Педагогика пєні жайлы ұғым

 

3. Мұғалім мектептің оқу - тәрбие  процесін жүзеге асырушы және  ұйымдастырушы.

 

 Мұғалім - балаларға білім  беруші ғана емес, сонымен бірге олардың жаңадан ғана қалыптасып келе жатқан сана - сезімін жоғары дәрежедегі рухани байлықтармен байытушы, балаларда қоғамдық пайдалы еңбекке деген қажеттілікті оятушы, олады өз бетінше жаңалық ашуға, жаңалық жасуға үйретуші әлеуметтік белсенділігі бар жеке адамды тәрбиелеуші.

 

 Мұғалімде педагогикалық қабілетпен  бейімділіктің болуы - оның еңбегінің  нәтижелі болуының кепілі. Мұғалім  жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеу  ісінде кәсіптік деңгейі және  ұстаздық шеберлігі жоғары болуы  үшін педагогикалық, психологиялық арнайы зерттеулер негізінде айқындалған педагог мамандығына тән іскерлік пен дағдыларды меңгеруі тиіс. Педагогтік іс - әрекет өте динамикалық жүйе, оның өзіндік құрылымдары бар:

 

1) Танымдылық іскерлік

 

2) Құрабілушілік іскерлігі (конструктивтік)

 

3) Коммуникативтік (қарым - қатынас)

 

4) Ұйымдастырушылық

 

5) Хабарлама және зерттеушілік  іскерліктер мен дағдылар

 

 Танымдық іскерлік – жеке  бастың интеллектуалдық мүмкіндігі, мамандық еңібегінің негізі болып  саналады.танымдық іскелікті қалыптастыру  үшін адамның қабылдау, зейін,  ойлау, елес, ес т.б. психикалық қасиеттерінің бірлікте дамуы қажет.

 

 Құра білу (конструктивтік) іскерлігі  оқу – тәрбие жұмысын жоспарлау,  композициялық материалдардыіріктеп  алумен сипатталады. Бұл іскерлікті  меңгеру үшін интеллектуалдық  қасиет, қабілет қажет.Алдағы жұмысты жоспарлау, жобалау, алдымен ойлау, салыстыру, болжам жасау, технологиялық, логикалық ойлау қабілеттерімен тікелей байланысты. Сондықтан құра білу іскерлігі танымдық іскерлікпен ұштасып жататын қасиет.

 

 Қарым – қатынас іскерлігі  – бұл мұғалімнің педагогикалық процестің барысында адамдармен қарым – қатынас жасауға үйренуі. Қарым – қатынас іскерлігі сөз сөйлеу техникасы, қимыл, бет құбылысын игере біледен басталады. Қарым – қатынас іскерлігін тәрбиелеу үшін, адам ең алдымен басқа адамды түсіне білуі, тани білуі және өзін де таныта, түсіндіре білуге үйренуі керек.

 

 Ұйымдастырушылық іскерлігі  – бұл мұғалім еңбегінің бөлінбейтін  үнемі жүріп отыратын маңызды  саласы. Бұл барлық педагогикалық  іскерлікті бір – бірімен байланыстырып  басқаратын іскерлік.

 

Ұйымдастырушылық іскерліктің белгілері мыналар:

 

жұмысты аяқтау, мақсатың белгілеу, жұмысты  талап ету, тапсырма беру, тапсырылған  жұмысты бақылау, орындалуын ұйымдастыру, орындалған жұмысты қорытындылау, бағалау, есеп беру, кездесетін кедергіні тез  арада болдырмауға психологиялық ахуал туғыза білу, іске қызығушылық пен кірісу іс - әрекеттерінен құралады.

 

 Хабарлама іскерлігі – жеке  педагогикалықіскерлік болып бөлінеді:

 

Көбіне қатынас құралы ретінде  қарастырылады. Себебі қарым – қатынас  хабарлама материалынсыз болуы мүмкін емес. Оқу – білім метериалын терең, жан – жақты білу, оқу әдістерін меңгеру, барлық хабарлама құралдарын пайдалану дағдысының болуын талап етеді. Бұл іскерлік мұғалімнен дауысты үйлестіре білуді, көңіл – күй сезімімен сөйлеуді, сөздің құдіреттікүшін және дауыс үнін бет қимылды меңгере білуді талап етеді. Сөйлеу, әңгімелесу, көрсете отырып түсіндіру, пікірлеу, тыңдау, сұрақ – жауап айту тәсілдерін қолдану арқылы тыңдаушының зейінін аудару – мұғалімнің педагогикалық іс - әрекетіне қажет іскерлік.

 

 Зерттеушілік іскерлік - әр бір  педагогикалық құбылысқа ғылыми  тұрғыдан қарауды, ғылыми болжам  жасауды, жобалау және эксперимент  жүргізуді жоспарлауды, мұғалім  озат тәжірибені де өзінің  тәжірибесінде жинақтауды, оларға  теориялық – практиткалық негізде талдау жасауды және мектеп өміріне ендіруді қамтиды.

 

4. Мұғалімнің басты функциялары.

 

Мұғалімнің жеке басын сипаттайтын  қасиеттер мыналар: кәсіби бағыттылығы, ғылыми көзқарасы, идеялық сенімі, саяси  – қоғамдық, азаматтық белсенділігі, адамгершілік – гуманистік қатынасы. Педагогикалық – кәсіптік қасиеттері мыналар: балаға деген ынта – ықылас, махаббат, педагогикалық байқағыштық, әділдік, талап қоя білушілік, табандылық, ұстамдылық, өзін - өзі басқара білу, қайырымдылық, мамандығын сүйе білу.

 

 Мұғалімге қойылатын негізгі талаптар:

 

 А) Қоғамның алдыңғы қатарлы  идеяларын игеру;

 

 Ә) Жан игеру;

 

 Ә) Жан лық, өмірдің әр  түрлі саласынан хабардар болуы;

 

 Б) Педагогикамен байланысты  пәндерден психологияны, физиология, анатомия, мектеп гигиенасын, мектеп  тану пәнін жақсы білу керек;

 

 В) Оқытатын пәнін, соған  байланысты ғылымдарды, олардың  жетістіктерін жақсы білу;

 

 Г) Оқыту, тәрбиелеу әдісін  білу;

 

 Д) Жұмысына шығармашылық  көзқарас;

 

 Е) Баланы жете білу, олардың  жан – дүниесін түсіну педагогикалық  сенім;

 

 Ж) Педагогтік техниканы меігеру  (мәнерлі, қисынды сөйлей білу).

 

 З) Педагогтік әдептілікті  меңгеру 

 

 И) Балаға деген сүйіспеншілік  пен әділдік.

 

Педагогикалық мамандықтың ерекшеліктері  деп әсіре педагогтың ізденпаздығын, білуге деген құмарлығын, артық білуге ұмтылуын айтады. Басқа мамандық иелерінен мұғалімнің айырмашылығы оның өз жұмысында білімін ұлғайтып, тереңдетудегі айрықша педагогикалық бағыттаушылық қабілеті болып тыбылады.

 

 

Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар:

 

Мұғалімді адам жанының инженері деп атауға болады ма, болады дап ойласаң ол бойына қандай қасиеттерді жинақтауға тиіс?

 

Мұғалімге тән қабілет туа пайда  болады ма, әлде жүре қалыптасады ма? Ол үшін не қажет?

 

 Нағыз мұғалім деп біз  қандай мұғалімді айтамыз?

 

Мұғалімдік шеберлік неге байланысты?

 

 

 

8-тақырып

 Жалпы білім беретін орта  мектепті қайта құру жағдайында

 

ынтымақтастық педагогика

 

 

Қарастырылатын мәселелер:

 

 

1. Ынтымақтастық педагогика жайлы  ұғым.

 

2. Ынтымақтастық педагогиканың  негізгі идеялары, оларды оқу  – 

 

 тәрбие процесінде қолдану

 

3. Ұжымдық шығармашылық істің  маңызы мен негізгі кезеңдері.

 

 

1. Ынтымақтастық педагогика жайлы  ұғым.

 

 

Көп жылдар бойы жалпы білім беретін  орта мектептің оқыту және тәрбие жұмысын зерттеу арқылы жетілдіру, жаңғырту мақсатында бірнеше мұғалімдер мен ғалымдар эксперимент жүргізіп, тұтас педагогикалық процесті жоғары ғылыми - әдістемелік деңгейде ұйымдастыруды қажет деп тапты. Өйткені, олар ескі дәстүр бойынша оқытудың әдеттегі әдістерін, принциптерін қолданып, жастарға білім және тәрбие беру ісі, қазіргі заманның талаптарын қанағаттандырмайды деп қорытынды жасады.

 

Жаңашыл – экспериментшіл мұғалімдердің  әр қайсысы өз сыныптары мен мектептерінде  жеке – жеке, керек десе бірін  – бірі білмей 25 жылдай эксперимент  жұмысын жүргізген. Бұған қарамастан олардың жұмыстарының қорытындысы бірдей нәтиже берген.

 

 Экспериментшіл - мұғалімдер зерттеу  жұмыстарын аяқтағаннан кейін  бір – бірімен кездесуді, пікірлесуді,  тәжірибе нәтижесін ортаға салып  талқылауды ойластырып жаңа педагогикалық  шешімдер қабылдауды қажет етті. Бұл пікірлердің мазмұны “Учительская газета” беттерінде жарияланды.Осы газеттің шақыруы бойынша экспериментшіл – мұғалімдер үш жылдың ішінде төрт рет кездесті. Бірінші кездесуінде (18 қазан, 1986ж) “Ынтымақтастық педагогика”, екінші кездесуінде (17-қазан,1987ж), “Тұлғаны демократияландыру”, үшінші кездесуінде (19 –наурыз,1988ж), “Жаңарту әдістемесі”, төртінші кездесуінде (18 –қазан, 1988) “Жаңа мектепке кіреміз”, тақырыптары бойынша эксперимент жұмыстарының нәтижесіне сүйеніп, білім және тәрбие саласында көптеген жаңа үздемелі педагогикалық пікірлер ұсынды. Бұл пікірлердің біразын атап кеткен жөн. Мысалы: Балалар,мұғалімдер және ата – аналар арасындағы ынтымақтастық, ұжымдық шығармашылық тәрбие, орындаушылық және шығармашылық қабілеттер, балаларды дербес және ұжымдық өзін - өзі талдауға үйрету, тұлғаның дамуы тірек идеясы, жаңарту әдістемесі, озып кету идеясы, жаңа мектеп және ғылым, үздіксіз білім т.т

 

 Осындай мақсатқа бағытталған  педагогикалық идеялардың іске  асырылуының нәтижесінде мектеп  өмірінде тек қана мұғалім емес әсіресе оқушы жайлы көп өзгерістер байқалады.

 

 Оқудың нәтижесі ынталылықпен  қабілеттердің көбейтіндісіне тең.  Егер ынталылық нолге тең болса,  онда барлық көбейтінді де  нолге айналады. Ал экспериментшіл  мұғалімдердің бұл анықтамасы  оқыту процесін жаңғыртуды қажет етеді. Олай болса бұрынғы педагогикадан айырмашылығы бар жаңа педагогика керек, оны ынтымақтастық педагогика деп атауға болады деген біркелкі көзқарастарға келген – олар. Мұндай педагогика балаларды ынтымақтастыққа, оқу еңбегіне жетектейді, табысқа жету үшін оларға сенімділік туғызады, артта қалмаудың жолын іздестіреді.

 

 Жаңашыл мұғалімдердің айтуы  бойынша баланы айқай, қорқыту  арқылы тәрбиелеуге, оқытуға болмайды - бұл зорлау, еріксіз көндіру  әдісі. Сондықтан олар баламен  үндесуді құлық негізінде қарастырады.

 

 Адамгершілік және ынтымақтастық  бала өмірінде үлкен орын алады.  Сондықтан мұғалім ең алдымен  баланың дамуы, келешегі жайлы  қамқорлық жасайды. Өйткені олардың  өмірге бейімделуі, өмір тәрбиесіне  үйренуі мектептен басталады.

 

 Әрбір педагогикалық әсер, әрбір  шешім, әрбір әрекет балалардың  даму барысында тексеріліп отырылуы  қажет.

 

 Жаңашыл мұғалімдердің тұжырымдамалары  бойынша ең алдымен баланың  дамуын бірінші орынға қою  керек. Бұл оқышының білімді  іздеп табуына, игеруіне мүмкіншілік жасайды, іскерлікті дағдыны меңгереді.

 

 Сонымен, баланы әр жақты  дамыту үшін бәрінен бұрын  құлық, рухани, ақыл – ой, дене  тәрбиесі бірінші орында болуы  қажет.

 

 

2. Ынтымақтастық педагогиканың  негізгі идеялары, оларды 

 

оқу – тәрбие процесінде қолдану.

 

 

Тәрбие мақсатын жүзеге асыруда  бастауыш, орта және жоғары мектеп зор  роль атқарады. Өйткені оларда барлық жастар оқып, еңбек етуге үйреніп  дағдыланады, өмірге жолдама алады.

 

 Бастауыш, орта және жоғары  оқу орындарының мақсаты –  жастарды әр жақты етіп дамыту, оларды жоғары құлықтық, азаматтық көзқарасын қалыптастыру. Мұндай мақсат кешенділік міндеттерді шешуді қажет етеді. Олар: әлеуметтік тәрбие беру жолымен дүниеге көзқарасын кең мәдене ой - өрісі жоғары тұлғаның үйлесімді жан – жақты дамуының негізін қалау; әлеуметтік функцияларды орындау үшін жастарды ойдағыдай даярлауды қамтамасыз ету; кәсіптік дайындықтың жолдарын таңдап алу үшін, өз тағдырын өзі шешу үшін жастарға жағдай жасау; тұлғаның өзін - өзі тәрбиелеуге, өз білімін алуына, оны өмірде пайдалана білуіне мүмкіндік жасау.

 

 

3. Ұжымдық шығармашылық істің  маңызы мен негізгі кезеңдері.

 

 

Тұлғаның дамуы мен тәрбиесі идеологиясының жаңаруы көптеген идеяларға  негізделеді. Олар:

 

- тәрбие мақсатының реализм  идеясы;

 

- ересек адамдар мен балалардың бірлесу іс - әрекетінің идеясы;

 

- тәрбие бағыттарының дербес  идеясы;

 

- тәрбие бағыттылығының ұжымдық  идеясы;

 

- өзін - өзі талдау идеясы;

 

- бала күнінің жаратылысы;

 

- қиын мақсаттық идеясы;

 

- сүйеніш идеясы;

 

- ірі блоктар идеясы;

 

- ата – аналармен ынтымақтастық;

 

- мұғалімдердің ынтымақтастығы;

 

- өзін - өзі сыйлау идеясы;

 

- өзін - өзі басқару(реттеу) идеясы  т.т

 

Реализм идеясы, яғни тәрбиенің шынайы мақсаты – адамды қабілетіне және дарындылығына сүйеніп, жан –  жақты дамыту. Шынайы мақсатының жетістік құралы – мәдениеттің базалық негізін адамның игеруі. Осыдан тұлғаның “базалық мәдиниеті” тәрбие мазмүны деген ұғым туады. Базалық мәдениет – бұл өмірге орай өз бағдарын өзі шешу мәдениеті, экономикалық және еңбек мәдениеті, саяси, демократиялық және құқықтық мәдениет, адамгершілік және экология мәдениеті, көркем және дене шынықтыру мәдениеті, жанұялық қатынас мәдениеті.

 

Тәрбие бағыттылығының дербес идеясы мұғалімнің балаға ерекше көңіл аударуын қажет етеді. Барлық тәрбие жұмысының  барысында еске алатын басты тұлға бала. Ол педагогикалық жұмыстың ең жоғары мақсаты. Сондықтан баланы зор ұқыптылықпен зерттеген жөн.

 

Ұжымдық шығармашылық тәрбиеде ұжымдық  бағыттылық идеясының мәні өте зор. Біріңғай тәрбие ұжымы - бұл тәрбиешілер  мен тәрбиеленушілердің бірлестігі, мұнда ересек адамдардың жастар жөніндегі жалпы қамқорлығы, яғни ашық және елеусіз қамқорлығы дамиды. Мұндай ұжымда тәжірибе ашық және елеусіз түрде тәрбиеші арқылы беріледі, оны тәрбиеленушілер ұжымдық шығармашылық істе игереді.

 

Ұжымдық шығармашылық іс – бұл біріншіден, барлық ұжым мүшелерінің істі бірігіп жоспарлауы, талқылауы шешім қабылдауы; екіншіден, ұжымдық жұмыс ізденуге бағытталады, практикалық міндеттерді шешу үшін ұжым мүшелері ізденудің тиімді жолдарын, әдістерін, құралдарын қарастырады.

 

Өзін - өзі талдау идеясы. Балаларды  өзін - өзі жеке және ұжымды талдауға үйрету қажет. Жаңашыл мұғалім Е.Н.Ильин  оқушыларын өздерінің өмірі, іс - әрекеті  жайында ойлануға үйретеді.

 

Ата – аналармен ынтымақтастық. Мектепте, жанұяда балалар ересек адамдарға ашық, сенгіштікпен қарайды деп ынтымақтастық педагогика жорамалдайды. Бұл үшін біріңғай талаптар емес, жанұяда балалармен жолдастық, жылы – шырайлы қатынас болуы қажет. Жаңашыл мұғалімдердің айтуы бойынша ата- аналар жиналысында балалар туралы сын көзімен ескерту жасауға болмайды. Балалармен ата – аналар арасында ұрыс – керіс жағдайын болдырмау. Мұғалім балалар жөнінде ата – аналарға айтып наразылық білдірмейді, күнделіктеріне не болса соны жазбайды. Балаңыз сабаққа дайындалмайды деп мұғалім әр ата- ананың есігін қағуды қою керек.