Мемлекеттік қызметке кадрларды іріктеудің қазіргі жүйесі мен әдістері

                                                            Мазмұны

 

Кіріспе………………………………………………………………………………..3

 

1 Бөлім Мемлекеттік қызметтің теориялық астары

1.1 Мемлекеттік қызметтің мәні  мен анықтамасы........…….……...………….....5

1.2 Мемлекеттік органдардағы кадр  қызметінің негіздері....................................9

1.3 Мемлекеттік қызметтің шетелдік тәжірибесі..................................................13

 

2 Бөлім Мемлекеттік қызметке кадрларды іріктеудің қазіргі жүйесі мен әдістері

2.1 Мемлекеттік қызметтегі бос  лауазымға орналастыру конкурсын  өткізу.....15

2.2 Мемлекеттік қызметшілерді аттестациядан  өткізудің тәртібі мен шарттары...............................………………………………………………………17

2.3 Мемлекеттік қызметшілердің  кадрлар резерві............................................. ..22

 

Қорытынды………………………………………………………………………....27

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі…………………………………………………29

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Курстық жұмыстың тақырыбы - мемлекеттік қызметке кадрларды іріктеудің қазіргі жүйесі.

Курстық жұмыстың мақсаты – мемлекеттік қызметке кадрларды іріктеудің негізгі жүйелерін топтастыру.

Аталған тақырып бойынша Қазақстан Республикасының  мемлекеттік қызметке кадрларды іріктеу жүйесі де мемлекеттік саясаттың басты бағытарының бірі болып отыр. Мұнда мемлекеттік қызметкерлерді дайындау және қайта дайындау мәселесін жаңарту қажет. Көптеген дамыған елдердің басқару тәжірибелері мен әдістерін жіті,зерттеп өзімізге ыңғайлы басқару моделін қалыптастырумыз керек. Тек жоғары деңгейлі басқару құрылымы бар мемлекет қана әлеуметтік-экономикалық өсуге қол жеткізіп, демократия жолына түсе алады. Дұрыс шешімдер қабылдау өте маңызды болып табылатындықтан, бұл саланы дамытудың мәселесі күні бүгін өзекті болып қала бермек.

Бүкіл әлемдік жаһандану кезеңінде бәсекелестікке төтеп беру үшін,

жаңа техника мен технологияны жасап игеру үшін жаңа білімді де білікті кадрларды дайындау, жоғары квалификациялы кадрларды оқыту және қайта оқыту, білімді мамандар санатын қалыптастыру қажет. Білікті кадрларды дайындап, халықаралық стандарттарға жеткізген жағдайда ғана біз әлемдегі дамыған елу елдің қатарына қосыла аламыз. Осы мақсатқа негізделген талаптар сөзсіз орындалуы керек. Себебі бұл қазіргі заманның талабы.

Осындай талаптардың нәтижесіндеқазіргі әлемде Қазақстанның лайықты орын алуына мүмкіндік беретін кадрларды даярлаудың сапалы биік деңгейіне қол жеткізетін боламыз.

       Курстық жұмыстың  құрылымы тоқталатын болсақ, 2 бөлімнен, 1 бөлім  мемлекеттік қызметтің теориялық астары,негізгі қаралатын мәселелер, мемлекеттік қызметтің мәні мен анықтамасы, мемлекеттік органдардағы кадр қызметінің негіздері, мемлекеттік қызметтің шетелдік тәжірибесі. 2 бөлім  мемлекеттік қызметке кадрларды іріктеудің қазіргі жүйесі мен әдістері, негізгі қаралатын мәселелер, мемлекеттік қызметтегі бос лауазымға орналастыру конкурсын өткізу, мемлекеттік қызметшілерді аттестациядан өткізудің тәртібі мен шарттары, мемлекеттік қызметшілердің кадрлар резерві. Курстық жұмыс 2 сызба, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Бөлім Мемлекеттік қызметтің теориялық астары

1.1 Мемлекеттік қызметтің мәні мен  анықтамасы

Мемлекеттік қызметтің тұжырымды түсінігі мемлекет туралы қалыптасқан ойға байланысты, себебі мемлекеттік қызмет мемлекет сөзінің туындысы және оның басқару құралы болып табылады. Мемлекетті құрудың әлемдік тәжірибесі көрсеткендей, мемлекетте басқару функциясын атқару үшін ерекше жүйе – мемлекеттік билікті жүзеге асыруда маңызды рөл атқаратын мемлекеттік қызмет қажет екендігі анықталды.

 Қазақстанда  «мемлекеттік қызмет» термині XX ғасырдың соңғы онжылдығында  ресми түрде айналымға енгізілді. Нақтырақ айтсақ, бұл термин Қазақстан  Республикасының Президентінің 1995 жылдың желтоқсандағы «мемлекеттік  қызмет» туралы заң күші бар  Жарлығында қолданылған. Оған дейін  бұл термин бейресми түрде  жалпы түсінік ретінде қолданылған. Аталған заңның қабылдануы –  мемлекеттік қызметті реформалаудың  бүкіләлемдік тенденциясы негізінде, мемлекеттік басқаруды қолайлы  жүзеге асыруға мүмкіндік жасады. Оның ішінде маңыздыларын атап  өтсек:

- биліктің  барлық деңгейінде мемлекеттің  басқарудың тиімді жүйесін құрудың  негізі қаланды;

- мемлекеттік  қызметкерлердің мәртебесін заңнамалық  түрде рәсімдеуге талпыныс жасалды;

- мемлекеттік  қызметті ұйымдастыру негіздерінің  теориялық шарттары бекітілді;

-  мемлекеттік  қызметшілердің әлеуметтік қорғалуының  негізгі шараларын және құқықтық  жағдайларын реттеу басталды.

      Осы тарауда қаралатын «Мемлекеттік  қызмет дегеніміз не?» сұрағы - үлкен қызығушылық тудырып отыр. «Мемлекеттік қызмет» - көп мағыналы  жиынтық ұғым. Әлемдік дәстүрлі  ғылымның ортасында мемлекеттік  қызмет әлеуметтік-құқықтық институт  ретінде қарастырылады. Әлеуметтік  институт ретінде мемлекеттік  қызмет сол мемлекеттік қызмет  сол мемлекетпен бірге пайда  болып, дамып отырады. Танымал қазақстандық  зерттеуші В.Н.Уваровтың пікірінше, мемлекеттік қызмет азаматтар  атқаратын еңбектің бір түрі  болып саналады, сол себептен  ол қоғамдық еңбекті ұйымдастырудың  жалпы принциптеріне сүйенеді. Басқарудың  нақты жүйесін жасақтау кезеңдерінде, яғни адамзат дамуының ерте  сатыларына, еңбектің бөлінуі әртүрлі  әлеуметтік топтардың қалыптасуына  алып келеді. Бұл топтардың ішінде  біреуі «қызметкерлер» деген  атау алып, ал оның қызметі  – қоғамды әлеуметтік қызметтің  өзге де түрлерімен қамтамасыз  ететін «қызмет» құралы ретінде  қалыптасты.

      Мемлекеттік қызметті толығымен  нақтылы қызметті жүзеге асыратын  жүйе тұрғысынан қарастыру қажет. Атап өту керек, оның функциясы  жөніндегі ұғымның зерттелуі  туралы сұрақтың маңыздылығы  толық түрде ашылмаған. Сонымен  бірге мемлекеттік қызметтің  және мемлекеттің қызметшінің  функциясы бір жағынан, ал екінші  жағынан мемлекеттік қызмет пен  мемлекеттің функциялары баламалы  болып келеді. Соның салдарынан  мемлекеттік қызметшілердің функцияларын  билік органдарының мемлекеттік  ұйымдарының басшыларының функцияларымен  билік органдарының мемлекеттік  ұйымдарының басшыларының функцияларымен  сәйкестілігін ажыратпау байқалады.

      Мемлекеттік қызмет туралы Г.В.Атаманчуктің  анықтамасына назар аударсақ: «мемлекеттік  қызмет – бұл мемлекеттік қызметтерді  орындау арқылы мемлекеттің мақсаттары  мен қызметтерін орындау барысында  тәжірибелік және кәсіби тұрғыдан  азаматтардың атсалысуы».

      Әрбір азамат өз – өзіне  билік жүргізеді, алайда үлкен  топ арасындағы іс – қимылды  үйлестіру басқару арқылы жүзеге  асырылады. Сол секілді мемлекет  те қоғамды мемлекеттік қызмет  арқылы басқарады. Ол үш элементтің  бір – бірімен тығыз байланысында  ұйымдастырылады: мемлекет, мемлекеттік  орган жжәне мемлекеттік лауазымдар. Сонымен бірге, мемлекеттік қызметтегі  әрбір азаматтың негізгі қызметі  – мемлекеттің функцияларын жүзеге  асыру болып табылады.

      Белгілі ғалым В.Н.Романовский  өзінің «Әлеуметтану және мемлеккеттік  қызметтің институты» деген мақаласында: «Қызмет» деген сөз барлық  тілде бірдей мағына бергенмен, бұл сөзбен бірге қолданылатын  сын есімдер әртүрлі мағыналарды  білдіре отырып, мемлекеттік қызмет  институт ретінде кімге қызмет  ететінін және ол институтты  құрайтын шенеунік кімге қызмет  жасайтынын анықтайды. Европа тілдерінде civil, public, publique, offentlich бұл сын есімді  сөздер – «азаматтық», «көпшілік»  деген мағыналарды білдіреді. Ал  қалыптасқан отандық дәстүр бойынша  бұл сөздер «мемлекеттік қызмет»  сөзімен қосалқы термин ретінде  мемлекетке қызмет ету деген  мағынада қолданылады. Терминнің  атауы қызметкердің практикалық  қызметімен тығыз байланысты. Себебі, шенеунік кімге қызмет етеді  деген сұраққа бір ғана жауап  – мемлекетке болса, ал өзге  қоғамдық, көпшілік, азаматтық т.б. салалардың  қызмеетшілері бұл сұраққа басқаша  жауап берулері, немесе мүлде  жауап бермеуі мүмкін.

      Мемлекеттік қызмет – адамдар  үшін маңызды және қажетті, қоғамдық  пайдасы зор кәсіби қзметтердің  бірі болып табылады. Мемлекет  – мемлекеттік қызмет деп аталатын  арнайы құрылған аппаратсыз тіршілік  жасай алмайды. Мемлекеттік қызмет  қоғамдық пайдалы іс – әрекет  бола тұра, сол статус берілген  тұлғаның әлеуметтік маңыздылық  параметрін белгілейді. Сондықтан  мемлекеттік қызметші – жәй  ғана кәсіби басқарушы немесе  қызметші емес, сонымен бірге, мемлекеттік  билік қызметінің кәсіби тұрғыдан  жүзеге асуын ұйымдастыратын, қадағалайтын  тұлға болып есептеледі.

      Барлық жүйенің институционалды  жасақталуының тұжырымдылық тәсілін  негізге ала отырып, кәсіби қызмет  ретінде Қазақстанның мемлекеттік  қызметі ерекше сала екендігі  танылды. Бұл сала 2000 жылдан бастап  жүзеге асып келе жатқан ҚР  «мемлекеттік қызмет туралы»  Заңы және осы заңның орындалуын  қамтамасыз ететін жиырмадан  астам нормалық – құқықтық  актілер, ережелер мен қағидалар  бекітілді. Олар қызметтерді жіктеуді, жаңа еңбек төлемдерінің жүйесін, байқаулар, аттестация мен тестілеу  жүйелерінің тәртібін реттеп, тәртіптік  жауапкершілігін анықтауды, арнайы  тексерулер тәртібін, кадр резервін  қалыптастыруды, сонымен бірге, өзге  де мемлекеттік қызметке байланысты  сұрақтарды шешуге мүмкіндік  туғызды. Қазақстанда мемлекеттік  қызмет саясатын бөлініп қарастырылмайды, оған дәлел ретінде әкімшілік  қызметтер мен саяси мемлекеттік  қызметшілердің классификацияланып  заңдастырылуын атауға болады. Сол  арқылы саяси мемлекеттік қызметшілердің  нормативтік шеңбері мен мәртебелігі  анықталды. Бұл арада Ш.Қарабаевтің  ойынша билік пен саясатты  кейде теңестіріп қарайды, шынында, билік пен саясатты айыруға  келмейді және өзара байланыстырады  дегені іс жүзінде байқалып  отыр. Осылай реформалардың нәтижесінде, Қазақстанда мемлекеттік қызметтегі  еңбек қатынастарды реттейтін  заңнамалардың арнайы саласы  жасақталды.

      Мемлекеттік қызметтің дұрыс  жөнге салынып қызмет етуі, түптен  келгенде, бүкіл мемлекеттің тиімді  жұмыс жасау қабілеттілігін қамтамасыз  етеді. Мемлекеттің мқсаты мен  функцияларын жүзеге асыруда  мемлекеттік қызмет маңызды қызмет  түрі ретінде ерекше екендігі  белгілі.

      Мемлекеттік қызмет Қазақстан  мемлекетінің және қоғамының  барлық салаларында іс – әрекеттер  жүргізеді, мысалы: а) әлеуметтік –  мәдени салаларды басқару (білім, денсаулық сақтау, ғылым, халықты  әлеуметтік қорғау); б) экономиканы  басқару (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, табиғат ресурстарын пайдалану  және қорғау, сауда, қаржы, сыртқы  экономикалық қарым – қатынас  қызметі); в) әкімшілік – саяси  саланы басқару (қауіпсіздік, ішкі  және сыртқы істер, әділет салалары).

      Сонымен қатар, мемлекеттік қызмет  кейбір зерттеушілер тарапынан  әкімшілік құқық институты ретінде де қаралып жүр. Сондықтан әкімшілік құқық туралы қалыптасқан негізгі теориялық ой түйіндері мен тұжырымдар, мемлекеттік қызметтің мән – мазмұнын зерттеу кезінде маңызы баршылық. Мемлекеттік қызметті бір жағынан теориялық зерттеу объекті ретінде, екінші жағынан нормалық – құқықтық ұғым ретінде қарауға болады. Барлық мемлекеттік мекемелердегі қызметтерді мемлекеттік қызметке жатқызуға бола ма, ол мемлекетке байланысты. Орталықтырылған мемлекет жағдайында, ал Қазақстан сондай мемлекет, сондықтан барлық шаруашылық және әлеуметтік сала мемлекетте болғандықтан, ондай қызмет мемлекетке қарайды.

      Демек, қазіргі мемлекеттердің функциялары  мен міндеттері мемлекеттік аппарат  жұмысының ықпалымен жүзеге асып  отырады. Мемлекеттік аппарат –  ерекше топтағы адамдардан, яғни  мемлекеттің қызметін жүзеге  асыратын мемлекеттік қызметшілерден  тұрады. Қазақстан Республикасының  «Мемлекеттік қызмет туралы»  Заңының 1 бабында мынадай негізгі  түсініктер берілген: «Мемлекеттік  қызметші – мемлекеттік органда  заңдарда белгіленген тәртіппен  республикалық немесе жергілікті  бюджеттен не Қазақстан Республикасы  Ұлттық банкінің қаржысынан ақы  төленетін қызметті атқаратын  және мемлекеттік міндеттері  мен функцияларын іске асыру  мақсатында лауазымдық өкілеттікті  жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының  азаматы». Мемлекеттік органдарда  әкімшілік мемлекеттік лауазымдарда  қызмет атқаратын лауазымды тұлғалардың  нақты функционалды міндеттері  сол мекеме басшыларының бекітуімен  жүзеге асырылады. Олар мемлекеттік  органдардың ережесінде бекітілген  мемлекеттік органның іс –  әрекетіндегі негізгі спецификалық  функциялары мен бағыттарына  сәйкес болуы қажет.

 

1.2 Мемлекеттік органдардағы кадр  қызметінің негіздері

      Мемлекеттік органдарда кадр қызметімен қала, аудан әкімі аппаратының басшылары, ұйымдастыру және бақылау бөлімдері, жалпы бөлім, мемлекеттік органдардың кадр бөлімдері, ал аз құрамды мемлекеттік органдарда кадр жұмысы бойынша бас мамандар айналысады.

      Көрсетілген қызмет немесе лауазымдардың  негізгі жұмыстары ережелермен  және регламенттермен анықталады. Білімі, мамандығы мен қызмет  өтіліне қойылатын талаптар, міндеттері  мен құқықтары әрбір әкімшілік  мемлекеттік лауазымның лауазымдық  нұсқаулықтарымен және біліктілік  талаптарымен бекітілген. Барлық  жергілікті мемлекеттік органдардың  кадр қызметі өкілетті органның  аймақтық бөлімшелері – Астана  мен Алматы қалалық және облыстар  бойынша мемлекеттік қызмет істері  жөніндегі басқармалармен тығыз  байланыста жұмыс істеуге міндетті.