Шпаргалка по истории Беларуси

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

НЭП на Бел.

Укрупненне тэр-рыі  Бел.

У гады грамадзянскай  вайны і замежнай інтэрвенцыі  Савецкая дзяржава пайшла на шэраг  мерапрыемстваў, якія нагадвалі камунізм, але былі ўведзены ў сувязі з ваеннымі абставінамі. Такая эк. палітыка бальшавікоў атрымала назву “ваеннага камунізму”. Быў ліквідава-ны прыватны гандль. Для насельніцтва ўводзілася працоўная павіннасць, адмянялася плата за камуналь-ныя услугі. У вёсцы ўводзілася харчразвёрстка – с-ма падрыхтовак с/г прад-таў, паводле якой сяляне былі абавязаны здаваць дзяржаве лішкі прад-таў па цвёр-дых цэнах. З заканчэннем грамадзянскай вайны сяля-не патрабавалі адмены харчразвёрсткі і дазволу свабо-днага гандлю. У 1921г. было прынята рашэнне аб за-мене харчразвёрсткі натур. харчпрад-тамі, распачаў-шы такім чынам палітыку, якая атрымала назву НЭП. Сутнасць НЭПа – выкарыстанне таварна-грашовых адносін. Як с-ма яна склалася  ў 1925г. Харчпадатак быў менш за харчразвёрстку і аб’яўляўся сялянам за-гадзя, напярэдадні сяўбы. У выніку ў селяніна з’явілі-ся лішкі прад-таў, якія заставаліся пасля выплаты хар-чпадатку. Ён мог прадаць іх на рынку, бо ў краіне ўво-дзілася свабода гандлю. У выніку ўвядзення харчпада-тку павысілася мат. зацікаўленнасць сялянства ў выні-ках св. працы. Гэта дазволіла поўнасцю аднавіць да 1927г. с/г. Асаблівасцю ў яе развіцці стала павелічэн-не колькасці хутароў, якія ствараліся на былых землях памешчыкаў. Эл-тамі НЭПа стала таксама развіццё с/г кааперацыі – добраахвотнага аб’яднання людзей для сумеснай арганізацыі працы пры вырошчванні ўра-джаю і арганізацыі яго продажу. Развіццё прыватнага гандлю выклікала неабходнасць ліквідацыі розных грашовых адзінак. Вялікае значэнне надавалася стабі-лізацыі рубля. З гэтай мэтай была праведзена грашо-вая рэформа. Першым крокам яе было ўвядзенне ў СССР новай грашовай адзінкі – савецкага чырвонца (=10 дарэвалюцыйных залатых рублі). У снежні 1920г. быў распрацаваны план дзярж. электрыфікацыі Расіі (ГОЭЛРО). Згодна адпаведнаму плану, на тэр-рыі Бел. к сяр. 20-х гг. ХХст. было пабудавана звыш 20 элект-растанцый. Першай стала БелДРЭС каля Оршы, якая выкарыстоўвала ў якасці паліва торф. Аднаўленне с/г, электрыфікацыя прывялі да ўздыму прамысловасці. Пачалі працаваць мінскія чыгуналіцейныя і машына-будаўнічыя заводы, крышталічны завод “Барысаў”, фабрыка запалак “Бярэзіна”, лесапільныя і гарбарныя заводы. У 1927г. прамысловасць, будучы дробнай, усё ж перавысіла даваенны ўзровень развіцця. Увядзенне НЭПа патрабавала дэмакратызацыі ўсяго грамадска-паліт. жыцця. Бальшавікі звязвалі яе з узмацненнем пазіцыі, каб не дапусціць ператварэння РКП(б) у пар-тыю “чыноўніцтва”. Масавы набор у партыю рабочых і сялян у выніку ленінскіх прызываў 1924-25гг. Хоць і папоўніў яе “сваімі” па сац.-класаваму складу людзь-мі, але і знізіў узровень адукаванасці партыйцаў. У БССР замацавалася аднапартыйная с-ма. Заключанае ў гады грамадзянскай вайны саюзнае пагадненне – Да-гавор аб ваенна-паліт. саюзе савецкіх рэспублік ад 1 чэрвеня 1919г. – ужо не адпавядала існуючаму стан-шчу. Таму з лета 1921г. пачаліся пошук і выпрацоўка ф-м аб’яднання рэспублік у адзіную дзяржаву. Была прынята ленінская прапанова аб’яднання – федэра-цыя, у якой на раўнапраўнай аснове абэядноўваліся дзве саюзныя рэспублікі. 30 снежня 1922г. на І Усеса-юзным з’ездзе Саветаў у Маскве дэлегацыя БССР на чале з Чарвяковым падпісала Дэкларацыю і Дагавор аб стварэнні СССР. У 1924-25гг. адбылося ўзбуйненне тэр-рыі БССР за кошт перадачы ёй раёнаў Віцебскай, Гомельскай, Смаленскай губерняў. Насельніцтва да-лучаных да БССР тэр-рый станоўча аднеслася да вяр-тання ў склад рэспублікі. Між тым НЭП стымуляваў сац. расслаенне грамадства, у чым бальшавікі бачылі пагрозу ажыццяўленню св. праграмных мэт. Пры пад-трымцы бяднейшай часткі грамадства ў пач. 30-х гг. НЭП быў канчаткова ліквідаваны.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Стварэнне прэзідэнцкай с-мы паліт. улады

15 сакавіка 1994г. была  прынята Канстытуцыя (Асн. Закон)  РБ. Ёю наша дзяржава абвяшчалася  прэзідэнц-кай рэспублікай. Першым  прэзідэнтам РБ быў выбра-ны  А.Р.Лукашэнка. 10 ліпеня 1994г., у другім туры га-ласавання, за яго аддалі галасы 4,2 млн чал-к, звыш 80% грамадзян, якія прыйшлі на выбарчыя ўчасткі. Перадвыбарная праграма Прэзідэнта ўключала ў сябе забеспячэнне суверэнітэту, эк. і паліт. стабільнасці краіны, правядзенне курсу на рэфармаванне грамадст-ва, барацьбу з карупцыяй і злачыннасць, паляпшэнне мат. дабрабыту народа. Па ініцыятыве Прэзідэнта Лу-кашэнкі і ў адпаведнасці з яго перадвыбарнай плат-формай 14 мая 1995г. быў праведзены рэспубліканскі рэферэндум. Большасць прыняўшых удзел у галаса-ванні пагадзіліся з наданнем рус. мове роўнага статусу з бел. і падтрымала прапанову аб устанаўленні новых Дзярж. сцяга і Дзярж. герба РБ. Народ падтрымаў так-сама дзеянні Прэзідэнта, накіраваныя на эк. інтэгра-цыю з РФ. Паліт. апазіцыя (у рэспубліцы больш за 1000 паліт. партый і грамадскіх аб’яднанняў, некато-рыя з іх апазіцыйна настроены да афіцыйнай улады), частка дэпутатаў Вярхоўнага Савета і членаў Кансты-туцыйнага Суда РБ выступілі супраць курсу, абранага Лукашэнкам і большасцю бел. народа. Яны стараліся навязаць грамадству паліт. курс, зарыентаваны на бе-зуладдзе, хаос, безадказнасць, дзікую грабежніцкую “прыхватызацыю”, узбагачэнне ценявых стр-р і рас-цягванне нац. багацця па прыватных кватэрах, арыен-тацыю знешняй палітыкі на Захад і адказ ад саюза Бел. з Расіяй і іншымі краінамі СНД, далейшае зні-жэнне ўзроўню жыцця народа. Паліт. напружанасць у грамадстве ўзмацнілася. У гэтых умовах Прэзідэгт РБ Лукашэнка прапанаваў правесці рэферэндум па пы-танню прыняцця новай рэдакцыі Канстытуцыі і па не-каторых іншых пытаннях, якія вызначалі далейшы лёс дзяржавы. Рэферэндум адбыўся 24 лістапада 1996г. За прыняцце Канстытуцыі РБ са змяненнямі і дапаўненн-ямі прагаласавалі больш за 70% грамадзян, унесеных у спісы для галасавання. У той жа час за прыняцце Канстытуцыі РБ 1994г. са змяненнямі і дапаўненнямі, прапанаванымі апазіцыяй, прагаласавалі толькі каля 8% выбаршчыкаў. На рэферэндуме народ Бел. падтры-маў таксама прапанову аб перанясенні Дня незалеж-насці РБ на 3 ліпеня, выказаўся супраць свабоднай, без абмежаванняў, куплі і продажу зямлі, супраць ад-мены смяротнай кары ў дзяржаве. У адпаведнасці з новай рэдакцыяй Канстытуцыі РБ замест аднапалатна-га Вярхоўнага Савета быў сфарміраваны двухпалатны Нац. сход. Ён складаецца з Палаты прадстаўнікоў і Савета Рэспублікі. Новая рэдакцыя Канстытуцыі па-шырала правы і паўнамоцтвы Савета Міністраў, змя-ніла парадак прызначэння асоб на некаторыя дзярж. пасады. Значна пашыраліся правы і свабоды грама-дзян.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Далучэнне Зах. Бел. да БССР

17 верасня 1939г. Чырвоная  Армія пачала паход у Зах.  Бел. і Зах. Укр. Пераважная  больўасць польскіх войск, якія  знах. тут, здавалася без бою.  Толькі асобныя час-ці аказалі  супраціўленне. Згодна з афіцыйнымі  даны-мі, у час паходу ў Зах. Бел. і Зах. Укр. загінула 737 і было паранена  1862 салдаты і афіцэры Чырв. Арміі. Большасць насельніцтва Зах. Бел. – рабочыя, сяляне, рамеснікі, працоўная інтэлігенцыя сустракалі савецкіх салдат кветкамі, хлебам-соллю. Да 25 верасня 1939г. Чырв. Армія цалкам вызваліла Зах. Бел. Паўстала пы-танне аб вызначэнні граніцы паміж Германіяй і СССР. 28 верася 1939г. Германія і СССР падпісалі новы дага-вор “Аб дружбе і граніцы”, паводле якога такая грані-ца была праведзена па так званай “лініі Керзона”, выз-начанай яшчэ ў 1919г. Вярх. Саветам Антанты як усх. граніца Польшчы. Гэта была этнічная мяжа паміж бе-ларусамі і палякамі. Да дагавора былі прыкладзены два сакрэтныя пратаколы, згодна з якімі ў сферу ўп-лыву СССР былі ўключаны дадаткова Літва і Фінлян-дыя. Дагавор з фашысцкай Германіяй “Аб дружбе і граніцы” нанёс вялікі ўрон міжнар. Аўтарытэту СССР, дэзарыентаваў антыфашысцкія сілы ў мн. краінах. На вызваленай тэр-рыі Зах. Бел. пачаліся рэвалюцыйныя пераўтварэнні. У ваяводскіх і павятовых цэнтрах былі створаны часовыя ўправы, у мястэчках і вёсках – сяля-нскія камітэты. Гэта былі органы нов. Улады. 28-30 кастрычніка 1939г. у Беластоку адбыўся Нар. сход Зах. Бел. Па дакладах дэпутатаў Прытыцкага і Манцэ-віча Нар. сход прыняў Дэкларацыі аб дзярж. уладзе і аб уваходжанні Зах. Бел. ў склад БССР. Былі прыняты таксама рэзалюцыі аб канфіскацыі памешчыцкіх зя-мель, аб нацыяналізацыі банкаў і буйной прамыслова-сці. 2 і 12 лістапада 1939г. былі прыняты Законы аб уключэнні Зах. Бел. ў склад СССР і ўз’яднанні яе з БССР. На тэр-рыі Зах. Бел. было ўтворна 5 абоасцей – Баранавіцкая, Брэсцкая, Вілейская, Пінская і Беласто-цкая. У зах. абласцях БССР разгарнуліся сац.-эк. пера-ўтварэнні. Былі нацыяналізаваны прамысл. прадпры-емствы і банкі, пачалося будаўніцтва нов. фабрык і за-водаў. К к. 1940г. аб’ём валавой прад-цыі павялічыўся больш чым у 2 разы. У вёсцы беззямельным і малазя-мельным сялянам было раздадзена звыш 1 млн га зям-лі, якая належала польскім памешчыкам. К сяр. 1940г. у зах. абласцях БССР дзейнічала 430 калгасаў, якія аб’ядноўвалі звыш 23 тыс. сялянскіх гаспадарак.  Істотныя зрухі адбыліся ў галіне к-ры. У 1940/41 наву-чальным годзе ў зах. абласцях БССР працавала 5958 агульнаадукацыйных школ, у тым ліку 120 сярэдніх. У школы дадаткова пайшлі больш чым 100тыс. дзя-цей, якія раней не маглі вучыцца. К пач. 1941г. дзейні-чала 5 інстытутаў, 12 тэхнікумаў, 100 кінатэатраў, 92 ДК, 220 бібліятэк. Такім чынам, з уз’яднаннем з БССР зах. вобл. Рэспублікі ўключыліся ў агульнасаюзны працэс сац.-эк. і культ. развіцця, быў канчаткова пак-ладзены канец падзелу Бел. Не абышлося і без рэпрэ-сій. У лютым 1940г. ва ўсх. Раёны СССР былі выселе-ны памешчыкі, капіталісты, чыноўнікі, частка кула-коў. Усяго разам з сем’ямі было рэпрэсіравана больш за 100 тыс. чал-к.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Першая сусв. вайна. Падзеі на Бел. з 1914 па люты 1917гг.

Абвастрэнне супярэчнасцей  паміж блокамі капіталіс-тычных дзяржаў – Траістым саюзам (Герм., Аўстра-Венгрыя, Італія) і Антантай (Англ., Фр. і Расія) за ка-лоніі, рынкі збыту тавараў, крыніцы сыравіны і сферы ўплыву прывяло да першай сусв. вайны, якая пачалася 1 жніўня 1914г. У вайну былі ўцягнуты 33 краіны з на-сельніцтвам 1,5 млрд. чал-к. Удзел Расіі ў вайне адпа-вядаў інтарэсам буржуазіі і дваранства. У першыя дні вайны на Бел. прайшлі “патрыятычныя “ маніфеста-цыі, сходы, малебны, збіраліся грошы на “абарорну айчыны”. Асобую “ініцыятыву” па збору сродкаў ся-род насельніцтва па загаду ўлад праявілі земствы. Мі-калаю ІІ пры наведванні ў кастрычніку 1914г. Мінска дэпутацыя дваранства і гарадской думы перадала 30 тыс. руб. на патрэбы вайны. У пач. вайны Расія паспя-хова пачала ваенныя дзеянні на Зах. фронце. Аднак стан-шчы на Зах. фронце к восені 1914г. пагоршылася ў сувязі з тым, што сюды Герм. Перакінула значныя ваенныя сілы. Пруская наступальная аперацыя 2-х рус. армій закончылася паражэннем. У 1915г. Герм. пачала актыўнае наступленне з мэтай хуткага разгро-му Расіі. Летам рус. войскі былі выцеснены з Галіцыі. Нямецкае камандаванне планавала таксама акружэнне рус. арміі ў Польшчы. Ваенныя дзеянні на Бел. пачалі-ся ў жніўні 1915г. Да пач. верасня рус. армія пад паг-розай акружэння вымушана была пакінуць значную частку яе тэр-рыі. У сувязі з гэтым стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага была пераведзена з Баранавіч у Магілёў. 9 верасня нямецкія войскі прарвалі фронт у раёне Свянцян. Рус. армія спыніла наступленне нем-цаў у пач. кастрычніка 1915г. Фронт стабілізаваўся на лініі Дзвінск-Паставы-Смаргонь-Баранавічы-Пінск. Безвынікова закончылася спроба рус. арміі ў сакавіку, а таксама ў чэрвені-ліпені 1916г. прарваць фронт у ра-ёне возера Нарач і Баранавіч. У ходзе баёў на Бел. рус. армія панесла страты. Толькі ў нарачанскай аперацыі было забіта, паранена і захоплена ў палон звыш 90 тыс. чал-к. Немцы акупіравалі 1/4 частку Бел., дзе жы-ло да вайны амаль 2 млн чал-к. Захопленая тэр-рыя была уключана ў склад так званай “зямлі Обер-ост”. Насельніцтва цярпела масавыя грабяжы, якія нярэдка заканчваліся падпаламі дамоў, забойствамі людзей. У жыхароў Гродна немцы запатрабавалі 10 тыс. руб. у якасці кантрыбуцыі. Дзейнічала жорсткая с-ма розных падаткаў, прымусовых работ, штрафаў, рэквізіцый. Насельніцтва ва ўзросце ад 16 да 60 гадоў плаціла па-душную подаць. Абсталяванне прамысл. прадпрыемс-тваў, с/г прад-ты, жывёла, лясныя багацці Белавежс-кай пушчы вывозіліся ў Герм. Нямецкія ўлады плана-валі каланізаваць і германізаваць мясцовых жыхароў шляхам перасялення на захопленныя землі немцаў. Пашыралася дзейнасць касцёла, адкрываліся прыват-ныя нямецкія школы, у астатніх школах уводзілася ня-мецкая мова. Цяжкае сац.-эк. і паліт. стан-шча склала-ся і на неакупіраванай тэр-рыі Бел. У час наступлення кайзераўскіх войск тысячы людзей кінуліся на ўсход. Групы бежанцаў немцы пастаянна абстр.львалі і бам-білі. Адступаючая рус. армія часта прымушала жыха-роў пакідаць свае населеныя пункты. Перш за ўсё пад-лягала высяленню мужч. насельніцтва да 45 гадоў. Шмат бежанцаў, якія не мелі сродкаў, заставаліся ў прыфрантавой паласе. Вайна прынесла вялікія страты с/г Бел. Пасяўныя плошчы ў неакупіраваных паветах скараціліся на 56%. З бел. вёскі было мабілізавана больш за палову працаздольных мужчын. Увядзенне ў Расіі ў к.1914г. “сухоха закону” прывяло да заняпаду памешчыцкага вінакурства, а гэта ў св. чаргу садзейні-чала скарачэнню вытворчасці прадцыі жывёлагадоўлі, пасеваў бульбы, асабліва ў Мінскай губерні. Ва ўмо-вах вайны некаторыя памешчыкі аддавалі св. землі ў арэнду, частка з іх разарылася. У цяжкім стан-шчы знах. прамысловасць Бел. Мн. фабрыкі і заводы з-за адсутнасціпаліва, сыравіны, попыту на прад-цыю ска-рачалі св. вытворчасць, закрываліся. Колькасць цэнза-вых прадпрыемстваў у гады вайны зменшылася на 65%. Разам з тым і існаваўшыя, і створаныя ваеннымі ведамствамі, саюзамі земстваў і гарадоў прадпрыемст-вы, якія выконвалі ваенныя заказы, хутка павялічвалі прыбытак. У той жа час выпуск цывільнай прад-цыі прамысловасці Бел. складаў усяго 12-16% даваннага ўзроўню Адбыліся якасныя і колькасныя змены ў складзе рабочых. Большасць іх складалі падлеткі і жанчыны. На прадпрыемствы прыйшлі выхадцы з дробнабуржуазных слаёў горада і вёскі, а таксама ква-ліфікаваныя рабочыя, мабілізаваныя з прамысл. цэнт-раў краіны для работы. Адбывалася канцэнтрацыя пралетарыяту. У Мінску летам 1915г. узнікла латышс-кая сац.-дэм. група. У арміях Зах. фронту дзейнічала звыш 30 бальшавіцкіх арганізацый. Аднак адзінай партыйнай арганізацыі бальшавікоў у Бел. не было. У гады вайны склаліся неспрыяльныя ўмовы для развіц-ця бел. нац. руху.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кансалідацыя бел. народнасці

У др. пал. ХІІІ-XVIст. Уздзеяннем шэрагу этнаўтвара-льных фактараў (геаграфічнф, сац.-эк., паліт., канфе-сійны і інш.) насельніцтва на тэр-рыі сучаснай Бел. і на суседніх усх. і паўночных землях трансфармавала-ся ў адзіную этнічную супольнасць. Аб’яднанне на працягу ХІІІ-XVIст. раздробленых зямель у складзе ВКЛ, падначаленне адзінай вярх. уладзе прывяло да іх тэрытаыяльнай кансалідацыі і з’вілася штуршком для складвання этнічнай тэр-рыі беларусаў – тэр-рыі кам-пактнага рассяленя народа, з якой звязяны яго фармі-раванне і этнічная гісторыя. Цэнтралізацыя краіны спрыяла больш цеснаму паліт. аб’яднанню бел. зямель і актыўнаму ф-цыяніраванню асн. для працэсу этна-ўтварэння сац.-эк. фактару. З узмацненнем гандлёва-эк. сувязей у межах ВКЛ, складваннем агульнадзярж. гаспадаркі, развіццём таварна-грашовых адносін, рос-там гарадоў і мн. іншых фактараў адбывалася моўная інтэграцыя. Такім чынам, паліт. і сац.-эк. інтэграцыя ў межах адзінай дзяржавы стварыла амаль аднолькавыя ўмовы для этнакультурнага развіцця розных зямель, прывяла да нівеліроўкі іх мясцовых асаблівасцей. У ХІІІ-XVIст. узнікаюць важнейшыя граматычныя, фа-нетычныя і лексічныя рысы, што дыферэнцыравалі бел. мову ад старажытнаславянскай, рускай, украінс-кай і надалі спецыфіку сучаснай бел. мове. У перыяд фарміравання народнасці развіліся і замацаваліся ўла-сцівыядля яе этнічнай тэр-рыі спецыфічныя рысы мат. і дух. к-ры. Сац.-эк. умовы развіцця, кліматычныя аса-блівасці, старажытная традыцыі парадзілі хар-ныя для Бел. тыпы пасяленняў (мястэчкі, фальваркі, ваколіцы) і жылля (хата і сенцы). Распаўсюджваюцца аднолька-выя тыпы прылад працы (саха, драўляная барана), праяўляюцца асаблівасці ў гаспадарчых занятках. Ус-танаўліваецца характэрнае толькі для бел. тэр-рыі на-роднае адзенне, складваецца своеасаблівая народная кухня. Нац. адметнымі рысамі адзначаюцца вусная нар. творчасць, літ. творы, летапісы, нар. песні і тан-цы, мастацтва. Этнакансалідуючую ф-цыю для ўсход-неславянскага насельніцтва Бел. да сяр. XVIст. адыг-рываў канфесійны фактар – прыналежнасць да правас-лаўя была своеасабоівай прыкметай бел. этнасу. Адным з гал. вынікаў аб’яднальных этнічных працэ-саў і асн. паказчыкам ступені кансалідаванасці народа выступае этначная самасвядомасць – усведамленне людзьмі прыналежнасці да св. народа, яго адметнасці.