У 1399г. армія Вітаўта пацярпела паражэн-не ў бітве з татарамі на р.Ворксле. З невялікай дружы-най Вітаўт ледзь выратаваўся ад татар. Паражэнне Ві-таўта перашкодзіла яму заваяваць Вялікі Ноўгарад. Былі ўсталяваны мірныя адносіны з Маскоўскім кня-ствам. У пач. XVст. Пагроза ВКЛ з боку крыжакоў уз-расла, калі на польскіх землях пасяліліся крыжакі-тэў-тонцы. Над ВКЛ і Польскім княствам навісла грозная небяспека. Рашэнне аб вайне з крыжакамі было пры-нята ў 1408г. на нарадзе Ягайлы і Вітаўта ў Навагруд-ку. Яны дамовіліся сабраць усе магчымыя сілы і пера-магчы тэўтонцаў. Пачалася падрыхтоўка да вайны. У саюзным войску налічвалася каля 40тыс. воінаў. У крыжакоў было больш за 30тыс., але яны мелі лепшае ўзбраенне. Раніцай 15 ліпеня 1410г. каля в.Грунвальд (Польшча) паміж аб’яднанымі саюзнымі сіламі польс-ка-літ.-бел. войска і Тэўтонскім ордэнам пачалася ад-на з буйнейшых бітваў сярэднявечча. Бітва пачалася з атакі конніцы Вітаўта. Крыжакі наўмысна адступалі, пакуль не дайшлі да скрытых ад вачэй бамбардаў-гар-мат, што стралялі каменнымі ядрамі. Аднак гэта не спыніла конніку Вітаўта. Тады ў барацьбу ўступіла крыжацкая конніца, і частка войскаў Вітаўта пачла ад-ступаць.У цэнтры бітвы апынуліся Самленскія палкі пад камандаваннем Лінгвена. Адзін з палкоў цалкам загінуў, два з іх злучыліся затым з харугвамі польска-га войска, якое перайшло ў рашучае наступленне. Во-йскі саюзнікаў акружылі рыцараў і нанеслі паражэнне. Армія Тэўтонскага ордэна перастала існаваць. Пера-мога над крыжакамі значна павысіла аўтарытэт ВКЛ і Польскага каралеўства сярод іншых краін. Значна ажывіўся іх гандль, больш паспяхова сталі развівацца гаспадарка і к-ра.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пасляваеннае аднаўленне Бел. і  перараджэнне таталітарызму (1945-55гг.)

У пасляваенныя гады захоўвалася  паліт. с-ма, якая бы-ла замацавана ў Канстытуцыі БССР 1937г. Дэмакр. Свабоды існавалі толькі на словах. Працягваў існа-ваць сталінскі таталітарны паліт. рэжым. Для яго хар-ны поўны (таталітарны)кантроль дзяржавы над жыц-цём грамадзян, адзіная камуністычная ідэалогія, адна-партыйная паліт. с-ма. Па-ранейшаму працягваліся рэ-прэсіі. За гады вайны партыйная арганізацыя рэспуб-лікі панесла вялікія страты. Пасля вызвалення Бел. ад фашыстаў жыццё партыйнай арганізацыі пачало хутка аднаўляцца. Ва ўмовах адсутнасці шматпартыйнасці Кам. Партыя фактычна была не столькі паліт., колькі дзярж. арганізацыяй, якая ажыццяўляла ф-цыі закана-даўчай і выканаўчай улады праз выбары св. прадстаў-нікоў у Саветы. У першыя гады пасля вызвалення ад-былося аднаўленне работы Саветаў. У 1947г. былі праведзены першыя ў пасляваенныя гады выбары ў Вярх. Савет БССР, а ў 1948г. – у мясцовыя Саветы рэ-спублікі. Выбары з’явіліся доказам поўнай паслухмя-насці мас, іх поўнай згоды з безуладнцым становіш-чам. Культ. жыццё бел. народа праходзіла ў скла-даных умовах. За гады вайны мат.-тэхнічная база аду-кацыі, навукі і к-ры была амаль поўнасцю знашчана. Не хапала настаўнікаў. Трэбы быо рамантаваць і буда-ваць занава будынкі школ у горадзе і на сяле, наладж-ваць выпуск падручнікаў і шк. Абсталявання. Няглле-дзячы на складвнасці, вучоба не адкладвалася ні на адзін дзень. А заняткі праводзілі і ў зямлянкахз, і на адкрытых пляцоўках, часцей без падручнікаў і пісьмо-вых прылад. Ужо да 1950г. колькасць школ у рэспуб-ліцы перавысіла даваенную. Моцны адбітак на культ. жыццё рэспублікі мела дзярж. ідэалогія, якая вызнача-лася Кам. Партыяй. Лічылася, што насельніцтва, якое пражывала на часова акупіраванай тэр-рыі недастат-кова надзейнае, і таму ЦК партыі ў 1946г. патрабаваў узмацніць барацьбу за ідэалагічную чысціню, забяспе-чыць прынцып партыйнасці, г.зн. строгае выкананне партыйных указанняў у галіне навукі і адукацыі, літ-ры і мастацтва. Укаранялася класавая нецярпімасць і падазронасць, культ Сталіна як вялікага правадыра са-вецкага народа. Адбыліся новыя арышты сярод інтэлі-генцыі па паліт. матывах. Рэпрэсіі зведалі пісьменнікі Грахоўскі, Звонак, Пруднікаў. Тройчы падвяргаўся арыштам і высылцы вядомы вучоны-гісторык Улаш-чык. У бел. літ-ры і к-ры гэтых гадоў гал. тэмай была вайна. З’явіўся першы бел. партызанскі раман “Глы-бокая плынь” Шамякіна, закончыў раман “Млечны шлях” Чорны, былі напісаны раманы “Мінскі напра-мак” Мележам і “Векапомныя дні” Лыньковым. У тэа-тральным мастацтве з’явіліся п’есы “Заложнікі” Куча-ра, “Канстанцін Заслонаў” Маўзона. Развівалася выяў-ленчае мастацтва, аб чым сведчаць карціны Зайцава “Абарона Брэсцкай крэпасці ў 1941г.”, Волкава “Мінск 3 ліпеня 1944г.” і інш.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

К-ра і асвета на Бел. (к. XVІІІ-перш.пал.ХІХст.) Зараджэнне новай бел. літ-ры

У пач. ХІХст. у культ. развіцці Бел. назіраецца шмат новых з’яў і працэсаў. Паступова адбываецца фармі-раванне бел. нац. к-ры, нягледзячы на існаванне пры-гонніцтва, насуперак памкненням царскіх улад затры-маць развіццё к-ры на ўзроўні фальклору. К-ра бела-русаў перажывае ў гэты час перыяд адраджння. Скла-дваюцца яе хар-ныя рысы, ствараюцца нац. тэатр, літ-ра, іншыя галіны мастацтва, навукі, асветы. У 1802г. пачалося правядзенне шк. Рэформы. На тэр-рыі Бел. была створана Віленская вуч. Акруга на чале з яе кі-раўніком князем Адамам Чартарыйскім. Цэнтр. Роля ў с-ме адукацыі адводзілася Віленскаму ун-ту. Сяр. аду-кацыю давалі гімназіі, няпоўную сяр-ю – павятовыя, а пачатковую – прыходскія вучылішчы. Асн. мовай на-вучання з’яўл. польская. Пасля падаўлення паўстання (1831г.) у 1832г. быў зачынены Віленскі ун-т. У1836г. выкладанне было пераведзена на рус. мову. Польская мова была выключана з вуч. Праграм. Сярод важных падзей ў галіне асветы неабходна адзначыць адкрыццё ў 1848г. у Горы-Горках Магілёўскай губерні Земля-робчага інстытута. Пачатковую адукацыю ў сельскай мясцовасці ў др. пал. ХІХст. давалі нар. вучылішчы, царкоўна-прыходскія школы і школы граматы, а ў га-радах – прыходскія, павятовыя і гарадскія вучылішчы. Настаўнікаў для пачатковых школ рыхтавалі ў нас-таўніцкіх семінарыях. У с-ме сяр. адукацыі дзейнічалі мужч. і жан. класічныя гімназіі. У 1871г. рэальная гім-назія былі пераўтвораны ў вучылішчы. У 1887г. быў выдадзены “Указ аб кухарчыных дзецях”, якім забара-нялася прымаць у гімназіі дзяцей кухарак, фурманаў, прачак, дробных гандляроў і г.д. Да к. ХІХст. коль-касць пісьменных людзей у Бел. заставалася нізкай. ВНУ адсутнічалі. Аднак нягледзячы на тое, што у Бел. існавалі ў асноўным ніжэйшыя і сяр. ступені адука-цыі, у ХІХст. было зроблена шмат навуковых даследа-ванняў. Так, напрыклад, пачатак вывучэння гісторыі ВКЛ паклалі прафесары Віленскага ун-та Баброўскі, Даніловіч, Нарбут, Ярашэвіч. Далега-Хадакоўскі пака-заў агульнасць паходжання славян. Актыўным збі-ральнікам бел. фальклору быў Ян Чачот, які выдаў 6 зборнікаў “Вясковых песень”. Выдатнымі дзеячамі к-ры былі графы браты Тышкевічы. У цэнтры культ. жыцця 40-пач.60-х гг. ХІХст. знаходзіўся Адам Кіркор – археолаг, этнограф, гісторык, літаратар. Ён раскапаў каля тысячы курганаў. Калекцыю св. находак перадаў Віленскаму музею старажытнасцей. Актыўнымі суп-рацоўнікамі Паўночна-зах. аддзела Рус. геаграфічнага таварыства, створанага ў Вільні, з’яўл. этнографы і мовазнаўцы Насовіч, Шэйн, Крачкоўскі. У навучэнні гісторыі Віцебшчыны шмат зрабіў гісторык Сапуноў, які выдаў у пач. 80-х гг. тры тамы архіўных дакумен-таў. Выдатным літаратарам Бел. ў гэты час быў Міц-кевіч. Яго творы, напісаныя на польскай мове, могуць лічыцца не толькі літ. спадчынай польскага народа. У паэмах “Дзяды”, “Пан Тадэвуш”, “Гражына” Міцкевіч выкарыстаў тэмы і вобразы бел. фальклору і сюжэты бел. гіст. Хар-най з’явай бел. літ-ры перш. пал. ХІХст. было ўзнікненне ананімных твораў: “Гутарка Данілы са Сцяпанам”, “Вось як люд стаяў”, “Панаманія”. У гэтых творах сцвярджаліся правы прыгонная селяніна звацца чал-кам. Першым класікам бел. літ-ры з’яўл. Дунін-Марцінкевіч. Ён выступаў як паслядоўны вы-разнік поглядаў і інтарэсаў працоўных мас сялянства. У пач. стагоддзя выходзіць з друку зборнік паэзіі Я. Лучыны “Вязанка”. Сялянская тэматыка загучала і ў вершах Сыракомлі, Багрыма. Істотнае значэнне ў ста-наўленні нац. мовы адыграў Багушэвіч, “бацька бел. адраджэння”. На змену класіцызму ў жывапісе прыхо-дзіць рамантызм, які ў 40-я гг. ХІХст. змяняецца рэа-лістычным кірункам. Вядомымі мастакамі гэтага часу былі Аляшкевіч, Орда, Хруцкі, Гараўскі, Альхімовіч. У перш. пал. ХІХст. паступова зніклі прыгонныя тэат-ры. Сярод простых людзей папулярнасць набыў ляле-чны тэатр-батлейка. К канцу ХІХст. тэатральнае жыц-цё ўсё больш засцяроджваецца ў гарадах. Дзякуючы таленавітаму бел. кампазітару Антону Абрамовічу з’я-віліся бел. нац. муз. Творы на аснове песень і танцаў. У арх-ры класічны стыль выцясняецца рамантызмам. У к. ХІХст. сталі моднымі пабудовы ў стылі сярэдне-вяковай гісторыі, так званай “псеўдаготыкі”.