Развитие научных исследований в современном проектировании изделий легкой промышленности

«Сән» - француз сөзінен шыққан, түп негізі латын тілінен «modus» - өлшем, бейне, тәсіл деген мағына береді. Сән белгілі бір уақыт аралығында кең тарап, үлкен танымдылыққа және көпшіліктің мойындауына ие. Сән бұл қоғамдағы анықталған талғамның қысқа үстемдігі, яғни ең алдымен сыртқы тұрмыс түріне, соның ішінде киімге деген үстемдік [1].

Сән тарихы костюм тарихымен бірге дамиды, бірақ оларды бірдей құбылыс деп қарастыру дұрыс емес, себебі өнер танушылар сәннің пайда болуын әлеуметтік құбылыс ретінде Орта ғасырлардың соңғы кезеңінде, нақтырақ айтқанда ХІV ғасыр соңы мен ХV ғасырдың басында болғанын анықтаған. Осы кезеңде киім сәнге тән белгілерге ие бола бастайды, яғни костюм бұрынғыдай ұлттық немесе аймақтық емес, жалпы европалық киімге айналды, оның пішіні де жиі ауысты, киімде бұрын болмаған жаңа бөлшектер көптеп қолданылды. Осының нәтижесінде көптеген адамдар киім тігу ісімен мұқият айналыса бастады және адамдарда жаңа киімге еліктеу үдерісі дами түсті.

Қазіргі түсінік бойынша  сән – киімнің түрі мен формасының әрдайым өзгерісі. Әлемтанушылықтағыдай оның әрдайым ескі формасы бұзылып  отырады. Мұның себебі көптеген жаңашылдыққа бос орын қалдыру. Сән де осылай, ол да құрылады және жойылады. Бұл өмірдің жарқын және кең екендігіне куә. Қазіргі таңдағы сәнге түсінік – бұл киім типі мен үлгісінің жиі өзгеруі. ХV ғасырдан бастап сән әлемінде сән қуалаушылардың, суретшілердің және тігіншілердің көптеген шығармашылық ойлары іске аса бастады, мұнда ескіліктің және дәстүрліктің көзін жойып жаңашылдықты, белгісіздікті енгізді.

Қайта өрлеу заманында  ерлер мен әйелдер киімінде көптеген ұқсастықтар болды. Өзіндік жаңашылдықпен  ХІХ ғасырға дейін ерлер сәні бірінші орында тұрды. Мұның басты себебі, табиғат ережесіне сай, көп ғасырлық әлеуметтік жағдайға байланысты әйелдердің ерлерге бағынушылығы басымдық танытты.

Ренессанстық дәуір  әйелдерінің қиялы бойынша, ерлер  сәнін жақсарту, жаңа үлгілерді ойлап табу барысында әйелдер сәні де оларға еліктеп, үнемі жаңарып отырады деп ойлаған. Олар ерлер бас киіміне, киімнің үлгісіне, жеңіне, әрленуіне және аяқ киіміне назар аудара отырып, өздерінің киім үлгісіне жаңашылдықтарды енгізген [1].

Әр дәуірдің өзінде ешбір сән қуалаушы адам сән шыңына жете алмаған. Сән ағымына сай киініп, сәнге енді қол жеткіздім дегенде ол лезде өзгеріп шыға келеді. Ол өзінің қалыптасқан ескі түрін өзгерте отырып жаңа ойларға аяқ басады.

Сән әлемінде сән қуалаушылардың бір тобы үнемі сән ағымымен бірге сәнді киініп, жаңашылдықты, өзгерісті үнемі қалаушылар. Олар ақсүйектер, әртістер, билік өкілдері мен сәнқойлар. Жаңа сәнді ақсүйектер қауымы тез өзіне сіңіріп, оны бұрмалай, түрлендіре отырып жетілдіреді. Олар сәнді өз еркінше, өз талғамдары бойынша жасайды. Хандар мен ханшалардың киген сәнді, көз жауын алатын киімдері қарапайым халыққа әсер етіп, еліктеу сезімдерін тудырып, жаңа сән халық арасына тез тараған.

Сән қуалаушылардың екінші тобы «сән маймылдары». Олар сәнді соқыр  көзбен жақсысын да жаман кейпінде көшіреді. Мұнда тек киім ғана емес оның мінез-құлқын да өз бойларына сіңіреді. Осындай еліктеушілердің костюмы қиялдан шексіз, кейде күлкілі, мағынасыз болып көрінеді.

Үшіншілері – қалалық, орта буын ақсүйектері. Бай қала тұрғындары өрескел үлгілерімен немесе бай мұрагерлердің ұлдары жиі князьдық киім үлгілерін киді. ХVІ ғасырдың аяғында үкіметтің тиым салғанына қарамастан қарапайым халық арасындағы сәнқойлардың киім үлгісіне еліктеу үлкен апатты жағдайлар туғызады. Қымбат «ақсүйектер» үлгісін алу үшін қарапайым халық соңғы мал-мүлкін сатуға дейін барды.

Сән соңғы көркемдік  ойларды өзіне тартатын құрал. Сән  белгіленген шеңбер бойынша –  хан сарайынан бастап қала шетіне дейін, қала шетінен – ауыл –  аймаққа дейін қамтиды немесе тарайды. Бұндай шеңберлер тек кеңістікке ғана тарамайды, сонымен бірге ол уақытқа да тәуелді.

Сәннің таралу жүйесі барлық дәуірге тән. Жаңа сән жоғарғы  қауым өкілдерінде пайда болады. Орта және ең төменгі қауымда жаңа сәннің тек нұсқасы ғана тарайды. Бірақ уақыт өте келе пайда болған сәнді халық өз ыңғайына қарай бұрмалап, өздеріне сіңдіріп, кейін келе ол жойылып кетеді. Жойылған сәннің орнын жаңа сән ағымы келеді.

Сәннің дамуы әлеуметтік-психологиялық  заңдылықтармен байланысты: биофизикалық, акселерациялық, қоғамдық, психологиялық өзгерулер.

Сәнді зерттеулшілер  сәннің дамуында нақты заңдылықтар  бар дейді. Олар:

1. Қоғамдық-тарихи құбылыспен сәннің тікелей байланысы.
2. Интернационализация
3. Демократизация
4. Таратылуды тездету.
5. Дамудың айналымы.

Сәннің дамуында қоғамдық тарихи құбылыстармен байланысты. Олар:

1. Әлеуметтік және саяси.

Өнер	Саласындағы  революциялық қайта  құрылу
Ғылым
Техника

 

Сән қоғам дамуының әртүрлі  байланысы, онда мәдениет аспектілері  және қоғамдық өмірдің барлық тойтарыстары айқындалады, ол қоғамның барлық мүшелерінің назарын аудартады. Қоғамның дамуымен сәннің динамикасы байланысты, негізгі белгілерінде – төңкерістік қайта құрылуы – бұл қбылыс сирек және әлеуметтік өзгерістермен келісілген. Сән дамуындағы өзгерулер әлеуметтік және саяси күйзелістермен, өнер саласында төңкерістік қайта-құрылумен, ғылым мен техника салаларында айқындалады. Сәннің тезара өзгеруі болып саяси төңкерістер мен ірі тарихи шайқастармен (соғыс) байланысты. Жергілікті соғыстар (мысалы, Наполеон І Бонапарттың Египед еліне жорығы немесе Боснядағы соғыс) жаңа сәннің пайда болуына әкеп соқты. Ұлы Француз революциясынан кейін сән әлемінен жасанды шаштар (парик) және шілтер (кружева) шығып кетті. Ал қарапайым, демократшыл киімдер сәнді деп саналды. Халықаралық байланыс пен бұқаралық ақпарат құралдарының дамуы, халықаралық орталық базардың қалыптасуы интернационализациялық сәннің құрылуына негіз болды. Бұл құбылыс ХVІ ғасырда Европадағы бірінші – испандықтың қоғамдық сәннің пайда болумен байланысты [1].

Дайын бұқаралық киім өндірісіне және тұрмыс заттарына көшу бұқаралық мәдениеттің құрылуы мен сәннің демократтылығына негіз болады. Оның нәтижесінде жаңа сәнді үлгілердің және үлгіқалыптардың барлық әлеуметтік топтарға қолжетімді болды. Яғни, қазіргі заманғы өнеркәсіп тез арада тұтынушыларға сәнді бейнелер қолайлы болып, оларды ұсыну мүмкіндігіне ие.

Ақпаратты даму жаңа сән  туралы ақпарат алуға және халықаралық  сәннің үлгілерімен танысуға зор  мүмкіндік беріп отыр. Бұқаралық  базарлар мен қазіргі таңдағы  бұқаралық ақпараттардың дамуы – сәннің тез арада таралуына ықпал етеді, бұл сәнді айналымның жалғасуын қысқартады. Айналымдылық –бұл сән дамуында өте маңызды заңдылықтар, тербелістер мен ырғақтың болуы – сәннің өзін-өзі құру механизімін айқындайды.

Сән - эстетикаға жақын  мәдени-тарихи құбылыс. Сән – бұл даму мен тараудың, мәдениеттің функционалдық фенонемі (стиль, талғам және т.б.). Сән түсінігімен бірге мәдениеттің түрлері, яғни анықталған әлеуметтік және тарихи жағдайлар сай келеді. Сән ағымының өзгеруі мәдениеттің, экономиканың, өмір бейнесінің және әлеуметтік жағдайлардың өзгеруімен байланысты. Сән адамның эстетикалық талғамын қанағаттандыратын құбылыс, бірақ бұл оның негізін қалаушы функция емес. Сәннің өзгеру себебін іздеу салдары оның жекеше және әлеуметтік психологиялық көз-қарасын зерттеуге әкеледі.

Қазіргі сән жаңа идеялар  байлығымен және талдау бостандығымен  ерекшеленеді. Оның қазіргі кезде  екі бағыты бар: біреуі болашаққа  ұмтылған, ал екіншісі өткен уақытқа  назар аударылған.

Бірінші бағыт өнеркәсіпте  жаңа жасанды материалдар қолданады. Бұл бағытта көбінесе жас сәнгерлер назар аударады. Олардың жұмыстары таңқаларлық жаңалықтармен және дәстүрлі еместігімен ерекшеленеді.

Екінші бағыт уақыт  көңілін бейнелейді. Бұл бағыт  көбінесе өткен уақытқа бағытталған  көп жаңа идеялар, стильдік бағыттар береді. Мұнда табиғи маталар қолданылады.

Қорытындылай келсек, сәннің қазіргі таңда қолы тимеген, қамтымаған нысаны жоқ. Сән сәулет өнерінің жаңа ғимараттарынан бастап, тұрмыстағы заттарды да, тіпті ғарышкер киімінің өзін де қамтыған.

Әрбір адамның өзгеріске, жаңашылдыққа ұмтылу өзіне тән қасиет. Сонымен қатар бізді қоршаған орта да, киім формасы да үнемі алмастырылып, жаңартылып отырады. Сән әрдайым ғасыр жаңашылдығымен бірге жүреді. Бұл әрине табиғи құбылыс. Сән ол ғасыр бойы өзгеріп, дамып отырады.

Сән - адам мен киімді бір-біріне ажырамастай етіп байланыстырған. Яғни, сән – ол әрбір адамның  ішкі жан дүниесі мен өмірді қабылдауы.

 

ӘДЕБИЕТ

1. Современная энциклопедия «Мода и стиль» Аванта+. Москва 2002 г.

 

 

 

УДК 687.14.174

 

ОЦЕНКА НАДЕЖНОСТИ ШВЕЙНЫХ СОЕДИНЕНИЙ ДЕТАЛЕЙ ОДЕЖДЫ СПОРТСМЕНОВ НАЦИОНАЛЬНОГО ВИДА КОННОГО СПОРТА –КОКПАР

(БОРЬБА ЗА  КОЗЛА)

 

Усенбеков Ж., д.т.н., Сеитова Н.Ж., к.т.н.

Академия дизайна  и технологии «Сымбат», г. Алматы, Республика Казахстан

 

Все требования к экипировке национального конного вида спорта-кокпар можно подразделить на следующие группы: эргономические, эстетические и требования к надежности (сроку службы) изделия. Кокпар является экстремальный, силовой вид спорта, поэтому к одежде кокпариста предъявляются особые требования к надежности, определяемым такими основными свойствами, как: долговечностью, сохраняемостью, пригодностью. Одежда кокпариста испытывает большие силовые воздействия и так как она имеет значительное число швов и строчек, то качество изделия в целом определяется главным образом показателем надежности соединений отдельных его деталей. Это обусловлено тем, что именно по линиям соединения деталей наблюдаются максимальные напряжения и деформации материала в виде морщин. Кроме того, в зонах швов и строчек отмечается так называемый «краевой эффект», когда материал деталей изделия в прилегающей зоне соединения образует выпуклость. То есть в материале возникает изгибающий момент относительно более жесткой линии шва или строчки. В этом случае выпуклая часть детали повышенно изнашивается от действия сил трения в процессе эксплуатации изделия. Особенно наглядно это наблюдается в изделиях, выполненных из многослойных пакетов материалов, каковыми является одежда кокпариста, так как жесткость их выше, а проявление «краевого эффекта» значительнее.

Вопросам оценки качества швов и строчек швейных изделий  в литературах [1] уделено много внимания, приведены описания методик и технических средств, применяемых для исследования качества ниточных, соединений, сущность которых состоит в определении прочности швов и строчек образцов различных материалов при действии одноосных растягивающих усилий. При этом использовались стандартные разрывные машины типа РТ-250.

В тоже время недостаточно внимания уделено вопросам, связанным с условиями эксплуатации одежды кокпариста и реальными нагрузками при игре, действующими на детали и их соединения. Известно, что в процессе эксплуатации одежды кокпариста как правило, статические нагрузки в виде растягивающих (сжимающих) напряжений и динамические нагрузки – при действии циклических периодических и непериодических нагрузок, распределенных по нескольким осям изделия (многоосные напряжения). В связи с этим оценка качества соединений этих изделий должна проводиться в условиях близких к их реальной эксплуатации. В Академии дизайна и технологии разработана экспериментальная установка, позволяющая оценивать многоосные деформации, возникающие в деталях и соединениях изделий, и, следовательно, надежность практически всех перечисленных выше соединительных швов и строчек.

На установке в процессе испытания соединительные швы подвергаются циклическим воздействиям, имитируя процесс изнашивания материала, например при игре кокпар.

Силовые воздействия  в процессе эксплуатации одежды кокпариста носит случайных характер, поэтому оценивать надежность соединительных швов и строчек целесообразно вероятностными методами. Оценку безотказности одежды, силовых видов конного спорта на определенном этапе эксплуатации от действия нагрузок, распределенных случайным образом, необходимо проводить с учетом их дисперсии.

В основу метода положено определение параметров распределения  напряжения и прочности материалов или их соединений, применяемых в  изделиях.

Вероятность безотказности  работы швов Pв в этом случае определяется формулой

( > ) = ( >0),     (1)

где Р_п - прочность материала в швах, заданная через плотность распределения f(Р_п);Р_н - нагрузка на материал шва в процессе испытаний (или эксплуатации), заданная также через плотность распределения f(Р_н).

Теоретической базой метода является известное положение [2] по определению показателей работоспособности механических систем или материалов путем сравнения характеристик их функционирования с предельными прочностными значениями. Причем данные характеристики берутся с учетом их возможных дисперсий, характеризующих случайные процессы, которые протекают как при функционировании изделия, так и при определении показателей предельных значений прочности материалов.

Вероятность того, что  прочность шва Р_п превышает некоторое значение напряжения в нем Р_н, задается выражением

> = ( ) .     (2)

 

Вероятность безотказности  изделия в случае, когда прочность Pп шва превышает его напряжение Pн для всех возможных значений данного распределения, будет равна

 

.    (3)

Из сказанного ясно, что главным в данном методе является определение функции f(Р_н), которая зависит от условий эксплуатации изделий, и функции f(Р_п), характеризующей прочность материала. Этот метод можно одинаково успешно использовать при различных законах распределения параметров нагружения и прочности материалов.

Априори известно, что  механические параметры швейных  материалов подчиняются нормальному  закону распределения. Для джинсовых  материалов, из которых были изготовлены  одежда кокпариста, среднее квадратическое отклонение механических характеристик находится в пределах 10 – 25%.