Кадрларды басқару

Алайда, Хоторндегі эксперименттер мотивация моделін бере алмайды, мүнда еңбекке қозғау салатын, жүмысты  ілгері бастыруға ыклал ететін себептер толык ашылмады.

Мотивацияның мәнін, сондай-ақ концепциялары мен ықпаддарын айқындайтын толып жатқан зерттеулер бар.

«Менеджмент негіздері» кітабының авторлары (Мескон М. X., Альберт  М., Хедоури Ф.) мотивацияның мазмұндық  және іс жүргізу теорияларын ажыратты (11).

Мотивациянын мазмүңдық  теориясы, адамдарды кездеген мақсатка орай әрекет етуте мәжбүр ететін іштей талаптануды (кажеттілікті) теңдестіруге негізделген. Бүл теориянын екілдеріне А.Маслоу, Д.Маккеланд, Ф.Герберг және басқалар жатады.

Мотивацияньвд іс жүргізу (процессуалдық) теориясы біршама кейінірек пайда болған. Ол негізінен алғанда, бірінші кезекте адамдардың түсінігі мен таньімын ескере отырып, олардың өздерін қалай үстайтындығына негізделген. Мотивацияның бүл категориясына Портер Лоулердің үміттену теориясы (теория ожидания), әділдік теориясы және мотивация моделі жатады.

Ұйым-барлығы бірігіп  бағдарламаны жеке  мақсатты іске асырағандағы  белгілі ережелер мен рәсімдер негізінде  істейтін бірлестігі. «Ұйым»ұғымы құрылымдық және жүріс-тұрыс  саласында қарастырылад.Ұйым ұғымы бүтіндігі  мен   ұқсастығын,әр түрлі ішкі және сыртқы өзгерулердің негізгі ерекшеліктерін сақтауды, обьектілердің  тұрақты байланысын  қамтамассыз етеді.Құрылымдық ыңғайда ұйым ұйымдық  құрылым сияқты  бір немесе  бірнеше мақсаттарға  бағынышты  өзара байланысты  қамтамассыз етеді.

Менеджер жұмысындағы  жалпы факторлар. Менеджерлердің негізгі  басқарушылық ролдері. Төменгі, орта, жоғары сатындағы менеджерлер. Менеджменттің  маңызы, оның дәйектері, әдістемесі, менеджмент саласындағы ғылыми зерттеудің негізгі  кезеңдері, плюларизм дәйегі.Ұйым, ұйымның негізгі сипаттамалары, түрлері, көлденеңнен және тігінен еңбек бөлінісі, ұйымның жетістігі.Басқару ойларының дамуын сипаттау. 1990 жылға дейінгі басқару және ұйымдар: ежелгі ұйымдар; басқарудың дамуы ғылыми пән ретінде. Менеджмент мектептері: ғылыми басқару мектебі, әкімшілдік мектебі, ,, адамдар қатынасы ” мектебі.Менеджментке қазіргі кездегі көзқарастар. Қазақстандағы менеджменттің проблемалары, міндеттері

 

Менеджер  деген сөздің өзі бізге ағылшын тілінен келген: бір нәрсені реттеу, бір нәрсені меңгеру, басшылық ету деген сөз. Мәселен, тек ғылыми ізденістермен шұғылданатын зерттеуші менеджер емес. Алайда,  егер ол зерттеуді ұйымдастыруға қатысатын болса, онда ол әрине, менеджер. Ауруды тек емдеп қана қоймай, клиниканы меңгеретін дәрігер жөнінде де осыны айтуға болады.

       Менеджер-ең  көп тараған кәсіптің бірі. Бұл-басқарумен, экономикамен шұғылданатын, заң  және басқа да мәселелерді  жақсы білетін кез келген адам. Шаруашылықтың түйінді орнында  жұмыс істейтін кез келген  адам да менеджер.

        Барлық менеджерлер үшін, олардың  қызмет орнына қарамастан, ортақ  қызмет міндеті болады.

        Біріншіден, менеджер іскер кәсіпорынның  мақсатын орындайды, сол мақсатын  орындау үшін не істеу керектігін  ойластырады, адамдарға нақты міндеттер жүктей отырып, оны жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.

        Екіншіден, менеджер ұйымдастырушы.  Ол жұмыстарды жүйелеп, бөледі, қажетті ұйымдық құрылымды құрады, басшы жұмыскерлердің тиісті  құрамын іріктейді т.б. 

        Үшіншіден, менеджер көтермелеу шараларын қамтамасыз етіп, адамдармен тығыз байланыс орнатады. Ол ұжымды (коллективті) өз ісіне жауапкершілікпен қарайтын адамдармен құрады: бұл үшін қолда бар барлық мүмкіндікті-сыйлық беру, наградтау, жоғары қызметке тағайындау шараларын пайдаланады. Менеджер ұжымдағы барлық адамдармен тіл табысып, тұрақты байланыс орнатады.

        Төртіншіден, менеджер ұйымның  іс-әрекетін талдайды, нормалауды  белгілейді, кәсіпорында жұмыс істейтін  барлық адамдардың жұмысын бағалайды. 

         Бесіншіден, менеджер адамдардың қызмет жағынан кемелденіп, жоғарылауын қамтамасыз етеді. Адамдардың мамандығының жетілдірілуі де, қызмет жағынан жоғарылап, не төмендеуі де, ұжым бірлігінің нығаюы, не берекесізденуі де менеджер жұмысына байланысты.

         Менеджер алдында тұрған барлық проблемаларды біле бермейді, сондықтанда ол «бесаспап данышпан» болуы да мүмкін емес. Оның арнайы еңбек құралы, атап айтқанда ақпараты (информациясы) болады. Менеджер адамдарды жұмысқа ынталандырады, бағыттайды, ұйымдастырады. Оның бірден-бір құралы-жазбаша немесе ауызша сөзі; немесе цифр тілі. Менеджердің жұмысы техникаға, есептеу операцияларына немесе өнім сатуға қатысты болғанына қарамастан, оның жұмысының тиімділігі тыңдау және оқу, айту және жазу қабілеттеріне байланысты. Ол өз ойын басқа біреулердің санасына жеткізе білуі, сондай-ақ басқа адамдардың да пікірін айқындай алуы тиіс.

          Менеджерлік шеберліктің маңызды  жақтарының бірі-келіссөз жүргізе  білуі-әріптесінің мүддесін өз  мүддесіне сәйкестендіре білетін  өнері болуы тиіс. Мұның өзі әсіресе қарамағындағы адамдарға әкімшілік билік жүргізе алмайтын басшылар үшін де, сондай-ақ сырттан шикізат жеткізушілермен қарым-қатынас орнату үшін де аса қажетті жағдай. Келесі онжылдықтарда нағыз компаниялар көп жағдайда маклерлік фирмаға ұқсайтын болады.

Менеджерлер жұмысын  ұйымдастырудың мынадай принциптері  бар.

  - төңірегіңе жақсы  жандарды топтастыр, интелегенттерге  және қабілетті адамдарға сүйен;

  - өзінің бірінші  кезектегі мүддеңді айқында, күнделікті  іс-әректіңнің жазбасын жүргіз, ең  күрделі проблемаларды текстің бірінші бетіне жазып қой;

   - нақты іс жөнінде  айт, қалай айтсаң, солай жазба  біл, жүргізілген талдаулар мен  қорытындылар материалдарына негізделсін,  әрі нақты, қысқа, кімге арналғаны  белгілі; ал ұсынылатын шешімдер  варианты –шағын болсын;

  - басшы штаб мен  өндірістік сала аралығындағы  кикілжің қымбат уақыт пен  күш-жігерді бос жіберу екендігін  ұмытпа. Басшы екі жақтың да  жауапкершілігін дұрыс шектей  білуі тиіс. Штабтың бірінші кезектегі  міндеті-басшыға жәрдемдесу, әрі  өндіріс учаскесіне дұрыс ықпал ете білу;

   - әркімнің билік  аясын нақты айқында, адамдардың  дербес жұмыс істеуіне мүмкіндік  бер; 

   -  сын-ескертпелерді,  әр түрлі көзқарастарды ескер,  оларды дұрыс пайдалан;

- пайда болған өзгерістерге  көңіл аудар, әрбір күннің түйінді мақсаты-барынша пайда табуға қамқорлық жасау екендігін есте сақта;

           - өз жұмыс стиліңді тап, әрі  соны қолдан.

           Шет елдің кейбір жоғарғы басшы  корпорациялары менеджерлер үшін  үш өсиет айтады: адамды құрметтеу,  клиентке көңіл бөлу және жұмыстың жоғарғы сапасы. Ал «Уэлкомбэроз» компаниясы басқарушы үшін он өсиетті келтіреді: «адалдық, әдептілік, адамды құрметтеу, ұжымдық (коллективтік) жұмысқа қабілеттілік, зерттеуге икемділік, жұмыс сапасы, азаматтық сезімділік, тиімділік және бейімдеушілік».

        Европалық менеджерлер қазіргі  кезде қатал талапты, өзгерістерді  және қауіп-қатерді бастан өткізуде. Басқару жөніндегі ағылшын консультанттары  М.Вудкок пен Д.Френсистің «Басыбайлықтан  босанған менеджер» кітабында  алдағы онжылдықта басқару үшін менеджердің мынадай дағдылары мен қабілеттері болуы тиіс.

        -өзін меңгере білу;

        -жеке басының бағалы қасиеттері;

        -жеке өзінің айқын жоспарлары;

        -жеке басын үнемі жетілдіріп  отыру;

        -проблемаларды шешуге дағдылану;

        -өнертапқыштық және инновацияға  қабілеттілік;

        -маңайындағы адамдарға ерекше  ықпал ете білетін қабілет;

        -қазіргі басқару әдіс-тәсілдерін  білу;

        -басшылық ету қабілетін;

        -қол астындағы адамдарды баулып, жетілдіре білу;

        -тиімді жұмысшы топтарын қалыптастыру  және дамыту қабілеті.

 

4. Ұйымның ішкі ортасы, ұйымның сыртқы ортасы

ЖОСПАР

1 Ұйымның ішкі ортасы 

2 Ұйымның  сыртқы ортасы

1. Мақсат  дегеніміз – нақты соңғы жағдай және қалаулы жетістік. Бұған жетугу әрбір топ ұмтылады. Мақсаттың негізгі мінездемелері:     

1. Мақсат нақты және  өлшенетін болуы керек     

2. Мақсат нақты жетуге  болатындай болуы керек     

3. Мақсат бір- бірінетәуелді  болуы керек

2. Құрылым  дегеніміз – басқару деңгейлерініңлогикалық қарым – қатынасы.

Бұл құрылым кәсіпорын  мақсатына жетуде тиімді формада  және түрде құрылуы шарт.Құрылымдар әртүрлі болып келеді.Биік құрылым  ірі кәсшпорынға тән. Материалды өндіріс саласында бірнеше қызмет түрлерімен айналысатын компаниялар.

    Міндет дегеніміз – белгілі бір маманға және жүктеле тапсырылған жұмыс. Ол белгілі бір тағайындалғантәсілмен және алдын ала қойған уақытта орындалуы керек. Жалпы кәсіпорында міндеттер келесі топтарға бөлінеді:

1. Адамдармен жұмыс кей кезде орта деңгей басшыларының міндетіне кіреді.
2. Ақпараратпен жұмыс жоғары және ортаңғы деңгей басшыларына тән.
3. Құрал – жабдықтармен жұмыс жұмысшылардың міндеті.

 

 Технология  бұл құралдардың инфрақұрылымының жабдықтардың квалификациялық дәрістердің  техникалық білімдердің жиынтығы, материалдарда, ақпараттарда адамдарда қажетті өзгерістерді жүзеге асыруға қажетті анықталған өндіріс тәсілі.

Ең таралған екі түрі бар.1).Джон Вурвард. 2).Томсон бойвнша  топтастыру.

Джон Вурвард бойынша  технология 3 категорияға бөлінеді:

1. Бірлік өндіріс мысалы: Зергерлік бұйымдар, космос корабілі, салынған сурет.
2. Массалық технология және ірі өндіріс. Бірдей өнімніңкөп дайындауда қолданылады. Мысалы:Машина жасау.
3. Үздіксіз өндіріс. Мұнда автоматтандырылған жабдықтар қолданылады, тәулік бойы жұмыс істейді.Бірдей өнім дайындайды.

 

  Томсон  бойынша технология 3 топқа бөлінеді:

1. Көп буынды технология.Мысалы: тағам дайындау.
2. Делдалдық технология. Мысалы: Банктік қызметкер.
3. Интенсивті технология. Арнайы тәсілдерменнышандарды қолдану. Нақты бір материалда белгілі бір өзгерістержасау. Мысалы: Фильм монтажы, атом электростанциясы.

Технология  – бұл құралдардың инфрақұрылымының жабдықтардың квалификациялық дәрістердің техникалық білімдердің жиынтығы материалда, материалда ақпаратта, адамдарда қажетті анықталған өндіріс тәсілі.

5.Кәсіпорында адамның үш негізгі аспектісі болады.

1. Адамның тәртібі  және әрекеті.

2. Тобындағы адамның  қызметі.

3. Басқарушының әрекеті  жеке адамның әрекетіне белгілі  бір факторлар әсер етеді. 

 

 

      Ұйым дегеніміз – алға қойылған  мақсатқа жету барысында адамдар  саналы үйлестіреді.Ұйым – барлығы бірігіп бағдарламаны және іске асырғандығы белгілі ережелер мен рәсімдер негізінде істейтін бірлестігі. «Ұйым» ұғымы құрлымдық және жүріс – тұрыс саласында қарастырылады. Ұйым ұғымы бүтіндегі мен ұқсастығын, әр түрлі ішкі және сыртқы өзгерулердің негізгі ерекшеліктерін сақтауды объектілердің тұрақты байланысын қамтамасыз етеді. Құрлымдық ыңғайда ұйым ұйымдық құрлым сияқты бір немесе бірнеше мақсаттарға бағынышты өзара байланысты бөлімшелердің тұтастығы ретінде қатысады.Ұйымдық құрылым – алға қойған мақсаттарға тиімді жету үшін жұмыс істейтін адамдардан арнайы құрылған тұтастық жүйе. Ұйым деп көбінесе бірыңғай, тұтас организм болып саналатын бір идиологияны қолданатындар олар экономикалық, техникалық, технологиялық жұмыс істейді. Жүріс – тұрыс ыңғайында процесс ұйымда зерттеу орталығында ұйымдық құрлымның бөлігі ретінде адам квалфикациясымен, жеке ерекшеліктермен еңбекке деген қабілеттілігімен мотивациясы ретінде жобалады. өз кезегінде, ұым процессі бірнеше бағытқа диференцияланады.

1.    Құрлымдық қалыптастыру оның ішінде  жеке жетекшілер үшін мәселелерді шешу, жауапкершілікті арту кәсіпорының мәселерін шешумен қызметкерлер арасындағы өзара қарым – қатнас формализациясы 

2.    Жұмыстарды   бөлу « ұйымдастыру» яғни жұмысты орындауға қажетті функциялармен іс - әрекеттерді жоспарлау және анықтау сонымен қатар бұл функциялармен іс - әрекетті топтар, сектор, бөлім, бөлімшелер шеңберінде біріктіру

Сондай-ақ ұйымдар мынандай 2- түрге бөлінеді  ресми ұйымдар және бейресми түрге бөлінеді

    Ресми  дегеніміз – мақсаты орындаушы басқару процессінде  жүйелі үйлестіретін нақтылық басшылық еркімен құрылған адамдар тобы

      Бейресми дегеніміз – Қызмет барысындағы және ішкі себептерге байланысты ойламаған жерден құрылған ұйым.          

 Кәсіпорынның сыртқы ортасына мына элементтер кіреді: тұтынушулар, жабдықтаушылар,бәсекелестер, еңбек күшінің нарығы, саяси жағдай, экономикалық жағдай, халықаралық жағдай. Сырттқы ортасы: тура әсер етуші факторларға және жанама әсер етуші факторларға  бөлінеді. Жабдықтаушылар, тұтынушылар, бәсекелестер, еңбек күшінің нарығы тікелей әсер етеді. Саяси жағдай, экономикалық жағдай, халықаралық жағдай жанама әсер етеді.