Адам денсаулығын жақсартуға арналған «Бапол» тағамдық өнімді өндірудің биотехнологиялық негіздері

Баполды қолдану 2-аптада  Т- және В-лимфоциттердің, Т-хелпперлердің салыстырмалы және абсолютты мөлшерінің  1,4 есе артуына ықпал етті. Ал фагоциттердің функционалды-метаболизмдік белсенділігі 2,2 % артты.

Сонымен Баполды  алдын ала қабылдау постреанимациялық периодта жануарлар өлімінің едәуір азаюына әкелді.   Перекисті қышқылданудың шектен тыс белсенділігінің артуына әсер ететін және ағзанның дизонтоксикациясын тудыратын,  бапол құраманда бар  тағам талшықтары, дәрумендер (В1, В2, РР, токоферолдар, никотин қышықылы және т.б.) мен  микрэлементтер (натрий, калий, кальций, магний және т.б.)  ағзаның иммунды реактивтілігінің көтерілуі иммунды моделдеу жұмысын атқарды, бұл Т- мен В-лимфоциттерінің, Т-жасушаларының субпопуляциясының артуымен және О2-тәуелді жасушалардың цитотоксикациясының азаюымен дәлелденді.

Жаңа тағам заты «Бапол»: оның физика-химиялық ерекшеліктері және болшақта қолданылуы. 

Қазіргі уақытта  ағзанынң гомеостазын  қолдау және қалыптандыруда тағам талшықтарын рөліне көп көңіл бөлінуде. Сонымен,  тазартылған көміртекті қолдану мен   зат алмасудың бұзылумен байланысты аурулардың көбеюі арасындағы  өзара байланыс көрсетілген, бұл бар тағам талшықтарға бай диетаны қолдану және жаңа тағам қоспаларын іздеу қажеттілігін болжайды.

 Профилактикалық медицина  академиясының Ақмола облыстық  филиалынының лабораториясында  физика-химиялық қасиеттері медциналық  тәжірибеде қолданылатын адсорбенттерге  қойылатын   барлық талаптарға  жауап беретін бидай кескіндерінен  жаңа тағам заты «Бапол» алынды. «Бапол» қатты ісу қасиетіне ие, бұл жағдайда сорбирлік компоненттерге  қол жетімділікті қамтамасыз ете отырып полимерлік тізбектер созылады. Адсорбты бағанды хроматография әдісін қолдану «Бапол» адсорбциясы  селективті сипатқа ие екендігін көрсетті, бұл  оның құрамында  карбоксильді және гидроксильді топтардың болуымен байланысты (1-сурет). «Бапол»  катионды алмасу механизмі арқылы металдар катиондар іріктеп адсорбтайды, соған сәйкес оны  билогиялық сұйықтардың тұздық құрамын  К+, Ca2+, Mg2+, NH4+, OH- бойынша  өзегертуге қолдануға болады.  pH физиологиялық  маңыздылық облысында  «Бапол» тиімді жұмыс істеуі  оның ерекшелігі болып табылады;  электролиттер мен метаболиттерді сорбтау арқылы  «Бапол» буферлік қасиетке ие.  «Бапол»   қан құрамындағы холестеринді,  сут, несеп және өт қышқылдары деңгейін  азайтатандығы тәжірибе жүзінде анықталған. Жоғарыда айтылғандар  «Бапол» ішек қызметінің бұзылуын алдын алу,  өт қабына және бүйрекке тас байлануы ауруының, жүрек-тамыр ауруының, атеросколероздың, гармональді және дәруменді алмасудың бұзылуының дамуы мүмкін екендігін және қант диабеті мен семіру ауруларының пайда болу қаупі төңгендегін  ескерту үшін диетатерапияға «Бапол»  қосу үшін «Бапол» қасиеттерін әрі қарай зеріттеу қажеттілігін топшылайды.

Адамның рационалды қоректенуіне  баполды қолдану.

Жаһанданудың заңды нәтижесі ретінде адам  өсімдік талшықтары жоқ тазартылған тағамдарды қолдана бастады. Бірақ өсімдік талшықтары адам ағзасына  жағымды әсер етеді, пайдасы өте көп.

Құрамында тағам кескіндері бар тағам заты «БАПОЛ» (Биолгиялық белсенді полисахарид)  бізбен (№3671 зияткерлік Қазақстан Республикасының ұлттық зияткерлік ведомствасымен берілген ) ұсынылған. Бапол  Қазазақтсан Республикасының  тамақтану орталығының аймақтық  бөлімінде сараптамадан өттті және жақсы баға алды.   Баполдың биохимиялық құрамының негізгі ингредиенттері: ақуыз – 16-18 г%, май – 3,0-3,8 г%, көміртек – 48-50 г%, клетчатка –8,0-8,2 г%,тағам талшықтарының суммасы – 44-55 г%, натрий– 86-90 г%, калий – 1000-1100 мг%, кальций– 200-210 мг%, магний – 400-450 мг%, фосфор– 900-1000 мг%, темір– 17-18 г%, дәрумендер (мкг/г): В1-9,2-10; В2-0,50-0,58; РР-150-170; токоферол-114-157.

Бұл жұмыста  аурулары әртүрлі, жастары 17 мен 76 арасындағы адамдардың (әйелдер-182, ер адамдар-68) бапол қолдануының нәтижелері  талданған. Баполдың пайдалылығын бағалау үшін  клиникалық симптомдардың бірнешесі қолданылды.  Ішектің эвакуаторлық қабілетін, біріншіден, барийлік взвесьті өту жылдамдығы бойынша ( А.В. Дубинин және серіктес автор, 1987) және те несептің келуі мен оның көлемі мен еселігіне қарай бағаланды.  Бізбен көп несеп (шамамен 250-300 г) 3 баллға, орташа несеп (150-250 г) 2 баллға, аз (150 г дейін) несеп 1 баллға бағаланды. Бапол заттарының ағзадан  жойылу жылдамдығын  калдан  синькамен белігіленген баполдың Эванс бөлшектерінің  жойылу жылдамдығы арқылы бағалады. Ішектің электрлік белсенділігін бағалау үшін  инкубациядан кейінгі әртүрлі мерзімдерде  қышқылды және сілтілі  ертінділермен морфометриядан инкубацияға дейінгі әдіс қолданылды. Ол үшін  орта көлемді (50-60 мкм)  бөлшектер бөлектендіріліп, олардың 1 г   pH=4,0 тең 5 мл тұз қышқылының ертіндісі мен pH=7,8 тең  биокарбонатты буфер бар  герметикалық бикстерге  салынды. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 сағат өткеннен кейін  бөлшектерден сынама  алынды және микроскоп арқылы олардың  сызықтық мөлшерлері алынды.

Баполды қолдану нәтижелерін талдау көрсеткендей бапол бірнеше  жағымды ықпалға ие (1-кесте).

   1-кесте

Дивертикулез және тітіркенген тоқ ішек синдромымен ауратын науқастарда бапол қабылдау тиімділігі.

 Дивертикулезбен (n=30) және тітіркенген тоқ ішек синдромымен (n=40)   ауратын науқастарда бапол қолданғаннан кейін 1,5 -2 ай ішінде   іш қатудың жойылуы мен іш ауруларның азаюмен сипатталатын  айқын клиникалық жақсару  байқалған.  Клиникалық жақсаруды біз қабылдау басталғаннан кейін 4-6 күн ішінде байқағаннымызды атап кеткен жөн.  Негізгі клиникалық жақсару  несептің сұйықтала бастауы арқылы қалыптандырылуы түрінде көрінді.  1-3 ас қасықты тұрақты қабылдау  несепті қалыптандырып және нәтижені бекітуге мүмкіндік береді.

 8 емделушіде жүргізілген электрогастроэнтерография деректері 1,0-2 сағаттан кейін басталып және 8-12 сағатқа дейін созылатын  асқазан-ішек жолының белсенділігін күшейткені туралы айту мүмкіндігін береді. Затты қабылдау тоқтатылғаннан кейін  ішектің электрлі белсенділігі  ұзақ уақыт бойы (2-3 апта бойы) сақталды. Несеп сипаты 1,2/ 0,2 баллдан 2,8/0,4 баллға дейін өзгерді, несеп тұрақты, сұйытылған бола бастады және оның көлемі үлкейді.

Кал микроскопиясы бапол эвакуацисы орташа  3,2/0,2 тәулікте орындалатындығын көрсетті.

Баполды 28-35 күн қабылдаған соң ішек қызметін жақсартудан басқа  көптеген жағымды әсерлер байқалды (2-кесте).

Бауыр аймағында ауырлық сезімінің азаюын  өт айдау әсерімен түсіндіруге болады. Бапол қабылдамас бұрын және бапол қабылдаған кезде өткізілген дуоденальді алдын ала тексеру 6-10 күннен кейін өттің макроскопиялық және микроскопиялық сипаты жақсарғанын көрсетті:  тұтқырлық азайды, микролиттер мен құмдар жойылды,  өт қабының қабынуы және тоқырау құбылысының белгілері азайды.

Бізбен баполды қабылдаудан (1-топ) және қарапайым тағам кескіндерінің жыру жүйесін қабылдаудан (2-топ) болатын жағымды өзгерістерді салыстырмалы түрде талдау жүргізілді.

  Емделушілерде   баполды  қабылдаудан (1-топ) және қарапайым  тағам кескіндерін қабылдаудан (2-топ) болатын жағымды клиникалық өзгерістерді  салыстырмалы түрде талдау.

Салыстырмалы талдау көрсеткендей,  баполды қабылдаудан болатын клиникалық жағымды өзгерістер қарапайым тағам кескіндерін қабылдаудан болатын клиникалық жағымды өзгерістерден  едәуір көп болды. Алынған деректер  ұсынылған «Бапол» тағам қоспасы өзінің емдік қасиеттері бойынша  қарапайым тағам талшықтарынан асып түсетіндігін көрсетті. Клиникалық өзгерістер айырмашылығынның себептерін толық талдауы бұл кескіндердің мөлшеріне байланысты екендігін көрсетті.  Бапол бөлшектерінің эвакуациясының жылдамдығының азаюы (p<0,001)  бапол бөлшектерінің  ішектің шырышты қабықшасында  ұзағырақ бекітілуі мүмкін деген болжам тудырады.

Бұндай ой   ішек түктері арасындағы қашықтық орташа 30 мкм-ден 100 мкм-ге дейін болатындығын көрсеткен  тез қайтыс болған 10 адамның ас ішегін  морфометикалық зеріттеу кезінде растау тапты. Бұл негізінен А. Хэммен және Д.Корсакпен 1983 жылы басылған деректерге сай келеді. Сонымен қатар түктер арасында тығыз байланыс орнатылған аймақтар бар.  Ас ішек деңгейінде (Р.Д.Сидельников, Я.Р.Сидельников, 1989) 1 мм2 орташа 20 түк келетндігін (оральді да 30-40 және анальді соңда 18-30) ескергенде, олардың биіктігі - 0,5-1,0 мм. Түктердің болуы сору бетін 30 есе көбейту мүмкіндігін береді. Сәйкесінше, бапол  бөлшектернің мөлшерін азайту  олардың түкаралық кеністікке ене алуы арқылы энтерцит қабырғасына тікелей өзі ықпалын тигізу үшін  шырышты қабықпен байланыс ауданын үлкейтуге мүмкіндік береді. Одан басқа,  бөлшектер мөлшері орташа 1,5-1,7 есе өседі екен, бапол бөлшектерінің гидрофильді мүмкіндігін байланысты болуы ықтимал. Бұл  механизм созылмалы іш қатумен ауратын науқастарда  несептің сұйылтылуы мен қалаптандырылуын жүзеге асыратын  негізгі механизм болуы мүмкін. Бұл ұсынысты біз кептірудің әртүрлі режимдері қолданылған модельді тәжірибеде тексердік және бұл тәжірибеде  құрамында 11 +- 0,2 % су бар бөлшектер ең үлкен гидрофильдік қасиетке ие екендігі анықталды. Сілті және қышықлды ортамен байланысқан мерзімдерге байланысты бөлшектердің мөлшерін микроскопиялық бақылау бапол бөлшектерінің ісіну үдерісі 6-8 сағат бойы және қышқыл оратада болғаннан кейін  сілтілік ортада тезірек  жүретіндігін көрсетті. Бапол бөлшектерінің максималды ісуі 7 сағатта байқалады, кейін бұл үдеріс бәсендейді және тоқтайды (4-кесте).

 Қышқыл және сілті  ортада инкубацияланғаннан кейін  бапол бөлшектерінің сызықтық  мөлшерлерінің өзгеруі.

Алғашқы 1-2 сағатта  бөлшектердің мөлшерлерінің өзгеруі мардымсыз жүретіндігін айтып кеткен жөн.

Жүргізілген модельді тәжірибенің белгілі-бір шарттылығана қарамастан  суды сору үдерісінің күшейгені 2 сағаттан кейін байқалады және 7-9 сағатта максимумға жетеді. Бұл уақыт баполдың ас ішектен өтуімен сәйкес келеді. Бапол бөлшектерінің байланыс ауданынын және  бекітлу уақытынын ұлғаю калдың сұйылтуына, ішектің моторикасының күшеюіне және оның координциясының жақсаруына ықпал етеді.

Осымен, күн сайын және тұрақты қолданылатын ұсынылған тағам қоспасы «Бапол»   бірнеше жағымды клиникалық өзгерістерді жүзеге асыруға көмектеседі. Олар  ішек қызметінің жақсаруымен,  іш қатудың жойылуымен,  күнделікті несептің пайда болуымен, іштегі аурулардың жойылуымен, тәбеттің пайда болуымен,  салмақтың азаюымен, өт бөлудің жақсаруымен сипатталады. Бұл қосымша дәлелдемелерді және нақтылауды талап етеді.  Мысалы,  кескіндерді қабылдау ішектен дигоксинді сору үдерісіне әсер етпейтіндігі көрсетілген (Woods, Inqelfinqer, 1979). Бірақ баполды энтерсобты зат ретінде қолданудың, біздің ойымша, болшағы бар. Біз оны жалғастыруды жоспарлап отырмыз.  Тағам өсімдік талшықтары  холестерин мен өт қышқылдары  шығуын үдетеді,  іріткіде барлық холестерин деңгейінін азаюын тудырады, жоғарғы тығыздықты липопротеидтерді(альфа-холестерин) арттырады және төмен тығыздықты липопротеидтерді азайтады. Бұл реакциялар бауыр мен қолқада холестеринді азайтады(В.А. Мещеряков пен серіктес автор, 1985). Холестерин мен өт қышқылдарының калмен шығуның күшеюі тағам талшықтарының ісінуі мен олардың өт қышқылдарын адсорбтауымен байланысты.

Тағам өсімдік талшықтарында карбоксильді және гидрооксильді (гемицеллюлоза, сәл эстерифицирленге пектин, фитин қышықылы) топтарының болуы метал катиондарымен, әсіресе Zn, Cu, Pb, кешенді-құрылысты қамтамасыз етеді (В.А. Мельников және серіктес автор, 1985). Бұл қасиет  ағзадан ауыр металдарды радиактивті элементтермен қоса шығаруға ықпал етуі мүмкін. Іріткіде мыстын көбеюімен және мырыштың азаюы холестериннің азаюына ықпал етеді.

Баполдың липидті алмасуға әсерін біз 49-69 жастағы 14 әйелде зеріттедік. Зеріттелетін барлық емделушілерде қандағы холестерин мөлшері жоғары болды және 2,12 +- 0,12 г/л (р<0,001)  құрады.

Аминоқышқылды құрамы бойынша  бидай кескіндері  олардың толыққанды ақуыздағы мөлшеріне (62,5- 94,8%) өте жақын, ал олардың қатынасын ең балансты деп санауға болады, ол асқорытуды қалыптандыруды қамтамасыз етеді (В.Ф. Голенков, Н.А.Игорянова, 1986).

Біздің емделушілерде салмақтың азаюын екі жақты түсіндіруге болады: біріншіден, аштық сезімін өзгерте алу арқылы емделуші салмағын да өзгерте алады; екіншіден, тоқтық сезімін тудыра отырып бапол қабылданатын тағам мөлшерін азайтады; үшіншіден,  диабеттің ашық және жабық түрлерімен ауратын науқастарда кескіндер инсулин деңгейінің артуына және қанда қан глюкозасының азаюына ықпал етеді (Molnar, Dober, Soltesz, 1985).

Бапол қабылдауының оң әсерлері өзінде дезоксихил қышқылы мен холестеринді  сорбтай алатын кескіндердің  орташа өт шығаруымен байланысты болуы мүмкін.

Одан басқа, өсімдік талшықтары тоқ ішекте   «тіреу матрицаларын» құру арқылы  ішек құрамы мен бактериялардың өзара әрекеттесуін қамтамасыз етеді,  рак ауруларының пайда болуына кедергі жасау үшін  анаэробты бактериялар санын азайтады.

 Бапол (B.A.P.,Bio Activ Power) – балластық полисахаридтер,  біз ұсынған арнайы технология бойынша  бидай кебектерінен алынған еритін және еримейтін тағамдық талшықтар. Біздің арнайы технологиямен өңделген тағамдық талшықтар баполдың маңызды компоненті болып табылады және тағам қорыту үдерістерімен, зат алмасумен  тығыз байланысты бірнеше  маңызды функцияларды орындайды.

Целлюлоза, гемицеллюлоза, пектин(протопектин) және лигин  тағам талшықтары  тек өсімдік асының компоненттері болып табылады. Олар технологиялық өңдеу кезінде көбінесе жойылатын (әсіресе бидай мен ұнды өңдеу кезінде)    жасушалық қабырғалар мен  жеміс қабықшаларының құрылымдық негізін құрайды. Бұл полисахаридтердің құрылымы крахмал құрылымына қарағанда өзгеше, сол себепті адамның амилолитикалық ферменттерінің әрекеттеріне қол жетімсіз, ішек-қарын жолында қорытылмайды және ішектің босатылуы кезінде калолық массамен бірге бөлінеді.

Жаһанданудың дамуымен ішектің дұрыс жұмыс істеуін қаматамасыз етуде, оның  тұрақты тазалануы мен босатылуында маңызды рөл атқаратын тағамдық талшықтардың  қолданылуының кенеттен тиылуына тағамды тазарту себеп болды.  Ішектің дұрыс жұмыс істеуі адам ағзасының басқа мүшелері мен жүйелерінің үйлесімді жұмыс істеуін қамтамасыз ететіндігі белгілі.

Ішектің тұрақсыз босатылуы  сору көлемі улкен ішек қандарына ағзаның барлық мүшелері мен ұлпаларында, сәйкесінше әртүрлі жүйелер, функциялар мен үдерістерге (жүрек-қан тамырларының , эндокринникалық, жыныстық, иммунитет және т.б.) кері әсер ететін  токсикалық заттардың үлкен көлемінің енуіне әкелеіп соқтырады, бұл жүрек-қан тамырлары аууларының, ішектегі және т.б. мүшелердегі  рак ісігінінің дамуын, невротикалық күй мен инфекциялық үдерістердің пайда болуын тездетеді.

Бапол құрамындағы тағамдық талшықтар: