Коммунизмді тежеу

1428ж. Шығыс Дешті-Қыпшақтағы билік  Жошының осы ұрпағына өтті- Әбілқайыр Шайбани

Ақ Орданың қалалық мәдениеті дами түскен тұсы- Ерзен хан кезінде

Ақ Орда мемлекетінің өмір сүруін тоқтатты:XV ғ. басы

Ақ Орданы әлсіреткен жағдай:Ақсақ Темір жорықтары

Ақ Орданың соңғы ханы: Барақ

Ақ Орданың астанасы: Сығанақ

1354-1364ж.ж. аралығында билік үшін  тартыста қаза тапқан Ақ Орда  хандарының саны- 12

Әмір Темірдің Алтын Орданы басып алмас бұрын Ақ Орданы әлсіретуді көздеген мақсатына табылған себеп: Түй – Қожаның ұлы Тоқтамыстың Темірге қашып баруы

1376ж Әмір Темірдің Тоқтамысты таққа отырғызған жері-Сауран

Ақ Орданың ханы Барақ Сырдария бойындағы қалаларды қайтару үшін соғысып жеңді: Ұлықбекті (Темірдің немересі)

Тоқтамыстың Ұрысханның баласы Темір Мәлікті жеңіп, Сағанақты бір жола қолына алды: 1379ж

Ақ Орда ішкі-сыртқы жағдайын бөліп қарастыруға болады: 3 кезеңге

Отырар ,Сауран, Жент сияқты қалаларда мешіт медресе соғып,Сығанақ қаласын Орта Азия мен Шығыс Дешті Қыпшақтың арасындағы басты сауда орталығына айналдырған Ақ Орда ханы-Ерзен

Ақ Ордада көшпелі және жартылай көшпелі мал өсіруде жазғы жайылым ретінде пайдаланылды: Алтай, Ұлытау, Орал тауларының бөктерінде

Ақ Ордада көшпелілердің тұрақты қыстайтын аймақтары: Арал бойы, Сыр бойы, Шу бойы

Ақ Ордада жердің шұрайлысына иелік етті: ірі билік иелері

Дулат әміршісі Қамараддин хан тағына отырғызған Тоғылық Темірдің ұрпағы: Қызыр-Қожа оғлан

Ақ Орда ханы Ерзен хан тұсында Орта Азия мен Шығыс Дешті қыпшақтың арасындағы басты сауда орталығы: Сығанақ

Отырарда мешіт-медресе салған Ақ Орда ханы: Ерзен

Ұрыс хан ұрпақтары 15 ғ Ақ орда  жерінде құрған мемлекеті-Қазақ хандығы

Алтын орда жер диқаншылық пен  жартылай мал шаруашылығына қолайлы болды- Сығанақ қаласы

                                                                      Моғолстан

Моғолстан мемлекетінің негізін қалаған бірінші хан:Тоғылық Темір хан

Моғолстан мемлекетінің орталығы: Алмалық

Моғолстан мемлекетінің құрылуына басты рөл атқарған әмір, дулат тайпасының ақсүйегі: Поладшы

Мұхаммед Хайдардың жазуы бойынша Моғолстанда Тоғылық – Темір тұсында бір күнде қанша мың адам ислам дінін қабылдаған: 160 мың

Моғолстанда дулат әмірлерінің қолдауымен Есен-бұғаның хан тағында отырған уақыты: 1433-1462 ж

Моғолстанда билік үшін тартыста Темір әулеті Әбу Сайдтан көмек сұраған-Жүніс хан

Моғолстан хандығы қай ханның тұсында ыдырай бастады: Абд-ар-Рашид хан

Моғол хандығында этносаяси құрамында үйсіндердің орнына уақытша аталған тайпалар: Дулаттар

ХІҮғ. ортасына қарай  Шағатай ұлысының ыдырауының нәтижесінде Шығыс бөлігінде құрылған мемлекет- Моғолстан

Моғолстанның негізгі территориясы- Оңт.Ш. Қазақстан және Қырғызстан

Монғол сөзінің «н» әрпі түсіп қалып, Моғол, Моғолстан деп аталу көзі- Шығыс деректерінде

Моғолстан мемлекетінің құрылған уақыты- 1348ж.

Атақты тарихшы М.Дулати жазуы бойынша Шағатайдың дулат әмірі Поладшыға берген жері- Маңлай Сүбе

Ш.Түркістаннан Ферғанаға дейінгі кең байтақ жерді алып жатқан өлке- Маңлай Сүбе

«Қазіргі Моғолстан деп аталатын аумақтың ұзындығы мен көлденеңі 7-8 айшылық жол»- деп көрсетілген еңбек- Тарих-и-Рашиди

Моғолстанда дулат тайпасының мұралық лауазымы жоғары атағы- Ұлыс бегі

Тоғылық Темірдің бұйрығы бойынша дінді қабылдамаған әмірлер мен бектер- Өлім жазасына кесілді

1360-1361ж.ж.  екі рет сәтті жорығының  нәтижесінде Мәуреннахрдың тағына  Тоғылық- Темір кімді отырғызды- Баласы Ілияс-Қожаны

Ташкент қаласының маңында 1365ж. 22-маусымда болған шайқас- Батпақ шайқасы(2 жақтан 10000 адам қырылған)

Батпақ шайқасынан кейін Ілияс Қожа бастаған Моғол әскері қоршап ала алмаған қала-Самарқан

Қамараддин таққа отырғызған Тоғылық Темірдің соңғы ұрпағы-Қызыр қожа оғлан

Әмір Темірдің Моғолстанға алғашқы жорығы- 1371-1372ж.ж.

Моғолстанға аттанған Әмір Темірдің  балаларының қолындағы әскерлермен қосқандағы адам саны- 120000(жүз жиырма мың)

Моғолстан ханы Жетісу мен Ыстық көлдің маңындағы жерлерді басып алу үшін Қазақ хандығына қарсы үлкен соғыс бастаған кезең: XVI ғасырдың 50-60 жылдары

Моғолстан мемлекетіндегі ең қуатты тайпа- Дулаттар

Моғолстан мемлекетінің орталық аймағы- Жетісу

1462ж. Есен Бұғаның қаза болуына  байланысты таққа отырған- Жүніс хан

Моғолстан жеке мемлекет ретінде өмір сүруін тоқтатты- ХҮІғ. басы

Моғолстан мемлекетінің өмір сүрген уақыты- ХІҮғ. ортасы- ХҮІғ. Басы

Жетісу жерінде, Түркістанның бір бөлігінде ХIVғ қалыптасқан  мемлекет – Моғолстан

Мемлекет басқаруда Моғолстан ханына кім көмектесті – Ұлысбек

Тоғылық Темір елді қай кезеңде басқарды – Моғолстан мемлекетінің құрылуы кезінде

Әмір Темірдің Моғолстанға алғашқы жорығы: 1371-1372 ж

1371-1372 ж Моғолстандағы алғашқы  жорығы кезінде Әмір Темір  қай қаланың түбіне дейін жетті: Алмалық

1375-1377 жылдары Моғолстанға Әмір  Темірдің 2-ші жорығы кезінде қай жерге дейін жетті: Шарын өзеніне дейін

Әмір Темірден жеңілген Қашараддин қашып құтылды: Шығыс Түркістанға, Үш Тұрфанға

Әмір Темірдің 1380-1390 жылдары Моғолстанға жорығы кезінде әскер саны: 120мың

Моғолстанның Әмір Темір ұрпақтарынан тәуелсіздікке қол жеткізген Қызыр Қожа ханның мұрагері: Мұхаммед хан

Ферғана үшін таласта Ұлықбекке қарсы Ахмед Мырзаға көмектесіп жеңіске жеткен Моғолстан ханы: Мұхаммед

Моғолстандағы тақ үшін күресте Қызыр Қожаның ұлы Шер-Мұхаммедті қолдаған: Ұлықбек

Моғол мемлекетіне енген қазақстанның аймақтары-Жетісу мен Оңтүстік

Моғол хандығында алғашқы кезде өздерінің басымдығын көрсеткен монғол тайпалары-Арлат,чорас,калучи

Моғол хандығының тағына 6 рет өз адамдарын отырғызған дұғлат ұлысбегі-Хұдайдат 16ғасырда Моғолстанның ішкі-сыртқы істерінде үлкен ықпалы болған қазақ сұлтаны: Ескендір

                        Әмір Темір жорықтары

Монғолдың түркілеген Барлас тайпасынан шыққан Тарағай бектің баласы- Әмір Темір(1336-1405ж.ж.)

ӘмірӘмір Темірдің Мәуреннахрды басып алған жылы- 1370ж.

Әмір Темірдің билік еткен жылдары- 1370-1405ж.ж. (35 жыл)

Әмір Темір  мемлекетінің территориясы: Мәуреннахр

Әмір Темір қайтыс болған қала: Отырар(1405ж.)

Әмір Темірдің бұйрығымен салынған сәулет өнерінің үлгісі: Қожа Ахмет Йассауи

Қожа Ахмет Иассауи кесенесін салуға Әмір Темір бұйрық берген жыл: 1397 ж.

Әмір Темірдің Тоқтамысты пайдаланудағы түпкі мақсаты- Ақ Орданы да, Алтын Орданы да басып алу

Әмір Темір мен Тоқтамыс арасындағы Құндызша деген жерде болған шайқас уақыты: 1391 ж

Әмір Темір мен Тоқтамыс арасындағы Терек өзенінің жағасындағы шешуші шайқас уақыты: 1395 ж

Әмір Темір мемлекетінің астанасы- Самарқан

Әмір Темір жорықтарының Қазақ жеріне тигізген әсері: Экономикасының, мәдениетінің дамуына адам айтқысыз зардабын тигізді

Әмір Темірдің Моғолстанға алғашқы жорығы- 1371-1372ж.ж.

1371-1390ж.ж. Әмір Темір Моғолстанға  жорық жасады- 10 шақты рет

1376ж. көктемде Әмір Темір  Қамар  ад-Динге қарсы 30 мыңдық әскер  аттандырды-Қыпшақ әмірі Сасы Бұға басшылығымен

1377ж. Бұғым шатқалында екі рет Әмір Темірден күйрей жеңілген Моғолстан әмірі- Қамар ад-Дин

Моғолстан  Әмір Темірге толық тәуелділікке түсті- 1390ж. жорықтардан кейін

1371-1377ж.ж. Әмір Темір Моғолстанға  алғашқы жорықтары жүрді- Сайрам, Талас арқылы

Әмір Темір жаулаған мемлекеттер саны- 27

Ақ Орда үшін 1374-1375 жылдар аралығында Сауран түбінде шайқаста жеңіліс тапқан: Тоқтамыс

Тоқтамысты жеңген Ұрыс ханның үлкен ұлы: Тоқтақия

Әмір Темірден жеңілген Ұрыс ханның ұлы: Мәлік Оғлан

Әмір Темірдің Хорезмге кеткенін пайдаланып оған қарсы бүлік шығарған қыпшақ әмірі: Сасы Бұға

Ақ Ордамен Моғолстан билеушісінің Ақсақ Темірге қарсы одақ құруға әрекет жасады: 1380 ж аяғында

Осы жылғы жорықтардан кейін Моғолстан Ақсақ Темірге толық тәуелділікке түсті-1390жылдарда

                                                 Ноғай Ордасы

Алтын Орданың астанасы Сарайды басып алған Ақ Ордның ханы :  Ұрыс хан

Алтын Орданың ыдырауы , Ақ Орданың әлсіреуі нәтижесінде Қазақстанның солтүстік – батысында құрылған бірлестік –Ноғай Ордасы

Ноғай ордасының территориясы: Еділ мен Жайық аралығы

Ноғай ордасының негізін қалаған: Едіге

Ноғай ордасында билеушінің титулы: Хан

Ноғай Ордасының екінші аты:Маңғыт елі

Ноғай Ордасының орталығы Сарайшық қаласының іргесі қаланған уақыт: X ғ.

ХІІІ ғасырдың екінші жартысында Жайық өзенінің жағасында  салынған қала- Сарайшық

Ноғай Ордасында Едігенің билік құрған уақыты: .1396-1411 жж

Ноғай Ордасының ыдырай бастау уақыты:XVI ғ.

Қазақ ханы Жәнібек тұсында достық қатынаста өмір  сүрген ноғайлар мен қазақтарды «Екі туысқан Орда» деп атаған ғалым: Ш. Уәлиханов

Ноғайлы кезеңіндегі күйлер- «Ақсақ құлан», «Жошы ханның жортуылы», «Шора батыр», «Әмір ақсақ», «Қамбар».

Ноғай Ордасының астанасы- Сарайшық

Ноғай Ордасының астанасы Сарайшық қаласы орналасқан өзен- Жайық

Алтын Орда әскерінің қолбасшысының атымен аталған мемлекет – Ноғай ордасы

Сарайшықтың гүлденген дәуірі- ХІІІ-ХІҮғ.ғ.

Қасым хан тұсында Қазақ хандығының біраз жылдар астанасы болған- Сарайшық

1580 ж. Сарайшық қаласының біржола  қирау себебі: Дон, Еділ қазақтарының Жайық бойына шапқыншылық жасау салдарынан

Алтын Орданың, Қазақ және Ноғай хандары жерленген қала- Сарайшық

Алтын Орданың бес ханының тұсында қолбасшы болған- Ноғай(1260-1306)

Ноғай Ордасы Алтын Ордадан оқшаулана бастады – Едіге тұсында

Ноғай ордасы өз алдына жеке мемлекет болып, Алтын Ордадан бөлініп шықты- Нұрад – диннің тұсында(1426-1440ж.ж.)

Алтын орданы басқарған Едігенің титулы- «Беклербек», «Ұлы Әмір»

Ноғай Ордасындағы билік- Мұрагерлік жолмен

Ноғай Ордасында басқарудың жүйесі- Ұлыстық

Едіге ХІҮғ. 90ж. үздіксіз соғыс жүргізді – Тоқтамыспен

Ноғай Ордасында Шыңғыс әулетінен хан көтеру кімнің келісімінсіз қабылданбайтын дәстүр қалыптасты- Едіге ұрпақтарының

«Едіге жырын»(эпосын) шығарған- Маңғыт елі

Едігенің билік жүргізген кезінде Ноғай Ордасының жері ұлғайды- Б.Сібір ойпатына дейін

Едігенің Ноғай Ордасын билеген жылдары-1396-1411ж.ж. (15 жылдай)

Б.Сібірде Едігенің билігін мойындаған тайпа- Тайбұға

Жазба деректердің мәліметі бойынша Ноғайлар ХҮғ. ортасында- Сырдарияның орта ағысына дейін жетті

Қазан, Астрахань хандықтарының Ресейге қосылу уақыты- 1550ж. ортасы

Ресей үкіметінің Қырым хандығын құлатқаннан кейін Ноғайларды қуғынға ұшыратуы- ХҮІІІғ. соңы   

ХҮІІ-ХҮІІІғ.ғ. Орыс мемлекетімен, Қырым және Қазақ хандықтарымен сауда-экономикалық, саяси тығыз байланыста болған ел- Ноғай Ордасы

Ноғай Ордасындағы малдарынан айрылып, отырықшылыққа көшкен кедейлер- Тұмақтар

Ноғай Ордасымен шекарасы ортақ емес мем-т – Моғолстан

Алтын Орда дәуірінде Кавказ бен Қырымды Қарақорым, Қытаймен байланыстырған қала-Сарайшық

1446 жылы Үзкент қаласына билік  жүргізген: Уақас би

Бүкіл Шығыс Дешті қыпшақтардың саяси өміріне белгілі болған Едіге ұрпақтары: Мұса Мырза, Жаңбыршы

Ноғайларға қоныстарын бірнеше рет өзгертулеріне тура келді-Туркия мен Ресей  соғысы кезінде

Ноғай Ордасы көршілес  Орыс мемлекетімен  және қырым, қазақ хандықтарымен сауда –

экономикалық және саяси жағынан тығыз байланыста болған- XVII-XVIII ғ

Үлкен қыш күйдіру,темір қорыту цехтары мен ұстахана, ақша жасау шеберханалары болған қала – Сарайшық

Орда көршілес  Орыс мемлекетімен  және қырым, қазақ хандықтарымен сауда – экономикалық және саяси жағынан тығыз байланыста болған- XVII-XVIII ғ

Қыпшақтар бөлінген бірлестіктер- құлан қыпшақ, қытай- қыпшақ, сағал қыпшақ, маджар қыпшақ, торайғыр қыпшақ

XVIII ғасырлардың соңында  Қырым хандығы құлағаннан кейін, Ресейдің қуғынына ұшырап, аман  қалған ноғайлар көшіп кетті-Туркия,Салт.Кавказ, Қазақ елі мен Башқұртқа.

                                                            Батыс Сібір

Б.Сібір тайпаларымен көрші қонып, оларға елеулі ықпал еткен қазақ тайпаларының негізгі ұйытқысы болған- Қыпшақтар

Б.Сібір бірлестігінде басты роль атқарған- Керейттер

Алтын Орда ыдырауы кезінде Батыс Сібірді паналап сонда қайтыс болған хан-Тоқтамыс

Батыс Сібір хандығының астанасы: Қызыл-Тура (Чимги Тура)

Шыңғысханның құрметіне өзінің астанасы Тураны Чимги Тура деп атаған- Тайбұға

Тюмень қаласы орнында ертеде орналасқан – Чимги Тура(Қызыл Тура) қаласы

Көшім хан Батыс Сібірдің жергілікті халқына тарата бастаған дін:Ислам

Орыс патшасы ІІІ Иванмен өзара сауда қарым – қатынасын орнатқан хан: Ибақ

Көшім Қадырғали Жалаиридің «Жылнамалар» жинағындағы дерек бойынша осы әулеттің ұрпағы:

 Шайбани

Б.Сібір Әбілқайыр ханның қарамағына өтті- 1428ж.

Қазақ хандары Жәнібек, Кереймен одақтасып, Әбілқайырдың мирасқоры ШайхХайдарды өлтірген- Ибақ хан

Шайх Хайдар өлгенен кейін Астраханға қашып кеткен ұлы-Мұхамед Шайбани

1481-1484ж.ж. Орыс мемлекетіне екі  рет елшілік жіберген Б.Сібір ханы- Ибақ

1495ж. Ибақ ханды өлтіріп, Б.Сібірдің  билеушісі болған- Мұхаммед хан

Ноғай Ордасының бірқатар рулары құрамына енді- Кіші жүздің

Б.Сібір территориясы Монғол шапқыншылығынан кейін қаратылған ұлыс- Жошы ұлысы

Б.Сібір жері- Шайбанилардың Батыс тармағы

Көшілді Қазақ ақсүйегіне жатқызған тарихшылар: Н.Карамзин, А.Левшин

Көшімнің Сібірге Қазақ даласынан келгенін жазған жылнамашы-Есипов

Көшілді Шайбани ұрпағы екенін растайтын еңбек:  Әбілғазының «Түрік шежіресі»

Көшім жасақтарының ең осал жері: Дәрімен атылатын қарудың жоқтығы

Көшіммен болған ұрыста Ермақ басым түсіп қару жарақ шеберханасын, азық-түлік қоймасын басып алған жер: Қарашы түбінде

Ермак отряды Көшім хан қолын мылтықпен зеңбірек астына алып үлкен шығынға ұшыратты: Искер түбінде