Мұнай саласындағы маркетинг қызметінің дамуы мен қалыптасуы

 

 

Ішкі бақылау

Қаржылық – бақылаушы

Персоналмен жұмыс істеу бөлімі

Салық бөлімі

 

7 сурет – “ҚұлсарыМұнайГаз” компаниясының қаржы бөлімінің құрылысы

 

 

Бас менеджер қаржылық қызметті бақылайды.

Қаржылық – бақылаушы келесі топтардың жұмыстарына жаупты: пландық – экономикалық бөлім, жалпы бухгалтерия, ҚР мемлекттік органдарына есеп беру, бюджет және жоспарлау, маркетингті және тасымалдауды қаржыландыру,

Салық бөлімі салық заңдарына сәйкес салыққа қатынасты барлық сұрақтарға жауап беру, яғни консультациялар өткізу.

Ішкі бақылау бөлімі ішкі бақылауды жүргізуге, ішкі және сыртқы аудитті және онымен байланысты сұрақтарды координациялауға, делегерлеуге міндетті.

Персоналмен жұмыс істеу бөлімі – банк операцияларын жүргізу, сатандыру және несиелеумен, персоналмен жұмыс істеу,жұмысшыларды жетілдіру.

Компанияның қаржылық ресурстары – компанияның пайдалануында бар қаржыны айтады. Қаржылық ресурстар өндірістің дамуына, өндірістік емес объектілердің сферасын, тұтынуды,  дамуына бағытталады, сонымен қатар қаржылық ресурстар резервте қалуы да мүмкін. өндірістік – сауда процесінің дамуына бағытталған қаржылық ресурстар ақшалай түрде капиталды көрсетеді. Осыған байланысты капитал бұл – қаржы ресурстарының бір бөлігі.

Келесі кестеде компанияның жалпы төлем қабілеттілігін, қаржылық коэффициенті есептелген:

 

7 кесте – Кәсіпорынның қаржылық  жағдайының сипаттамасы

Көрсеткіштер	Формула	2004 жыл	2005     жыл
Төлем қабілеттілік       коэффициенті	Тқ  = Ағымдағы активтер/ қысқа мерзімді міндеттеме	0,85	1,67
Айналым коэффициенті	Аk=өтк өнімнен түс табыс/ меншік капитал	0,52	0,54
Айналыс коэффициенті	Ак=өтк өнімнен түскенс табыс/ағымд активтер	2,46	1,82
өндіріс рентабельділігі	Өр = Таза табыс / ОС+ОПС *100%	14.7	18,7

Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дің  деректері бойынша

 

Жалпы компанияның төлем қабілеттілігі 2004 жылға қарағанда біршама жоғарылағанын көреміз. 2005 жылы 0,85 тен 1,67 ге көтерілген. Бұл жақсы көрсеткіш деп есептелінеді. Оған себеп болған өндірістің кеңеюі. Мұнайға 2005 жылы баға көтерілу себебінен айналым коэффициенті 2005 жылы жоғарыласа, ал айналыс коэффициенті болса керісінше төмендегенін көреміз, яғни айналым коэффициенті 0,52 – ден 0,54 – ке жоғарылап, ал айналыс коэффициенті 2,46 – дан 1,82 деген көрсеткішке дейін төмендегенін көреміз.

Келесі кестеде 2005 жылғы компанияның материялдық базасын нығайту үшін капитал салымы көрсетілген.

 

8 кесте  – “ҚұлсарыМұнайГаз” 2004 – 2005 жылғы капитал салымының  көлемі (млн теңге)

Капитал салымның бағыты	2004 г	2005 г	Ауытқу
1	2	3	4
Құрылыс:	738	1821	246
А) Өндірістік	642	1621	252,4
Б) Өндірістік емес	96	199	207
Құрал – жабдық тарды  сатып алу	1363	2011	147,54
Бұрғылау	1009	2078	206
Басқалар	63	244	387
Барлығы	3174	6153	194

Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дің  деректері бойынша

   

 

Осы мәлеметтерге қарасақ, компания 2004 жылы 2005 жылға қарағанда капитал салымының өскенін байқаймыз.

Оның бірден бір-себебі бұл – құрылыс және негізгі құралдарды жаңартуға кеткен шығындар көлемі, яғни  компания бір жағынан модернизациялауға капитал салымдарын және компанияның материалдық базасын ары қарай  жетілуін қажет етеді, ал екінші жағынан компания Қазақстанның осы аймағынан мұнай және газды өндіру көлемін жоғарлату жоспарын жүргізе отырып, қаржылық ресурстың көп бөлігін көптеген бағыттарға инвестицияланғын көріп отырмыз. Инвестицияның көп бөлігі құрылысқа бағытталғанын, соның ішінде өндірістік құрылысты дамытуға, сонымен қатар бұрғылау саласына бағытталған. 2005 жылы құрылыс саласындағы капитал салымы 246 пайызға өскен.  Оған негізгі себеп, жаңа мұнай кен орындарының ашылуы.

Келесі 9 – шы кестеде кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына талдау жасалынды.

9 кесте – Кәсіпорынның  қаржылық  тұрақтылығын  бағалау

№	Көрсеткіштер	2004  жыл	2005  жыл	Ауыткулар
				+/-	%
1.	Авансталынған  капитал, с.і.	79283220	90610110	11326890	124
1.1	Меншік  капиталы	61539675	71962002	14981769	117
1.2	Қарыздық  капитал.	17743545	18648108	904563	105
2.	Тәуелсіздік коэфициенті	0,77	0,79	0,02	103
3.	Тәуелділік коэфициенті	0,22	0,21	-0,01	95
4.	Қаржыландыру коэфициенті	3,47	3,86	0,39	111
5.	Қарыз және меншік капиталының арақатынасы	0,29	0,26	-0,03	90

Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дың  мәләметтері бойынша есептелген

   

     9 – шы кестені талдайтын болсақ, мұндағы тәуелсіздік  коэфициенті меншікті  капиталдың  кәсіпорын  активтерін  қалыптастыру  көзінің  жалпы  көлеміндегі  үлесін  сипаттайды. Ол меншік  капиталын  авансталынған  капиталға  бөлу  арқылы  анықталады. Бұл көрсеткіш бойынша кәсіпорынның  қаншалықты  деңгейде  қарыз-қаражатқа  тәуелді  екендігін  және  меншікті  қаражатын  қалай  пайдаланатынын  білуге  болады. 2005  жылы  меншік  капиталының  өсуіне  байланысты  тәулсіздік  коэфициенті  де 0,76 – ға өскен.

       Тәуелділік  коэфициенті  қарыз  қаражаттарының  жиынтық  капиталдағы  үлесін  сипаттайды. ол тартылған  капитал  мен  авансталынған  капитал  арақатынасы  арқылы  анықталады. Авансталған  капиталдағы  қарыз үлесі  неғұрлым  жоғары  болса, соғұрлым  кәсіпорын  қаржыландырудың  сыртқы  көздеріне  көбірек  тәуелді  болады. Біздің  кәсіпорында  2005  жылы  тәуелділік коэффициенті 0,22-ден 0,21-ге дейін төмендеген. Кәсіпорын үшін ол жаман емес, өйткені сыртқы қаржыландыру көздеріне сәл де болса тәуелді емеспіз. Қаржыландыру  коэфициенті  меншікті және тартылған  капиталдың   арақатыныасын  сипаттайды. Бұл коэффициент кәсіпорын қызметінің қандай бөлігі өз қаражатымен, ал қандай бөлігі қарыз қаражатымен қаржыландырылатынын көрсетеді. Қаржыландыру коэффициенті >1 болуы керек. Біздің  кәсіпорында  бұл  коэфициент  2005  жылы  3,86 – ға өскен, яғни 111 пайыз. Бұл  меншік капиталының  жоғарылауына тікелей  байланысты.

        Қарыз  және  меншік  капиталының  арақатынасы  кәсіпорын  активтерінің  қай  бөлігі  қарыз  қаражаты  есебінен  қаржылатындығын  білдіріп, 1  теңгеге  қанша  қарыз  тартылғандығын  көрсетеді. Ол қарыз капиталын меншікті капиталға бөлу арқылы табылады. Бізде  ол  көрсеткіш  2005  жылы  төмендегенін көре аламыз.

 

10 кесте – «ҚұлсарыМұнайГаз»  АҚ-ның  табыстылығын  бағалау.

 

№	Көрсеткіштер	2004  жыл	2005  жыл	Ауытқулар
				+/-	%
1.	А.Абсолютті  көрсеткіштер : Өнімді  өткізуден  түскен  табыс	32203017	38893365	6690348	120
2.	Жалпы  табыс	19735961	24163660	4427699	122
3.	Негізгі  қызметтен  түскен  табыс	9153308	11644280	2942498	127
4.	Салық  салынғаннан  кейінгі  қалыпты  қызметтен  түскен  табыс	6358171	8421611	2063440	132
5.	Таза  табыс	6475060	8807174	2332114	136
1.	Б.Салыстырмалы көрсеткіштер : Кәсіпорын  активтерінің  табыстылығы	8,07	9,8	1,73	121
2.	Ұзақ мерзімді активтердің табыстылығы	9,65	12,9	3,25	134
3.	Ағымдық активтердің табыстылығы	49,5	41,1	-8,4	83
10 кестенің жалғасы
4.	Сату көлемінің табыстылығы	20,1	22,6	2,5	112
5.	Негізгі қызметтің табыстылығы	39,7	42,7	3	107
6.	Меншікті капитал табыстылығы	8,99	14,3	5,31	159

Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дың  деректері бойынша есептелінген

   

       Бұл кестеден біз, ағымдық активтерді қоспағанда жалпы кәсіпорынның барлық көрсеткіштер бойынша табыстылықтың өскенін байқаймыз. Бұл кәсіпорын үшін өте тиімді көрсеткіштер болып саналады. 2005 жылы кәсіпорынның активтілігінің табыстылығы 9,8, яғни 121 пайызға жоғарылаған. Ұзақ мерзімді активтер табыстылығы да жоғарылап, 12,9 – ды көрсетті. Бірақ ағымдағы активтер төмендегенін көреміз Сату көлемінің табыстылығы 2004 жылы  көрсеткішінен 22,6 – ға дейін жоғарылаған. Негізгі қызметтің және меншікті капитал табыстылығы да 2005 жылы жоғарылағанын көреміз. Бұның бәрінен кәсіпорынның тиімді қызмет атқарғанын байқаймыз.

 

11 кесте –Кәсіпорын  активтерінің  өтімділігі  мен  төлем  қабілеттілігін 

бағалау

№	Көрсеткіш	2004  жыл	2005  жыл	Ауытқулар
				+/-	%
1.	Ағымдағы  өтімділік  коэфициенті	1,02	1,39	0,37	136
2.	ТМҚ-дың  ағымдық  активтердегі  үлесі	0,4	0,35	-0,05	87,5
3.	ТМҚ-дың  өтелу  коэфициеті	13,8	8,29	-5,51	60
4.	Меншікті  айналым  қаражаттарымен  қамтамасыз  етілу  коэфициенті	5,49	2,88	-2,61	52

Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дың  деректері бойынша есептелінген

        11 – ші кестені  талдай отырып келесі қорытындыға  келуге болады: ағымдағы  өтімділік  коэфициенті ағымдағы  активтер  мен  ағымдағы  міндеттер  арақатынасы  арқылы  анықталып, ағымдық  активтердің  қанша  есе  ағымдағы  міндеттемелерді  өтейтіндігін  анықтауға  мүмкіндік  береді  және  кәсіпорынның  тек  дебиторлармен  уақытылы  есеп  айырысу  мен  дайын  өнімді  өткізуде  ғана  емес , қажет  болған жағдайда  материалдық  айналым  қаражаттарын  сату  жағдайындағы  төлем мүмкінділігін  көрсетеді. Ол  өнімді  қаражаттардың  ағымдық  міндеттемелерді  жабатындығын  анықтауға  мүмкіндік  береді , сол  арқылы  баланс  құрылымының  тұрақты  деңгейін  ғана  емес , сонымен  қатар , кәсіпорынның ағымдық  міндеттемелері  бойынша  тез  есеп  айырысу  қабілетін  көрсетеді. Бұл көрсеткіш >2 немесе тең болуы керек. Сонымен, 2005 бұл көрсеткіш өсіп 1,39 – ға тең болды.  Бұл  2005  жылы  ағымдағы  міндеттемелердің  көп  болуымен  байланысты.  Тауарлы-материалдық  қорлардың  ағымдық  активтеріндегі  үлесі  ағымдық  активтердің  қанша  бөлігін  тауарлы – материалдық  қорлар  алатындығын  көрсетеді. Бұл  көрсеткіш  2005  жылы  азайғандығын байқаймыз. Ағымдағы  активтер  2005  жылы  өсуіне  байланысты  ондағы  тауарлы-материалдық  қорлардың  үлесі  азайған. Ал  ТМҚ-ның  өтелу  коэфициенті  қорлардың  қандай  бөлігі  меншікті  айналым  қаражаттарымен  өтелетіндігін  көрсетеді  және  меншікті  айналым  қаражаттарын  тауарлы-материалдық  қаражаттарға  бөлу  арқылы  табамыз және > 0,6 + 0,8 болуы шарт. Бұл  көрсеткіш сай келгенмен 2005 жылы оның төмендегенін байқаймыз. Бұл  меншікті  айналым  қаражаттардың  жоғары  болуымен  байланыстырамыз.