Мақта саласындағы агроқұрылымдарды оңтайландыру (ірілендіру) және типтік шаруашылық моделінің экономикалық негіздері

 

ІІ. Мақта (болжаудағы кезең –4 вариант)

                                                                        кесте-19

Параметр өлшемдері	Ірі  тауарлы агроқұрылымдар  варианттары
	1	2	3	4
Мақта алқабы, га	390-455	455-520	520-585	585-650
өнім, ц/га	28,0	28,0	29,0	30,0
Жалпы өнім, тонна	1092-1274	1274-1456	1508-1697	1755-1950
Орташа жұмысшылар саны, адам	78-91	91-104	104-117	117-130
Жалпы өнімнің құны, млн.тенге	52,4-61,2	61,2-69,9	69,9-81,5	84,2-93,6
1га мақта алқабынан  түсім, мың.тенге	134,4	134,4	139,2	144,0
Орташа жұмысшыға түсім	671,8	672,5	672,5	719,7
1 тонна шитті мақтаның  сату бағасы, мың тенге	48,0	48,0	48,0	48,0
1 тонна шитті  мақтаның  өзіндік қүны, мың.тенге	37,0	37,0	36,0	36,0
Пайдалылық деңгейі, %	29,8	29,8	33,3	33,3

Ірілендірілген (оңтайландырылған) агроқұрылымдардың варианттарын есептеуде оптимальды критерий ретінде төмендегі бірлік көрсеткіштері алынған:

• жер өнімділігінің көрсеткіші ретінде: 1га егістікке өнімнің шығымы: 115,2-144 мың тенге
• еңбек өнімділігінің көрсеткіші ретінде 1 жұмысшыға өнімнің шығымы:  516,9-719,7 мың тенге
• түпкі нәтиже көрсеткіші ретінде өндірістің пайдалылық деңгейі:                   9,1-33,3%

6. Ұсынылып отырған ауыспалы егіс жүйесіндегі 1 га егістіктен жем-шөп түсімін және оның 1 құрылымдағы басқа (шартты бас) шығынын есептеулермен нормативтері ірілендірілген агроқұрылымдарда ірі қара мал санын анықтауға мүмкіндік береді.

Орта тауарлы агроқұрылымдарда ірі қара малдың басын 134-400-ге, соның ішінде сауын сиырды 44-132ге, сүт өндірістік 110-330 тоннаға дейін жеткізуге болады, 4-12 жұмыс орны ашылады.

Ірі тауарлы агроқұрылымда ірі қара малдың саны 520-866ға, соның  ішінде  сауын сиыр 172-286га, сүт өндірісі 430-715 тонна дейін жетеді, 8-16 жұмыс орны ашылады.

Жаңа мал өнімдерін бастапқы және терең өңдейтін кәсіпорындар және жұмыс орындарын ұйымдастыруға мүмкіндік туындайды.

Осы көрсеткіштерге сүйене отырып, агроқұрылымдарды ірілендіру (оңтайландыру) мақсатында кешенді ұйымдастыру және мақташыларға түсіндіру іс-шараларын пәрменді жүргізу керек.

Бұл маңызды шараның басында аудандық, облыстық ауылшаруашылық органдары, аудан және ауыл әкімдері, шаруа қожалықтары қоғамының басшылары тұрған жөн. Ұсақ жер пайдаланушылар мен  тауар өндірушілерді экономикалық тұрғыдан қызықтыру, ынталарын оятып, өз еріктерімен бірлестіру үшін тиянақты және нәтижелі жұмыстар алып барулары керек.

Мемлекет тарапынан жер пайдаланудың өнімділігін арттырып, ауылшаруашылығын жүйелі мамандандыру бағдарламасын қабылдау мақсатында, агроқұрылымдардың оңтайлы (оптимальды) өлшемдері бойынша нормативті актілер және схемалар бекіту қажет.

7. Ірілендірілген (оңтайландырылған) агроқұрылымдарға: өндірістік кооперативтерге, серіктестіктер мен келісім-шарт негізінде құрылған жаңа қауымдастықтарға Республикалық бюджеттен тұқым, химиялық және биологиялық препараттарға тағы басқа да өндірістік ресурстарға субсидия, несие бөлу және оларды жеңілдетілген шарттармен қамтамасыз ету арқылы экономикалық ынталандыру қажет.

8. Мақта шаруашылығының өндірістік инфрақұрылымын дамыту мақсатында  өндірістік, техникалық, ақпараттық және құқықтық қызметтер көрсететін алғашқыда мемлекеттік болып құрылатын, онан соң ірі тауар өндірушілер құрылтайшы болатын:

• агротехникалық сервис орталықтарын ашу;
• мәшине технологиялық стансаларын салу;
• зиянкестермен күрес орталықтарын және биофабрикалар іске қосу;
• материалдық –техникалық ресурстармен камтамасыз ету орталықтарын ұйымдастыруды қолдау өте маңызды.
• мақта саласына инвестиция салу және несие беруді реттеп, дамыту мақсатында мақта «қаржы –несие» жүйесін ұйымдастыру қолға алынуы қажет.

9. ҚР –ның “Шаруа (фермер) қожалықтары туралы” Заңына сәйкес шаруа (фермер) қожалықтарын ірілендіруді жалпы үлестік меншік және бірлесіп кәсіпкерлікті ұйымдастыру туралы келісім шарт негіздерінде қарапайым серіктестік түрінде жүзеге асыруды ұсынамыз. 

10. ҚР-ның “Өндірістік кооперативтер туралы” заңына сәйкес азаматтардың өз еркімен мүшелік негізде бірлесіп кәсіпкерлік іс-әрекеттерді ұйымдастыруды, мүшелердің жеке еңбекке қатысуы және мүлік жарналарын (пайын) бірлестіру негізінде кооператив ұйымдастыру ұсынылады.

11. Оңтайландырылған (ірілендірілген) агроқұрылымдарды бақылау органдырының тексерулерін реттеу туралы заң және нормативтік актілер қабылдау қажет.

12. Жас буын мақташы-кәсіпкерлерді агробизнестің жаңалықтарына баулау, оларды оқытуды ұйымдастырған жөн. Жастарға заманауи бизнес-жоспарларды таныстыра отырып, қаржы- несие қызметтерін жүзеге асырудың, экономикалық механизмдері  мен менеджментін үйрету керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

 

1. Н.Ә. Назарбаев.Қазақстан халқына Жолдауы: Бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына ену стратегиясы, «Егемен Қазақстан», ақпан 2006жыл
2. Н.Ә. Назарбаев.Қазақстан халқына Жолдауы: Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. «Егемен Қазақстан», 1 наурыз, 2007ж
3. Агроөнеркәсіптік кешен мәселелері бойынша Республикалық Кеңесте мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың сөйлеген сөзі. «Егемен Қазақстан», 5 наурыз, 2007ж
4. А.В. Чаянов «Шаруа қожалығы», Москва., Экономика., 1989г
5. Л. Милов., Үдерістің ерекшеліктері және ұлы орыс жер жыртушысы., Москва., 2006ж
6. Молдашев А.Б. және басқалар МҚМ АӨК ЭҒЗИ., Ауылшаруашылық кәсіпорындарының орта және ірі тауарлы құрылымдардың ұйымдық- экономикалық негіздері (ұсыныстар)., Алматы., 2004
7. Ли Тен Хан және басқалар., «Пахтаарал»., «Қайнар» Алматы., 1979ж
8. И. Үмбетаев., Ж. Батькаев., Қазақстанның Оңтүстігінде қоза баптау жүйесі., «Құс жолы», Алматы, 2000ж
9. Ш.Көпешов., Мақта өндірудің экономикасы., Қайнар., Алматы.,  1975ж
10. Б.Серіков., Мақташыға көмек., “Талант”., Алматы, 2002ж
11. Б.Серіков. Мақта өндірісінде кәсіпкерлікті  ұйымдастыру және жоспарлау., Fzints., Шымкент., 2004ж
12. ҚР статистика агенттігі., Қазақстанның қысқаша статистикалық жылнамалығы., Алматы., 2006ж.
13. ОҚО статистика агенттігі, ОҚО-ның әлеуметтік-экономикалық дамуы, Шымкент., 2000-2005 ж.ж
14. Ауылшаруашылық жерлерін ағылшын әдісімен сату туралы хабарлама., «Мақтаарал» № 32-33, 11 тамыз, 2006 ж
15. «Кетебай» ӨК және «Хает» шаруа (фермер) қожалықтарының  Жарғылары, бухгалтерлік балансы және салық деклорациялары 2001-2005 ж.ж.
16. Ливерпуль тауар биржасындағы А.Котлук индексі 1993-2005ж.ж. Жаршы., № 10., Алматы 2006ж

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазмұны

 

     Кіріспе ------------------------------------------------------------------------3

1. Мақта  саласы және агроқұрылымдардың қазіргі жағдайын талдау---------4

1.1. Қазақстанның оңтүстігінде  мақта саласына мамандандырылған  агроқұрылымдардың қалыптасуы-------------------------------------------------------4

1.2. «Мырзакент» корпорациясы  ЖШС әріптестік қатынастағы шаруа (фермер) қожалықтарының параметрды зерттеу-------------------------------------9

2. Агроқұрылымдарды оңтайландыру (ірілендіруді) ұйымдастырудың –экономикалық  негіздері.-----------------------------------------------------------------11

2.1. Оңтайландырудың  (ірілендірудің) ғылыми - теориялық негіздеріне  шолу------------------------------------------------------------------------------------------11

2.2. Суармалы жердегі агроқұрылымдарды  ірілендірудің қағидаттары мен  тәжірибесі.----------------------------------------------------------------------------------13

2.3. Ірі агроқұрылымдардың  артықшылықтары: «Кетебай» ӨК және  «Хает» қауымдастығының жетістіктері--------------------------------------------------------15

3. Оңтайландырылған (ірілендірілген) мақта өсіретін агроқұрылымдардың типтік моделі  параметрлерінің жобасы----------------------------------------------24

3.1.  Оңтайландырылған  агроқұрылымдардың параметрлері  мен егістік құрылым жобасы--------------------------------------------------------------------------24

3.2. Оңтайландырылған (ірілендірілген) агроқұрлымдарда мал шаруашылығын  дамыту жобасы-------------------------------------------------------30

 

Қорытынды ---------------------------------------------------------------------------------33

 

Пайдаланылған әдебиеттер--------------------------------------------------------------37