Шпаргалка по истории Беларуси

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Эк. заняпад Бел.                         (др. пал. XVII-XVIIIстст.)

У др. пал. XVIIст. Шляхецкая РП, у тым ліку Бел., якая ўваходзіла ў яе склад, знах. ў стане глыбокага эк. заняпаду і паліт. крызісу. З сяр. XVIIст. Гэта дзяржава ўступіла ў паласу разбуоальных войнаў і ўнутр. між-усобіц. З 68 гадоў яе гісторыі 65 гадоў прыходзяцца на ваенныя падзеі. У др. пал. XVIIст. разарэнне сялян да-сягнула такой ступені, што нават кароль РП Ян Казі-мір вымушаны быў даць абяцанне заняцца паляпшэн-нем яго стан-шча. Аднак, паколькі РП пазбегла канча-тковага разгрому, шляхта забылася пра абяцанні. Пасля “крывавага патопу”, як называлі сучаснікі па-дзеі сяр. XVIIст. большая частка гарадоў таксама пры-йшла да заняпаду. Пагромы і пажары 1648, 1655 і 1660гг.  Амаль цалкам знішчылі Пінск. Непазбежныя спадарожнікі вайны – неўраджаі- выклікалі ктастра-фічныя галадоўкі. З-за голаду і блукання абяздоленна-га насельніцтва пачалася эпідэмія сыпнога тыфу, якая лютавала з 1653 па 1658г. і зноў успыхнула ў 1664г. Заключэнне Андросаўскага перамір’я паклала канец вайне. Наступныя 30 гадоў былі перыядам адносна мі-рнага развіцця. Але ўжо ў пач. XVIIІст. аднаўленне га-спадаркі было спынена Паўночнай вайной. Зноў на працягу некалькіх гадоў ваенныя дзеянні адбываліся на бел. зямлі. І без таго цяжкае стан-шча мірнага насе-льніцтва пагоршылася ў выніку засухі. З 1708 да 1711 г. розныя эпідэміі ахапілі мн. раёны. З прычыны вой-наў і эпідэмій рэзка скарацілася колькасць насельніцт-ва. Цяжкія вынікі войнаў ускладняліся захаваннем і ўмацаваннем фальварка-паншчыннай с-мы гаспадаркі, кансервацыяй найбольш застарэлых форм прыгонніц-тва, феадальнай анархіяй і міжусобіцамі. У асабліва цяжкім стан-шчы знах. с/г. Крызіс с/г адмоўна адбіўся на развіцці бел. гарадоў, рамяства, унутр. і знешн. ган-длю. З-за недахопу заказчыкаў і пакупнікоў у гарадах частка гарадскога насельніцтва вымушана была пера-сяліцца ў вёскі або займацца с/г у горадзе. Вядома, што для вядзення войнаў урад РП пазычыў буйныя грашовыя сумы ў магнатаў. Не маючы сродкаў для іх пакрыцця, ён раздаваў рэшткі дзярж. зямель. У выніку ў Бел. ўтварыліся вялізныя латыфундыі. Сканцэнтра-ваўшы ў св. руках велізарныя зямельныя ўладанні, са-вецкія і царкоўныя феадалы ператварыліся ў паўнаў-ладных гаспадароў у краіне. Развал апарату дзярж. улады і феад. анархія адмоўна адбілася на эканоміцы Бел. Пастаянная міжусобная барацьба магнацкіх гру-повак, якая даходзіда да ўзброеных сутыкненняў, пры-чыняла вялікія спусташэнні насельніцтву. Сапраўд-ным няшчасцем для вёсак і мястэчкаў з’яўл. і так зва-ныя наезды адных узброеных шляхціцаў на маёнткі іншых, якім спадарожнічалі знішчэнне сялянскіх на-дзелаў, угон жывёлы, рабаванне маёмасці і інш. Сва-вольствы, якія выраблялі магнаты і шляхта, знайшлі шырокае адлюстраванне ў шматлікіх сялянскіх скар-гах, пастановах павятовых і ваяводскіх сеймікаў, кара-леўскіх універсалах. Ні мясцовыя, ні цэнтральныя ўла-ды не маглі не толькі спыніць, але нават абмежаваць свавольствы ў краіне. Узмацненне феад. прыгнёту выклікла далейшае абвастрэнне сац. супярэчнасцей на Бел. Вышэйшай формай барацьбы сялян і гараджан былі ўзброеныя выступленні. Адным з найбольш буй-ных узброеных феад. выступленняў сялян на Бел. бы-ло Крычаўскае паўстанне 1740-44гг., якое ўзначаліў Вашчыла. Расправа над паўстанцамі была жахлівай.  Барацьба не спынялася і ў наступныя гады. Так, у 1768-69гг. Антыфеад. Выступленні сялян адбываліся каля Мсціслаўля, Оршы, Віцебска, у Мазырскім паве-це і інш. Гэтыя выступленні мелі абмежаваны, стыхій-ны, разрознены і лакальны хар-р, а таму былі падаўле-ны.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Антыфеадальнае паўстанне    1648-1652 гг.

У 1648г. пачалося казацкае паўстанне на Украіне суп-раць польскіх паноў. Яго ўзначаліў шляхціц Багдан Хмяльніцкі, выбраны казацкім гетманам. Цэнтрам паўстання стала Запарожская Сеч. Заключыўшы саюз з крымскім ханам, Хмяльніцкі разбіў войска польскіх гетманаў і самога караля РП Яна Казіміра. Першыя перамога прывялі да таго, што ў хуткім часе паўстан-не перарасло ў вызваленчую вайну ўкраінцаў супраць палякаў. Хмяльніцкі ставіў сабе за мэту стварэнне “Рускага княства” – незалежнай ад РП дзяржавы, у якую будуць уключаны таксама землі Паўднёва-Усх. Бел. Каб распаўсюдзіць паўстанне, Хмяльніцкі пачаў засылаць з універсаламі-заклікамі да выступленняў супраць палякаў. Летам 1648г. на поўдні Бел. для пад-трымкі антышляхецкіх рухаў з’явіліся казацкія заго-ны, да якіх, акрамя сялян, далучаліся мяшчане, част-кова праваслаўная шляхта і духавенства. Аднак у пер-шай пал. 1649г. кароль Ян Казімір накіраваў сюды войска на чале з гетманам Янушам Радзівілам, які раз-граміў паўстанцаў і узяў пад св. кантроль поўдзень Бел. Тады Хмяльніцкі адправіў у Бел. новыя казацкія загоны на чале з Іллёй Галатам, Сцяпанам Падбайлам і Міхайлам Крычэўскім. 31 ліпеня 1649г. пад Лоевам адбылася самая буйная бітва ў Бел. падчас паўстання. Значныя страты панеслі войскі абодвух бакоў. Але ўсё ж ВКЛ святкавала перамогу, якая дазволіла прыпы-ніць актыўнасць антыўрадавых выступленняў на бел. землях. Некаторы іх усплеск у 1652г., што быў звяза-ны з баявымі дзеяннямі паміж казацкім войскам і ар-міяй РП на бел. памежжы, хутка зышоў. Такім чынам, жорсткае антыфеад. паўстанне, якое працягвалася амаль 4 гады, закончылася паражэннем сялянства і га-радскіх нізоў. Акрамя крыві, ні паўстанцам, ні дзяржа-ве яно нічога не прынесла.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Лютаўская буржуазна-дэмакратычная  рэвалюцыя і Бел. (сакавік-кастрычнік 1917г.)

Пачынаючы з 23 лютага 1917г., у Петраградзе прахо-дзілі дэманстрацыі. Так пачыналася рэвалюцыя. 27 лютага на бок рабочых перайшлі салдаты  Пктраградс-кага гарнізона, у выніку чаго 28 лютага рэвалюцыя пе-рамагла. 2 сакавіка цар Мікалай ІІ адрокся ад прас-тола. У гэтых умовах рабочыя і салдаты стварылі св. орган улады – Петраградскі Савет. Паралельна з дэпу-татаў Дзярж. Думы склаўся Часовы ўрад. Так узнікла двоеўладдзе. Звесткі аб перамозе рэвалюцыі ў Петра-градзе на Бел. выклікалі масавыя мітынгі, шэсці з чыр-вонымі сцягамі. Па прынцыпе Петраградскага Савета ў гарадах і мястэчках ствараліся Саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў. У Часовы Выканаўчы камітэт Савета ўвайшлі адны бальшавікі. 6 сакавіка на сумес-ным пасяджэнні выканкама і салдат-дэпутатаў было вырашана стварыць аб’яднаны Мінскі савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Часовы выканкам назначыў губе-рнскіх і павятовых камісара, да якіх пераходзіла ўла-да. Канчаткова Мінскі Савет аформіўся 8 сакавіка. Ту-ды ўвайшлі прадстаўнікі меншавікоў і бундаўцоў. Ча-совы выканкам узначалій меншавік Позерн, а яго на-меснікам стаў бальшавік Любімаў. У Віцебску, Гомелі і іншых гарадах былі створаны аб’яднаныя Саветы ра-бочых і салдацкіх дэпутатаў, але гал. ролю ў Бел. ады-грываў Мінскі Савет. Значны ўплыў на паліт. жыццё мела вайна. З 7 па 17 красавіка 1917г. у Мінску адбыў-ся І з’езд ваенных і рабочых дэпутатаў арміі і тылу Зах. фронту. Ён зацвердзіў Палажэнне аб салдацкіх камітэтах, выступіў за прадстаўленне салдатам свабо-ды слова, друку і г.д. Дэлегаты падтрымалі курс Часо-вага ўрада на працяг вайны ў мэтах абароны  дэмакра-тычнай рэвалюцыі. У сакавіку-красавіку 1917г. пашы-раецца сялянскі рух. 20-23 красавіка ў Мінску адбыў-ся з’езд сялянскіх дэпутатаў Мінскай і неакупірава-ных паветаў Віленскай губерняў. Ён падтрымаў эсэра-ўскую праграму па аграрным пытанні сацыялізацыі зямлі, падтрымаў і ўраўняльнае землекарыстанне. З’езд выказаўся за хутчэйшы мір. 25 сакавіка 1917г. адбыўся І з’езд бел. нац. арганізацый. Ён адобрыў стварэнне Бел. нац. камітэта (БНК). Бел. нац.-дэм. пар-тыі зрабілі спробу дабіцца ад Часовага ўрада перадачы ўлады Бел. краёвай радзе, выбары якой з’езд даручыў БНК. Але рас. буржуазныя палітыкі не пдтрымалі гэ-тую ідэю. 4 ліпеня 1917г. у Петраградзе прайшла паў-мільённая несанкцыяніраваная дэманстрацыя. З дазво-лу выканкама ўсерас. Савета рабочых і салдацкіх дэ-путатаў яна была расстраляна. Двоеўладдзе скончыла-ся. Уся ўлада апынулася ў руках Часовага ўрада, баль-шавікі перайшлі ў падполле. У гэтых умовах РСДРП на VI з’ездзе (26 ліпеня – 3 жніўня) прымае рашэнне аб падрыхтоўцы ўзброенага паўстання супраць Часо-вага ўрада. 8-10 ліпеня у Мінску адбыўся ІІ з’езд бел. нац. арганізацый. Была абрана Цэнтральная рада бел. арганізацый на чале з Лёсікам. У ліпені-жніўні на Бел. праходзілі выбары ў мясцовыя органы самакіравання – гарадскія дкмы, земствы. У мястэчках перамогу ат-рымалі бундаўцы, у земствах – эсэры. Ні бел. нац. па-ртыі, ні бальшавікі летам 1917г. не карысталіся знач-най падтрымкай сярод насельніцтва. 18 ліпеня Вяр-хоўным галоўнакамандуючым быў прызначаны  гене-рал Карнілаў, які 25-30 жніўня патрабаваў устанавіць ваенную дыктатуру (Карнілаўскі мяцеж). Узначалілі барацьбу супраць Карнілава бальшавікі, што ўзмацні-ла іх уплыў на масы. У др. пал. верасня у ходзе пера-выбараў Саветаў бальшавікі атрымалі большасць у Мінскім Савеце рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Баль-шавікі Зах. фронту і Смаленшчыны на канферэнцыі ў Мінску абралі адзіны кіруючы орган – Паўночна-Зах. камітэт РСДРП(б). Восенню 1917г. адбыліся нац. бел. вайсковыя з’езды Зах., Паўн., Паўднёва-Зах., Румынс-кага франтоў і матросаў Балтыйскага флоту. Амаль усе яны прайшлі пад лозунгамі аўтаноміі Бел., цэлас-насці яе тэр-рыі ў этнічных межах. У выніку вайско-вых з’ездаў у Мінску была створана Цэнтральная вай-сковая бел. Рада. У снежні 1917г. быў створаны І Бел. полк. Можна сказаць, што лютаўская рэвалюцыя абу-дзіла паліт. актыўнасць шырокіх мас насельніцтва, якую выкарыстоўвалі паліт. партыі для пашырэння св. ўплыву ў грамадстве.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Стварэнне БНР

Першая сусв. вайна  і падзеі 1917г. актывізавалі рух за стварэнне бел. дзяржаўнасці. Пасля  падпісання Брэсц-кага міру (1918) на захопленай немцамі і палякамі тэр-рыі быў арганізаваны паліт. цэнтр, які абвясціў аб стварэнні БНР (9 сакавіка 1918г.). 18 сакавіка 1918г. Выканком Рады Усебеларускага з’езда быў рэарганіза-ваны ў Раду БНР. Прэзідыум Рады ўзначаліў Серада. 19 сакавіка Рада БНР прыняла закон “Аб вярхоўнай уладзе БНР”, які замацоўваў за ёй ф-цыі заканадаўчага органа. 25 сакавіка Рада БНР прыняла 3-ю Устаўную грамату, якой абвяшчалася незалежнасць БНР у этна-графічных межах пражывання беларусаў. Самастой-насць і незалежнасць БНР Рада спрабавала рэаліза-ваць пры дапамозе знешніх сіл. Аднак гэта зрабіць не ўдалося. Краіны Антанты не была зацікаўлены ў пры-знанні БНР. Савецкія ўлады занялі выключна адмоў-ную пазіцыю да БНР. У Дэкларацыі “Да бел. рабочых і сялян”, прынятай 14 красавіка 1918г. на ІІ з’ездзе Са-ветаў Зах. вобл., Рада вызначалася як контррэвалю-цыйная, а яе кіраўнікі – як ворагі савецкай сацыяліс-тычнай улады. Ва ўмовах міжнар. ізаляцыі Рада БНР пайшла на рашучы крок. 25 красавіка 1918г. яна накі-равала тэлеграму германскаму кайзеру Вільгельму, у якой заявіла пра гатоўнасць “дасягнення дзярж. неза-лежнасці ў саюзе з Герм. імперыяй”. Тэлеграма закан-чвалася словамі: “Толькі пад апекай Герм. дзяржавы бачыць Рада добрую волю св. краіны ў будучым”. Пасланне Радай тэлеграмы выклікала востры паліт. крызіс у самой Радзе. Яе пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія сацыялісты. Крызіс Рады прывёў да расколу БСГ і ўтварэння нов. партый – Бел. партыі сацыяліс-таў-рэвалюцыянераў, Бел. сац.-дэм. партыі, Бел. пар-тыі сацыялістаў-федэралістаў. Склаў св. паўнамоцтвы Нар. сакратарыят. У Радзе сталі замацоўвацца кансер-ватыўныя сілы. 27 жніўня 1918г. урад Германіі падпі-саў з урадам РСФСР дадатковы дагавор, паводле яко-га герм. войскі адыходзілі да р.Бярэзіны. У выніку па-ражэння аўстра-герм. блоку ў першай сусв. вайне і Лі-стападаўскай рэвалюцыі ў Герм. савецкі ўрад 13 ліста-пада 1918г. ануляваў Брэсцкі дагавор. Чырв. Армія па меры адыходу герм. войск паступова стала вызваляць тэ-рыю Бел. 10 снежня быў вызвалены г.Мінск. Да сяр. лютага 1919г. ад нямецкіх акупантаў была ачыш-чана амаль уся тэр-рыя Бел. Рада БНР вымушана была пераехаць з Мінска ў Гродна.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Стварэнне БССР і Літ.-Бел. ССР

Пасля вызвалення Бел. ад нямецкіх акупантаў і аднаў-лення  савецкай улады зноў паўстала пытанне  аб утва-рэнні бел. нац. дзяржаўнасці. Гэту ідэю актыўна адс-тойвалі Белнацком, Цэнтральнае бюро бел. секцый РКП(б). Кіраўнікі гтых арганізацый Чарвякоў, Жылу-новіч і іншыя лічылі неабходных стварэнне бел. саве-цкай рэспублікі і ўстанаўленне цесных сувязей з РСФСР. 24 снежня 1918г. Пленум ЦКРКП(б) прыняў рашэнне аб стварэнні БССР. 30 снежня 1918г. у Сма-ленску адкрылася VI Паўночна-Зах. абласная канферэ-нцыя РКП(б). Яна прыняла рэзалюцыю “Аб абвяшчэн-ні Зах. камуны Бел. Сац. Рэспублікай”. Канферэнцыя абвясціла сябе І з’ездам Кампартыі “бальшавікоў” Бел. – КП(б)Б. Быў абраны кіруючы орган – Цэнтраль-нае бюро КП(б)Б. На першым яго пасяджэнні быў вы-браны прэзідэнт ЦБ КП(б)Б. Яго старшынёй стаў Мяс-нікоў. 31 снежня 1918г. ЦБ КП(б)Б зацвердзіла склад Часовага рабоча-сялянскага Савецкага ўрада Бел. на чале з Жылуновічам. 1 студзеня 1919г. Часовы ўрад Бел. апублікаваў Маніфест, які абвясціў стварэнне БССР. Уся ўлада на тэр-рыі Бел. пераходзіла да Саве-таў рабочых, сялянскіх і салдацкіх дэпутатаў, асн. сро-дкі вытворчасці абвяшчаліся агульнанар. Уласнасцю. 5 студзеня 1919г. урад БССР, ЦБ КП(б)Б пераехалі са Смаленска ў Мінск, які з гэтага часу стаў сталіцай БССР. Аднак пагроза інтэрвенцыі з боку Польшчы прымусіла савецкае кіраўніцтва неўзабаве аб’яднаць БССР з Літ. ССР. 16 студзеня 1919г. ЦБ РКП(б) пры-няў рашэнне пакінуць Віцебскую, Магілёўскую і Сма-ленскую губерні ў РСФСР, а на аснове Мінскай, Гро-дзенскай, Ковенскай і Віленскай губерняў абвясціць Літ.-Бел. ССР.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Партызанскі рух і падполле на Бел.

У ліку першых партызанскіх атрадаў, што ўзніклі са-мастойна ў самым пач. ВАВ, былі Пінскі атрад  пад ка-мандаваннем Каржа. За ліпень-верасень 1941г. у цэнт-ралізаваным парадку ў Бел. было сфарміравана звыш 430 партызанскіх атрадаў і груп, у якіх налічвалася больш за 8 тыс. чал-к. У склад першых атрадаў і груп увходзілі камуністы і камсамольцы, савецкія і гаспа-дарчыя кіраўнікі, актывісты, бел. патрыёты, а таксама вайскоўцы, што трапілі ў акружэнне ці вырваліся з ва-рожага палону. Характэрнай асаблівасцю партызанс-кага руху ў 1942г. стала вызваленне ад акупантаў зна-чных тэр-рый і ўтварэнне там партызанскіх зон. Пер-шая такая зона ўзнікла ў студзені-лютым 1942г. у Кас-трычніцкім раёне Палескай вобл. На яе тэр-рыі размя-шчаўся партызанскі гарнізон, які налічваў 13 атрадаў і больш за 1300 нар. мсціўцаў. Партызанскія зоны ўва-ходзілі ў больш буйное аб’яднанне – партызанскі край. Асаблівасцю партызанскага руху ў 1942г. было і тое, што ён стаў больш арганізаваным і эфектыўным. Гэтаму спрыяла стварэнне Цэнтральнага штаба парты-занскага руху пры стаўцы Вярхоўнага Галоўнакаман-давання на чале з Панамарэнкам і Бел. штаба парты-занскага руху на чале з Калініным. Пачалося разгорт-ванне масавага партызанскага руху, ствараліся заналь-ныя і абл. Партызанскія злучэнні. У студзені 1942г. партызанскія атрады разграміла нямецкі гарнізон у райцэнтры Капаткевічы. У1943-44гг. з удзелам усіх партызанскіх злучэнняў былі праведзены аперацыі, якія ўвайшлі ў гісторыю пад назвай “рэйкавая вайна”. Асаблівасцю партызанскай антыфашысцкай барацьбы ў зах. раёнах Бел. з’яўл. знаходжанне тут адначасова з савецкімі партызанамі ваенных фарміраванняў поль-скай Арміі Краёвай (акаўцаў) і Арганізацыі ўкр. нацы-яналістаў (аўнаўцы). Акаўцы змагаліся за аднаўленне Польшчы ў межах 1 верасня 1939г., г.зн. з уваходжан-нем у яе склад Зах. Бел. і Зах. Укр. Яны вялі барацьбу на 2 фронты: супраць гітлераўцаў і супраць бальшаві-коў. Аўнаўцы змагаліся за самастойную Укр. У 1943-44гг. акаўцы і аўнаўцы вялі баявыя дзеянні супраць партызан і падпольшчыкаў, а таксама часцей Чырв. Арміі. Вынікам баявой дзейнасці партызан з’яўл. тое, што пад іх кантролем знах. 60% акупіраванай тэр-рыі Бел., значная частка якой была цалкам вызвалена ад захопнікаў.