Адам денсаулығын жақсартуға арналған «Бапол» тағамдық өнімді өндірудің биотехнологиялық негіздері

Астық тұқымдас тағам талшықтарын қолдану мен  артериалды қысымның деңгейі арасындағы теріс коррелция да табылды. Гипотензивті әсер көптеген механизмдер көмегімен жүзеге асады:

• Май сорудың азаюымен;
• Ішектік ингибирлеуші полпептидтің, қайта белсенетін интерстициалды полипептидтің,  ішек пен панкреатикалық глюкаганның, инсулиннің концентрациясының азаюымен ( глюкаган мен инсулин өздерінің концетрацияларына сәйкес нәрмен бірге натрийдің экскрециясына  тосқауыл болады);
• Ас ішекте натрий сору жылдамдығының өзгеруімен;
• Ас ішек құрамынана су шығысының ұлғаюымен;
• Тағам талшықтарын  қант ауруы және көміртектерге толеранттылығы бұзылуымен ауратын адамдардың диета терапиясында қолдану аш қарынға қанның глюказасы, тамақтан кейінгі гликемия мен глюкозуриясы деңгейін, инсулин мен глюкаганның жоғарғы концентрациясын  төмендету қабілетіне негізделген, бұл  емделушілерде  көміртегіге толеранттылықтың артуына, инсулин  мен пероральды қант азайтатын препаратттар қажеттілігінің  төмендеуіне ықпал етеді. Тағам талшықтарының көміртегі алмасуына ықпалы төмедегі факторлармен негізделеді:
• Тоқ ішек бойындағы тасымал уақыты азаяды, бұл  глюкоза мен шырыш қабықтың байланысу аймағын азайтады, соның арқасында оны сору ырғағы азаяды;
• Глюкозаның  клегейлі полисахаридті  тұтқыр ертіндіден шығуын баяулатады;
• Химустың араласпаған қабығының ұлғаюы мен тағамдық амилаздың белсендігі ықпал ететіндіктен  ішек эпителийіне глюкоза келуін болдырмайды;
• Гормондар секрециясына әсері ( ішкі ішек глюкаганының, инсулиннің, ұйқы безі глюкаганының секрециясының азаюы).

Көбінесе гель түзетін тағам талшықтары – пектин мен камеди гипогликемикалық әрекет етеді. Целлюлоза мен бидай кескіндерінде бұл әсер өте әлсіз. Гипгликемикалық әрекетте сұлы кескіндері бидай кескіндеріне қарағанда артықшылыққа ие, себебі құрамында камеди бар.

Тағам талшықтары семіздікті емдеу кезінде көмекші мәнге ие:

• Асқазанның жиырылу жылдамдығының азаюы, асқазан мен ішектің  ұлғаюының артуы тәбетті басуға ықпал етеді және тойығандық сезімін тудырады, тамақты көп жеуге кедергі жасайды;
• Диетада энергиясы көп тағамдарды тағам талшықтарына ауыстыру тамақтан энергия келуінің азаюна ықпал етеді;
• Көміртектер мен липидтердің метаболизміне әсер ету арқылы тағам талшықтары  май тканьдерінде синтетикалық үдерістердің белсенділігін төмендетеді;
• Диетада калий көзі - тағам талшықтары  натрий мен суды шығаруға ықпал ететін диуретикалық әсер етеді.

Тағам талшықтарын емді-профилактикалық мақсатта қолданған кезде  оларды тамақпен бірге  ұзақ немесе көп мөлшерде  қолданған кезде олар  қажетті макроэлементтер мен микроэлементтерді және суда еритін дәрумендер тобын сору қабілетін (1,5 -3 %) азайтуы мүмкін. Тағам талшықтары фолий қышқылы мен  В тобының кейбір дәрумендерін байлайды деп саналады.  Сонымен қатар, клетчатка әрекетінен  B1, B2, B6, PP және фолий қышықылының ішкі ішектік синтезінің күшейгендігі туралы дерек бар.  Адсорбты және катионды қасиеттері және фитаттардың болуы арқасында тағам талшықтары ағзаға кальций, мырыш, фосфор, темір, магний және т.б.  келуін азайтады. Бұлардың барлығын диета кезіндегі тағам талшықтарының мөлшерін анықтағанда ескеру қажет. Күнделікті рационда 25- 30 г тағам талшықтары болуы керек. Сонымен қатар, емдеу мақсатында олардың мөлшері 40 г дейін артады, бірақ күніне 60 г аспауы керек.  

 Зеріттеуді  «Бапол» тағамдық заттың дезинтоксикациялық қызметі

Қазіргі таңда интоксикацияны алдын алу үшін ағзаға  тағаммен бірге адсорбент немесе  адсорбты қасиетке ие заттар енгізілетін әдістер қолданылады. Эндотоксинді және экзотксинді  шығара алатын кеңінен қолданылатын, маңызды болып табылатын тағам талшықтары болуы мүмкін. Тағам талшықтары басқа дезинтоксикационды заттарға қарағанда мынадай артықшылықтарға ие:  ішек-қарын жолындағы шырышты қабықшаға зиянды емес,  токсинді емес және ферменттермен қорытылмайды.

Тағам талшықтарының маңызды  физилогиялық әсерлері:  тәбетті басу,  тою сезімін күшейту, ас қазанды босату динамикасының өзгеруі, өт қышқылдарының экскерциясының артуы және олардың метаболизмінің азаюы, ішек пассажын жылдамдату және сонымен қатар  ішкі қуыс қысымының азаюы. Осыған байланысты  тағам талшықтарының диапазоны үлкен.  Көптеген зеріттеулер тағам талшықтарын ағзаны тазарту үшін қолдану тиімді екенін көрсетті.

Энтросорбция механизмдері:

• Асқазан-ішек жолында микроағзаларды,бактериялық токсиндерді, ксенобиотиктерді,  тамақты толық қорытпағаннан қалған заттарды байлау;
• Асқазан-ішек жолының құрылымының және   барлық асқорыту мүшелерінің  қызметтік белсенділігіне ықпал ету;
• Асқазан-ішек жолының қуысына транспортты белсендіру арқылы  ағзаның тканьдері мен қанынан эндогенді заттарды шығаруды күшейту;
• Детоксикация мүшелері мен жүйелеріне  негізделген әсер ету ( А.В. Соломенников, 1994);

Осыған байланысты  жұмыс мақсаты  in vitro және in vivo тағам талшығы баполдың адсорбты әсерін зеріттеу болып табылады.

in vitro   адсорбтық қасиетін зеріттеу  статистикалық шарттарға сай, металдар мен сірке қышқылының концентрациясын  анықтау үшін титрометикалық және фотометрикалық әдістерді және  адсорбцияға дейін және адсорбциядан кейін  қан компоненттерінің кейбіреуінің құрамын анықтау үшін  унифицирленген әдістерді  қолдана отырып жүзеге асты.  Алынған нәтижелер  «Бапол» тағамының ауыр металдардың ( сынап, қорғасын, мыс, кадмий, мырыш) катиондарын адсорбтауда жоғарғы белсенділікке ие екендігін, кальций, магний, натрий, калий катиондарына қатысты нашар екендігін көрсетті. Адсорбтық белсенділіктің төмендеуі  катиондардың иондық радиустарының әртүрлі  болуымен және катиондардың  органикалық заттармен  ортақ реакционды қабілетімен байланысты болуы мүмкін. Сірке кышқылын адсорбатау белсенділігінің мөлшері  сірке қышқылының  концентрациясына тура пропорционалды. Тағам арқылы қан плазмасын өткізген кезде  келесі көрсеткіштер азайды:  билирубиннің, холестериннің, липидтің және несеп нәрдің.

in vivo зеріттеуінде  ақ тышқандарға азотты-қышқыл калий мен  бапол тағамында бар тағам талшықтары қатар берілді. Тоқ ішек  қабырғалары мен қуысының микрофлорасын бактериялық зеріттеу кезінде алғашқы аптадан бастап оң өзгерістер болатындығын көрсетті: бифидо-лактобактерий популяционды деңгейінің біртіндеп 8,3 lg дейін өсуі,  лактопозитивті ішек таяқшаларының  5,2 lg дейін өсуі,  бұл   тәжиребелі топтың көрсеткіштерінен 1,3 есе көп. Зеріттеудің барлық күндерінде Кандида тобының ашытқы тектес саңырауқұлақтар деңгейі 1,2 есе азайды. Қандағы метгемоглобиндік нитратты, нитритті анықтаған кезде  көрсеткіштердің біртіндеп 1,3 есе азаю байқалды.

Клинкиалық өлімнен кейін аман қалған жануарлардың иммундық статусын зеріттеген кезде бапол пайдаланғандарда  спецификалық және спецификалық емес қорғаныс факторлары жағынан  оң динамика байқалды [5, 6]. Т- және В-лимфциттердің салыстырмалы және абсолютті мөлшері, Т-хлеперлердің мөлшері 1,4 есе, фогциттердің функциналды-метаболизмдік белесенділігі 2,2% көбейді. Алынған деректерді талдау арқылы тағам талшықтарының  жасушалы мембранналарда липидтердің перекисті қышқылдануының қатты белсенділігін ескертіп және ағзаның дизентоксикациясын шақырып  иммунды-моделдеуші қызмет атқаратындығын көрсетті.  Бұл  Т- және В-лимфциттердің көбеюімен, Т-жасушаларынң популциясымен және жасушалардың О2-тәуелді цитотоксикацисының азаюмен расталды.

Сонымен алынған нәтижелер  in vitro және in vivo бапол тағамы ауыр металдардың катиондарына қатысты жоғарғы адсорбты белсенділкке ие екендігін,  тоқ ішектің микрофлорасына қалыптандырғыш ретінде әсер ету арқылы  нитратты интоксикацияны ескертетіндігін, иммунды жүйені күшейтетіндігін көрсетті. 

Бапол тағамын қолдану кезінде  постреанимациялық периодта ағзаның иммунологиялық реактивті күйі.

Постреанимациялық периодта  айқын гипоксия қолдайтын ағзаның әртүрлі жүйесінің қызметінің бұзылуы жүріп жататындығы баршаға мәлім.  Бұл жағдайда  ағза қызметін қалыпқа келтіруді қиындататын ағза  жүйесі мен мүшелерінің жергілікті және жүйелі  зақымдалуы пайда болады.

Соңғы уақытта ағзаның  иммунды реактивтілігін зеріттеуге көп назар аударылып жүр.  Постгипоксикалық периодта иммунды жүйенің жетіспеушілігі лимфидті мүшелердің, Т-лимфцитопеннің инволюцисында,  Т-супрессорларын, В- лимфацитопендер мен гипоглобулинемияның артуында,  жасушалардың фагоцитратты белсенділігінің төмендеуі мен  фагоциттарда  катионды ақуыздардың азаюында, жасушалардың оттегіге тәуелді цитотоксикациясының артуында, 1 интерлейкин синтезінің азаюында, комплемент және лизоцима жүйесінің белсенділігінің төмендеуінде білінеді.

Эксперементалды клиникалық зеріттеулерде иммундық жүйе бұзылуын қалыпқа келтіру туралы көптеген ғылыми дерек бар. Меерсон мен серіктес автордың (1985) деректеріне сәйкес  стресстен шыққан жануарға адреноблокатор-индералды егу  қалыпты киллерлердің күйзелісін ескертті. Постреанимациялық периодта ионол мен пирцетаманы қолдану миға қарсы антиденелердің титрын азайтты және  жасушалы иммундық реакцияның айқындығын азайтты, бұл  клиникалық өлімнен өткен жануарлардың өлмінің азаюына ықпал етеді. Тірілуден кейін қысқа мерзімде бұл аппараттарды тағайындау гумораль мен  жасушалық нейросенсибилизацияның айкындалуына кеш мерзімде пайдалануға қарағанда   қатты ингиберлеуші әсер  етті. Клиникалық тәжирибеде (И.И. Дербин және серіктес автор, 1987)  экстрималды және терминалды күйде  иммуномодултяор продигиозанды егу, 30 күнде ауруларда  өмір сүруге маңызды ағза қызметтерін қалыпқа келтіруде жақсаруына ықпал етті.  Ю.В. Редкин және серіктес автор постреанимациялық периодта  левамизолды қолдану макрофаг миграциясын қанауға әкеліп  жасушалық иммунды жауапқа оң әсер етті.

Бізге қолжетімді кітаптарда  тағам талшықтарын  эксперименталды иммунодефицит терапиясында  қолдану туралы жазылған жұмыстармен кездеспедік.  Осы зеріттеудің мақсаты 10 минуттық өлімнен кейін тірілген жануарлардың иммундық статусы көрсеткішіне Бапол тағамының ықпал етуін қарастыру.

Бапол - өсімдіктен алынған  қуатты сорбент. Өзінің құрамында мына  тағам талшықтары бар: целлюлоза, гемицеллюлоза, лигнин, пектин, токаферолдар, никотин қышқылы, макроэлементтер, микрэлементтер, дәрумендер және  таптырмайтын  аминоқышқылдар. Бұл затты таңдау оның антитоксинді және адсорбты қасиетіне байланысты, бұл қасиеттер эксперименталды және клиникалық түрде дәлелденген.

Материалдар мен әдістер. Зеріттеулер  массасы 140-200 гр болатын жыныстары әр түрлі 200 ақ тышқандарға жүргізілді. Жануарлар вивария шарттарына сәйкес стандартты тағам рационымен қоректенді.

Эксперименталды жануарлар  келесі топтарға бөлінді:

  Бірінші -  интакты жануарлар тобы (n=40)

  Екінші -   10 минуттық клиникалық өлімнен шыққан басты жануарлар тобы (n=55)

 Үшінші топ (n=50) – алдын ала бапол қабылдаған  10 минуттық клиникалық өлімнен шыққан  жануарлар тобы

Клиникалық өлім  эфирді наркоз кезінде Г-тектес қармақ көмегімен жүрек негізіндегі тамыр түйіндерін қысу арқылы моделденді (В.Г. Корпачев, С.П. Лысенков, Л.З. Тель, 1982).

Жануарлардың жалпы жағдайы   баллдық бағамен  зеріттелді (В.Г. Корпачев, С.П. Лысенков, Л.З. Тель, 1982).  Қан жануардың құйрығындағы тамырдан алынды. Перфириялық қандағы лейкоциттер мен лимфоциттердің, монциттер мен эозинофилдердің жалпы мөлшері анықталды. Гранулоцитарлы индекс есептелді;  Т- және В-лимфоциттердің құрамы, Т-жасушаларының субпопуляциясы зеріттелді,  функционалды-метаболизмдік белсенділік (НСТ-тест) қарастырылды. Зеріттеулер нәтижесі  Стьюденттің t-критерийін қолдану арқылы статистикалық өнделеген.

 Нәтижелер мен талқылау.   Бастапқы постреанимациялық периодтта  реанимациялық шаралар басталғаннан  кейінгі жалпы ахауал 10 минутта - 86 балл, 20 минутта- 76 балл, 30 минутта - 64 балл, 1 сағатта - 56 балл болып бағаланды.  Кейінгі 6 сағатта жануарлардың жалпы ахуалы нашарлай берді.

 Бапол қабылдаған тышқандарда  қалыпқа келу периодының алғашқы  сағатында жалпы ахуал көрсеткішінде  басқа өзгерістер байқалды:  жалпы  ахуал 10 минутта – 78 балл, 20 минутта  – 58 балл, 30 минутта – 46 балл, 1 сағатта- 30 балл, бұл  қалыпқа келтірудің  алғашқы сағатында  жалпы ахуалдың  төмендеуіне әкелетіндігін көрсететді.  Кейін  жануарлардың жалпы ахуалы  жақсарғандығы және жануарлар  өлімінің 1,4 есе азайғандығы байқалды (1-сурет).

Сонымен,  постреанимациялық периодтың алғашқы сағаттарында  бапол қабылдаған жануарлардың жалпы ахуалы  жақсара бастады, бұл  жалпы ахауал көрсеткішінің  баллдық бағасының азаюмен дәлелденеді.

   10 минутты өлімнен  кейін тышқандарда  айқын лейкопения, лимфоцитопения, моноцитоз байқалды.  Т- және В-лимфоциттердің, Т-хелперлердің  мөлшері  азая берді, ал НСТ-тестінің  мөлшері арта берді. Соңғы мерзімдерде  бұл өзгерістер сақталып қалады, тек Т-супрессорларының мөлшері  бастапқы мөлшермен бірдей (1, 2- кесте).

 Иммунды реактивті  зеріттеу  3-топтағы жануарларда  қалыпқа келу перииодының 7-тәулігінде  лейкоциттер мен лимфоциттердің  жалпы санының қалыпқа келетіндігін, ал  Бапол қабылдамаған жануарларда  олардың деңгейі  болуы тиіс  шамадан (8,48х109/л және 6,7х109/л) төмен  екендігін көрсетті.