Маќсад ва вазифаи фанни фархангшиносї

 

^{Маќсад  ва вазифаи омўзиши  фанни фархангшиноси}

 

^{Фархангшиносифаннест, ки таърихи  маърифати  илмиву фалсафиро  меомўзад. Вай ќонунияти  куллии раванди тахаввулоти  фархангї, дастовардхои беназири халќхо ва кишвархои мутамаддинро аз даврахои ќадим  то замони муосир мавриди  тахлилу тадќиќ ќарор  медихад. Тавассути  тафаккури таърихию фалсафимохият, сохтор ва макоми маданиятро хамчун ходисаи иxтимоию  таърихимуайян менамояд.}

^{Донишљўён аз омўзиши  фанни «фархангшиносї»  дар бораи ќонунхои умумитарини инкишофи маданият, сабабхо  ва натиљахои рушду  нумўи маданият, тахаввулоти  он  марбут ба халќу  миллатхо ва вазъи  иxтимої, сиёсию фархангии  давру замонхо  маълумот мегиранд.}

 

^{Лексияи 1. Маќсад  ва вазифаи  фанни фархангшиносї}

 

                      ^Наќша:

1. ^{Маданият ва љомеа.}
2. ^{Мавќеи илми фархангшиносидар омўзиши тамаддуни љахони}
3. ^{Фархангшиносихамчун илм, вазифа ва сохтори он.}

^{Маданият  ва љомеа}

 

^{Дигаргунсозихои инќилобидар хаёти  маънавидар баробари дастовардхои беназир, ки ба худмуайянкунии миллати тољик  имконият ба вуљуд  овард, нуќсонхои  зиёди љанбаъхои  зиндагиро ошкор  кард. Дар айни хол  дар чунин шароити  душвори љомеа, ходисаи  хеле мухими сиёсидар таърихи халќи  тољик ба вуќўъ  пайваст, ки он эхё  шудани давлати тољикон  мебошад. Бояд тазаккур дод, ки эхёи хаќиќии  давлати миллифаќат бо расман эътироф  шудани он ба итмом  намерасад. Зеро ки хастии давлат рушду такомули он, пеш аз хама ба худшиносии хар як сокини он, ифтихори миллї, ќобилияти  дар истиќлолияти миллизиста тавонистани  он халќ марбут аст. Аз ин рў, оё ба мо зарурате пеш наомадааст, ки фалсафаи худшиносии миллиро дар асоси  маърифати амиќи  дастовардхои маданияти  халќи хеш, халќу  миллатхои љахон, дарёфти решахои  таърихии умумияти моддию фархангии байни  онхо бунёд созем?}

^{Мумкин аст, дар  халли муамохои сиёсива  иќтисодї, ки ба он љомеа  хохишу иродаи худро  гузошта истодааст, маданияту фарханг  рохнамо бошад.}

^{Дар хамаи давру  замонхо дар љамъиятхои гуногун маданият мавќеи хосаи худро  дошт. Халќхои љахон  дар давоми хазорхо  сол маданиятро ба вуљуд оварда, аз он бахра мебаранд. Вобаста ба хар  як давраи љамъиятимаданият хусусият ва шевахои  такомули худро пайдо  мекунад. харчанд  созанда, бунёдгар ва нигахдори маданият оммаи халќ аст, лекин  шахсиятхои алохида  ќодиранд дар пешрафту такомули он сахми  бузург гузоранд. Аз ин рў, маданият бидуни љомеа ва љомеа бидуни инсон вуљуд надорад ва худи инсон берун аз маданият вуљуд дошта наметавонад. Маданият хосияти љинсива аслии инсон аст. Одам маданитавлид намеёбад, балки дар љараёни зиндагидар љомеаи инсонибо воситаи таълиму тарбия ба хислатхои маданиноил мегардад. Маданият чун хамсафари доимии инсон на фаќат гузашта ва хозираро дар бар мегирад, балки ба ояндагон ба сифати мерос мерасад ва сарнавишти минбаъдаи ќавму наслхоро муайян менамояд. Махз барои хамин маданият дар љомеаи имрўза мавќеи мухимро ишѓол менамояд ва бояд ба он эътибори махсус дода шавад.}

^{Дар љамъияти имрўзаи  демократимаќсади маданият ба он равона карда  шудааст, ки дар Тољикистон маданияти демократии гражданипойдор гардад. Лекин имрўз дар  љомеаи мо мардумоне  хастанд, ки демократияро ба таври «худам шоху табъам вазир» мефахманд. Онхо сарватманд шуданд, лекин бо сабаби маънавиёти хароб сарвати  худро ба корхои бехуда масраф менамоянд. Сарватмандибе  маънавиёту маданият ба љамъият ягон нафъе  оварда наметавонад.}

 ^{Маданияти  демократидар љамъияти  имрўза бояд  устувор  шавад. Лекин худи  демократия хељ  чизро кафолат  намедихад. Вай  фаќат имконият  медихад, ки инсон  ба муваффаќият  ноил гардад. Бехуда  нест, ки Томас  Джеферсон дурнамои  маданияти демократиро  чунин тасвир намудааст:  «хаёт, озодива  кўшиш ба хушбахтї».  Шоири рус, дорандаи  љоизаи Нобели-Иосиф  Бродский навиштааст: «Агар инсони озод  афтад, вай хељ  касро дар он  гунахкор намекунад». Чунин фикр адолатнок  аст, нисбати мардумони  љомеаи демократї,  ки онхо акнун  бояд љавобгариро  нисбати таќдири  љамъияте, ки худ  зиндагидоранд, ба  ўхда гиранд. Барои  хамин бояд хама  маданияти демократиро  омўзанд ва ин  вазифаро ќисман  фанни нисбатан  нави фархангшиносиба  ўхда гирифтааст.}

 

^{Мавќеи  илми фархангшиносидар}

^{омўзиши маданият}

^{Гарчанде ки объекти  тадќиќоти фархангшиносимаълум  аст, лекин мавќеи он дар омўзиши  маданият на он ќадар  аён аст. Маданият дар як ваќт мавзўи бахси таърих, фалсафа, педагогика, психология, этнография ва дигар  фанхо мебошад. Оё илми фархангшиносинисбати омўзиши маданият мавќеи хешро дорад?}

^{Яке аз хусусияти  мухим ва махсуси  ин илм иборат аз он аст, ки дар он гузориш ва халли  масъалахо хусусияти  серпахлў дорад, аз он љумла таърихию фалсафї, ахлоќию эстетикї, иљтимоию сиёсива  ѓайра. Кулли тасаввурот, аќидахо ба илми таърих такя мекунанд ва аз маводи таърих сарчашма мегиранд. Лекин аз илми таърих бо куллифарќ  мекунанд, зеро аз мавќеи илми мазкур ба гузашта  фаќат аз диди таърих назар кардан басанда  нест. Чун худи хамин  илм аз таќозои  тадќиќи маданият дар дараљаи баркамоли  интеллектуали(яъне фалсафї) пайдо шудааст. Агар ин илмро фалсафаи маданият номем хам  хато намекунем. Дар  ин љо ба назари мо умуман мавќеи хоси таърих ва фалсафаро дар  омўзиши гузашта  аниќ кардан айни муддаост. Оид ба ин ва дигар  масъалахои назариявии фалсафаи маданият олимони  ин соха Библер В. С., Злебин Н. С., Маркорян Э. С., Межуев В. М. ва дигарон асархои  бисёре навишта, масъалахои методологии фалсафаи маданиятро инъикос  намудаанд. Аз ин рў, бамаврид аст, ки баъзе  андешахои файласуфи  рус В. М. Межуевро ба тариќи фишурда  баён намоем. Ў мегўяд, ки «омўзиши таърихинисбати гузашта пеш аз хама ба он равона карда шудааст, ки симои нотакрори даврахои таърихибо тамоми љузъиёташ барќарор карда шавад. Омўзиши фалсафаи гузашта (маданият) аз кўшиши эљодкоронаи тафаккури инсони имрўза сар мезанад. Фахмидани гузашта барои файласуф ба он хотир лозим аст, ки дар батни он љанинхои замони мо, маданияти муосир нихон аст, решахои маданияти муосир аз махсул ва фаъолияти наслхои гузашта ѓизо гирифтаанд».}

^{Љихати дигари фарќкунандаи ин илм  он аст, ки дар вай  маводи мушаххаси  таърихитавзехоти васеи  назариявимегирад.}

^{Дар он маводи гуногуни эљодиёти бадеї, санъати  меъморї, хайкалтарошї, ороиши амалї, мусиќа, театр, кино, санъати  тасвирї, афкори этикива  эстетикї, хамчунин асноди сиёсию иљтимоимавриди тахлил ќарор мегиранд.}

^{Мураккабии муайян намудани вазифаи  илми фархангшиносиаз  он сар мешавад, ки дар омўзиши маданият хам таърих ва хам  фалсафа иштирок  мекунанд ва дар он тафаккури мушаххаси  таърихива муљаррахи (абстракти) фалсафиба тариќи махсус васл мегарданд. Фархангшиносиафзалияти ин ё он намуди санъатро дар таърихи мадании  халќхои љахон (аз он xумла халќи тољик) ин ё он образхои бадеиро аз нуќтаи назари вобастагии он аз шароити таърихї, сиёсї, маишива xуѓрофї, ки дар он субъект-эљодкор  сукунат дошт, бояд муайян кунад.}

^{Хамин тавр, омўзиши  фанни фархангшиносиро  ба таври мушаххас чунин муайян кардан мумкин аст: Маданиятшиносиилм  дар бораи ќонунияти  умдаи раванди  таърихива фархангї, дар бораи таърихи  дастовардхои беназири мадании халќхо ва кишвархои дунё аз даврахои ќадим то замони муосир.Агар боз аниќтар гўем, маданиятшиносиилмест, ки ба таври назариявимохият, сохт ва маќоми маданиятро хамчун ходисаи љамъиятимуайян мекунад, тавассути  тафаккури таърихию фалсафива дар  дараљаи хеле баланди  интеллектуалимаданияти халќу миллатхои  љахонро аз даврахои ќадим то замони муосир меомўзад, маънива  ахамияти хосаи маданияти  алохидаро дар  доираи маданияти  љахонимуайян менамояд.}

 

 

 

 

^{Фархангшиносихамчун илм, вазифа}

^{ва  сохтори он}

 

^{Фархангшиносихамчун илми љамъбасткунандаи фанхои љамъиятї-гуманитариба раванди таълимии  таълимидонишкадахои  олии Тољикистон пурра  ворид гардида, мавќеъ ва маќоми худро ёфтааст. Илми маданиятшиносиќонунхои умумитарини инкишофи маданият, сабабхо  ва натиљахои рушду  инкишоф, пастравива тахаввули онро марбут ба субъекташ (халќу  миллат) ва вазъи  иљтимої, сиёсї, фархангии  давру замон баррасименамояд.}

^{Дар  Тољикистон проблемахои бисёре вуљуд дорад, ки онро фаќат бо рохи баланд бардоштани тафаккури  маданихал кардан мумкин аст. Яке аз онхо баланд бардоштани хисси худшиносии миллива ифтихори миллиаз гузашта  аст, ки маќсади асосии xоригардидани фанни мазкур аст. Маќсади дигари гузориши фанни маданиятшиносидар он аст, ки љавонон ба фикрронии фалсафию мавхумиомода гарданд.}

^{Маданиятшиносиаз  се ќисмати калони бо хам пайваста иборат аст:}

1. ^{Назарияи маданият.}
2. ^{Маданияти љахонї.}
3. ^{Маданияти миллии тољик.}

^{Назарияи  маданият. Дар ин фасл тахлили умумии методологии масъалахои назариявива фахмиши мохият, сохт ва маълумоти маданият инъикос мегардад. Категорияхо, мафхумхои мухимтарине, ки банду басти онро ташкил мекунанд, пеш аз хама маданият ва тамаддун, ки бо мафхумхои тамаддун, дин, идеология, хаёти маънавї, маданияти љахонї, миллї, этникива минтаќавимаъмул аст, мавриди баррасиќарор мегиранд.}

^{Маданияти љахонї. Дар ин фасл шарху тавзехотиинкишофи маданият аз давраи ибтидоито замони хозира дода шуда, маданияти халќхо ва давлатхои гуногуни дунёи ќадим баррасимегардад. Масалан, маданияти Миср, Байнаннахрайн, Хиндустон, Хитой, Юнону Рим ва ѓайра. Дар айни хол барои тавсифи ин ё он мархилаи маданихамон халќу миллат объекти тадќиќот ќарор мегирад, ки вай пешоханг, таљассуми пурраи дастовардхои маданият дар хамон давра бошад.}

^{Маданияти миллии тољик. Дар ин бахш хусусияти маданияти миллии тољик аз замонхои хеле ќадим, то ба имрўз, хамчун љузъи људонашавандаи маданияти умумибашаритахлил карда мешавад. Дар хар давраи таърихиробита ва муносибати он бо маданияти халќхо ва давлатхои гуногун маънидод карда шуда, сахми халќи тољик хамчун эљодкори маданияти нотакрор дар фархангу маданияти халќхои хамсоя, аз тарафи дигар, бархурдоршавии он бо дастовардхои маданияти љахониравшан карда мешавад.}

^{Ворид гардидани  илми фархангшиносиба  раванди таълим ва тарбия иќдоми хеле нек,  бахри ба даст овардани матлабхои  дар боло зикршуда мебошад ва дар  назди он чунин  вазифахо гузошта  шудааст:}

• ^{бедор кардани шавќи донишљўён нисбат ба диалектикаи ходисоти маданї, ба мафхум ва масоили маданият.}
• ^{бедор кардани хисси таърихию фалсафии донишљўён, љалб кардани диќќати онхо ба он ходисахои мухимтарини гузашта, ки ба хаёти инсони имрўза таъсири худро гузоштаанд.}
• ^{хаматарафа дастгиринамудани кўшиши донишљўён оиди баланд бардоштани савияи дониш , равнаќ додани ќувваи эљодкоронаи онхо.}
• ^{фахмонидани ин ки мушкилоти имрўзаи љомеа бо маданиятнокива фарханг низ алоќаманд аст.}
• ^{муайян кардани робитаи ногусастании маданият бо дигар сохахои хаёти љомеа, аз он љумла иќтисодиёт илму техника ва ѓайра.}

 

^{Саволхо барои такрор ва мустахкамкунї}

 

1. ^{Маданият дар љомеа чинаќш дорад?}

^{А) наќши бузург дорад, зеро инкишофи љомеа бидуни маданият номумкин  аст.}

^{Б) наќш надорад.}

^{В) љамъият бе маданият инкишоф  меёбад.}

2. ^{Офаранда ва инкишофдихандаи маданиятро нишон дихед.}

^{А) халќхо, миллатхо, одамон.}

^{Б) илму техника}

^{В) табиат, мухити атроф}

3. ^{Љомеаи имрўзаи мо чихел аст?}

^{А) демократї, дунявї, хуќуќбунёд}

^{Б) коммунистива сотсиалистї}

^{В) динию мазхабї}

4. ^{Фархангшиносичигуна илм аст?}

^{А) илми фалсафю  абстрактї, гуманитарї}

^{Б) илми таърихї}

^{В) илми сиёсию иљтимої}

5. ^{Фархангшиносиаз дигар фанхои љамъиятифарќ дорад ё не?}

^{А) фарќ дорад}

^{Б) фарќ надорад}

^{В) љавоби дуруст нест}

6. ^{Объекти маданиятро нишон дихед?}

^{А) боќимондахои маданияти моддива  маънавї}

^{Б) одамон ва шахсони  људогона}

^{В) мухити атроф  ва фазо}

7. ^{Олимони сохаи назарияи маданиятро номбар кунед.}