Бәсекелік артықшылық және кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі

Кәсіпорынның қызметінің тиімділігін талдау көрсеткіштеріне  ұйымның іскерлік белсенділік көрсеткіштері  және рентабельділік (табыстылық) көрсеткіштері  жатады.

Ұйымның іскерлік белсенділігі қаржылық жағдайда оның қаражаттарының айналымының жылдамдығымен сипатталады. Іскерлік белсенділікті талдау кәсіпорынның өз қаражаттарын қаншалықты дәрежеде тиімді пайдаланатындығын және қаржылық айналымдылық коэффициенттерінің қозғалысын және деңгейін зерттейді. Рентабельділік – бұл табыстың кәсіпорынның өз қызметін жүргізуіне кеткен ақшалай қаражаттарға, қызметке кеткен шығындарға, және т.б. қатынасы арқылы анықталатын көрсеткіш.Рентабельділік коэффициенттері (ақша қаражаттарының қалдығының рентабельділік коэффициенттері, түскен ақша қаражаттарының рентабельділік коэффициенттері, жұмсалған ақша қаражаттарының рентабельділік коэффициенттері).

Кәсіпкерлік мәдениеттің мәні мен мағынасы. Кәсіпкерлік  этикасы. Кә/к мәдениеті кә/к қызметті ұйымдастырудың ажырамас бөлігі б.т. Ол мәдениеттің жалпы түсінігіне негізделеді ж/е олмен тығыз байл. Кә/к мәдениет – бұл елдегі құқықтық нормаларға, іскерлік ортадағы дәстүрге, этикалық ережелерге сай кә/к қызмет субъекті/ң нақты, қалыптасқан принцип/ң, әдіс/ң кешені.Кә/к мәдениеті жалпы кә/к ұйым/ң, кә/рлер/ң, кә/к этика/ң, іскерлік этикет/ң ж/е т.б. элемент/ң түсінігі. Кә/к мәдениет келесі факторлармен анықт: кә/к қызмет пәні; кә/к қызметті ұйымд/у; мотивация; басқару мәдениеті: басқару стилі; іскерлік орта; құндылық/р тізімі,т.б. Кә/к этика – өркениетті кә/к/ң қалыптасуындағы күрделі мәселе. С/бі, жеке тұлға/ң қоршаған орта құбылыс/ры, адамгершілік, мейірімділік, моральдік қағидалар мен мінез-құлық нормаларына сай білімі мен тәжірибеисі. Кә/гі этикалық нормалар нарық қажет/рі мен нақты тұтынушылардың, мем/ң, қоғамның қажет/н қанағат/ға бағыт/н кә/к қызмет/ң іс жүзіне асырушы азамат/ң мінез-құлық белгі/ң жиынтығы. Кә/к этика, елдегі,әлемдегі,с.қ.,кәсіби этикада ж/е қандай да болмасын қызмет саласында қалыпт/н жалпы этикалық норма мен мінез-құлық ережелеріне негізделеді.

Кәсіпкерлік мәміле: мәні, негізгі түрлері ж/е  іске асыру тәртібі 

Кәсіпкерлік деп – меншік түрлеріне қарамастан азаматтар мен заңды тұлғалардың тауарларға (жұмыс орындарға, қызмет көрсетуге) сұранысты қанағаттандыру арқылы таза табысты табуға бағытталған ынталы қызметі. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан, тәуекелі мен тәуекел етуімен ж/е мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады. Кәсіпкерлік субъектісі:

1. ҚР- ның ж/е басқа да елдердің азаматтары.
2. Заңды түрдегі шетел азаматтары мен өкілеттілігі шектеулі тұлғалар
3. азаматтық бірлестіктер

Кәсіпкерліктің  негізгі түрлері:

1.Ө/стік кәсіпкерлікке қатысты негізгі қызметтер:өнім өндіруге бағытталған жұмыстар мен қызмет көрсетуді атқару; ақпараттарды өңдеу ж/е жинау; рухани құндылықтарды игеру; тұтынуға жататын басқа да өткізілімдер.

Негізгі қолдану  өрістері: -ө/стік к/о ж/е мекемелер. -коммерциялық сауда мекемелері. -Тауар – қор биржалары. -Банктер мен халықтар

2.Коммерциялық кәсіпкерлік – тауар – ақша қатынастары мен сауда – айырбас операцияларынан тұрады.оның ө/стік кәсіпкерлік қызметтен айырмашылығы – мұнда өнім өндіруді ө/стік қорлармен қамтамасыз ету қажет болмайды. Басты мәселелері : нені сатып алу керек, нені сату керек, қайда сату керек.

3. Қаржылық кәсіпкерлік – сату – сатып алудың ерекше тауарлары: ақшаны, валютаны, құнды қағазды (акция, вексель, облигация, венчур), яғни ақшаны тікелей ж/е қосымша нысанда сату жатады. Нақтық қатынастарға өтуге байланысты ақша нарығы, валюта ж/е құнды қағаздар бой көтерді оларға қатысушылар: коммерциялық банктер, қор биржалары, кейбір к/одары мен ұйымдары, кәсіпкерлер ж/е жеке тұлғалар.

4. Кеңес беру қызметі:-жалпы басмқару; - әкімшіліктік басқару; - қаржылық қолдау; - маркетинг; -ақпаратты технология; -арнайы қызметтер жатады.

Сонымен қатар халыққа  ақылы немесе ақысыз түрде кеңестер беріліп, қызметтер көрсетіледі.

Ұйымдастыру нысандар:мемлекеттік к/о; серіктестік (толық жауапкершілікті, аралас ж/е жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер); акционерлік қоғам бірлестіктер. Кәсіпкерлік қызметке қатысушылар мен олардың әріптестерінің бірігуі «серіктестік деп аталады.Серіктестік шаруашылықтарға әріптестердің қатысу жазбаша келісімдер мен шарттар түрінде бекітіледі. Серіктестіктерді олардың құрылтайшылары құрайды:

Серіктестік шаруашылықтардың мүшелері: -басқару істеріне қатысуға; -серіктестік қызметі жөнінде мағлұматтар алуға; - оның құжаттарымен танысуға; - несие берушілермен есеп айырысқаннан кейін қалған пайданы бөлісуге; - тиісті мүлік құнының ақшалай баламасын алуға құқығы бар.Серіктестік шаруашылық иелігіндегі мүліктердің құрамына жататындар:- негізгі ө/стік құрал – жабдықтар (ғимаратғ құрылыс, құрал - жабдықтар); - айналым құралдары (шикізат, материал, дайын өнім, аяқталмаған ө/с, басқа да тауарлы – материалдық құндылықтар); - ақша қаражаты; -басқа да құндылықтар.

Серіктестің мүшелері: -құрылтайшылар атынан талап етілген құжаттарды дайындап беруге; -алдын – ала белгіленген жарналар мен салымдарды толық ж/е уақытында төлеулеріне; - коммерциялық құпияларды сақтауға; - құпия ақпараттарды жария етпеуге міндетті

Толық серіктестік – келесі 2 негізгі белгімен ерекшеленеді:

1.Кәсіпкерлік қызмет  ж/е оған қатысушы серіктестіктің  қызметтері олардың өз қызметтері  болып саналады, ал оның міндеттері  бойынша кез – келген қатысушы  өзінің барлық мүлкімен жауап  береді.

2.Серіктестік жеке  сенімді қатынастарға негізделеді: егер бір қатысушы серіктестіктің атына мәміле жасаса, мүліктік жауапкершілік басқа қатысушыға жүктеледі. Сондықтан толық серіктестік отбасылық кәсіпкерлік ретінде дамып келеді.

Аралас (командитті) серіктестік бір немесе бірнеше қатысушылар несие берушілер алдында бүкіл мүліктерімен жауап береді. Біреуінің немесе бірнешеуінің жауапкершілігі олардың әрқайсысының қоғамдастыққа қосқан үлесі бойынша шектеледі.Бүкіл мүліктерімен тәуекелге барып отырған қатысушы қоғамдастыққа қосқан үлестерінің мөлшер шамасына сәйкес тәуекел етушілер сыртқы қатысушылар немесе командиттер деп аталады.

Командитті  серіктестік – жауапкершілігі шектеулі қоғам. Артықшылығы – салық төлеу тұрғысынан алғанда ол – серіктестік, ал азаматтық құқық тұрғысынан алғанда ,жауапкершілігі шектеулі қоғамдастық. Біздің елімізде командитті серіктестіктің аралас түрі әлі дами қойған жоқ. Алайда белгілі бір жағдайда оған деген қажеттіліктің тууы әбден мүмкін. М, әлеуметтік – э/қ маңызы бар бағдарламаны мақұлдайтын к/одар да кездеседі. Бірақ оны жүзеге асыруға қажетті қаражат екеуінде де болмауы мүмкін. Осыған орай, серіктестіктің аралас түрі құрылады, жеке тұлға оған шектеулі жауапкершілікпен алынса, ол к/о толық мүшелік құқымен кіреді. Бұл жағдайда:

• біріншіден, к/одар банк несиесінің кепілі бола алады;
• екіншіден, к/оның бақылауымен оған жеке адам билік етеді.

Жауапкершілігі  шектеулі серіктестік – алдын ала белгіленген пайшылар үлестерінің негізінде құрылған бірлестік. Оның мүшелерінің қоғамнаң міндеттемелерін орындауда жауапкершіліктері жоқ, олар тек өз үлестерінің мөлшерінде ғана тәуекелділік жасай алады.

Акционерлік қоғам– рұқсат ету жолымен құрылатын заңды құқығы мен өзіндік жарғысы бар бірлестік . Акционерлер болуға жеке адам джа, заңды тұлғалар да хақылы. Акционерлік қоғам құру үшін нотариус куәләндырған серіктестік келісімшарты жасалады, оны қоғамның жарғысы деп атайды. Акционерлік қоғамды ұйымдастырушылар санына шек қойылмайды.Ұйымдастырушы бір адам болуы да мүмкін. Акционерлік қоғамның негізгі капиталы акцияларға бөлінед, акцияның ақшалай сомасы негізгі капитал көлеміне сай келуі керек. Ашық акционерлік қоғамның акциялары еркін сату жолымен таратылады, оны к/одар да жеке адамдар да сатып ала алады. А. қ. Акционерлердің жалпы жиналысы өткізіліп тұрады. Онда тексеру есеп комиссиясы құрылады. Олардың мүшелері бір немесе бес жылға сайланады.Сонымен қатар директорлар кеңесі ұйымдастырылып, оның төрағасы бір жылға сайланады.

Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру көздері. Кә/к қызметті қаржыландыру көздері – кә/к қызметті ж.а/ға бағытталған қорлар. Кә/к қыз/ті қарж/у көз/рі 3 топқа бөлінеді:1) меншікті капитал;2) қарыз капиталы;3)акционерлік капитал. Қарыз капиталы ақшалай немесе материалды кредит алу нәтижесінде кәсіпкердің иелігіндегі ақшалай н/е материалдық қорлар. Акционерлік капитал – кәсіпорынның жай акцияларын сату нәт/де кәсіпкер иелігіндегі ақша қаражаттары. Венчурлік (тәуекел) капитал – бұл жаңа, дамушы немесе нарықтағы орны үшін күресуші кәсіпорындарды қаржыланыру үшін арналған инвестор капиталы. Ол жоғары тәуекелге ие. С.қ. к/о/ң қаржы ресурстары п.б./на байл. Бөлінеді: ішкі;сыртқы қаржыландыру. Ішкі: таза табыс,амортизациялық аударым, кредиторлық берешек, тұрақты пассивтер, алдағы шығындар мен төлемдер резерві, алдағы период табысы. Ішкі қаржыландыру ұйымның қаржылық-шар/қ қызметі нәт/де п.б/н қаржы ресурстарын қолдану.Сыртқы: жарғылық капитал,мемлекет құралдары,азаматтер құралдары,қаржылық-несиелік ұйым қорлары,қаржылық емес ұйым қорлары, мақсатты қаржыландыру. Сыртқы қаржыландыру кәсіпорынға сырттан түсетін қорлар.

Кәсіпкерлік қызметтегі кадр саясаты. Кәсіпорын жағдайында жұмыс күшін мақсатқа сай жұмсау, оны тиімді пайдалану дегеніміз кадр саясатын дұрыс жүргізу деген сөз.

Оның негізгі бағыттары:

·        жұмыс күшінің саны мен сапасы, олардың негізгі және қосымша нысандары;

·        жұмыс күшін пайдалануды жетілдіру, бұл бағыттағы жұмыстардың жәйін талдау;

·        орын алған кемшіліктерді жоюды көздейтін шаралар қабылдау.

Кадрлық саясат – бұл  кәсіпорынның стратегиясына сай  еңбек ресурсын ететін ережелер мен  нормалар жүйесі. Кадрлық саясаттын қалыптасуының 2 негізін қарастыруға болады. 1-сі – ережелер мен нормалардың ұғыну деңгейіне байл.Ол негіз б/ша кадрлық саясат/ң келесі тип/рі қараст/ды: пассивті;реактивті;превентивті;активті. Пассивті – кадрлық жұмыс теріс нәтижелерді жоюға бағытталған. Реактивті – басшылық теріс әсер беретін жағдайларды бақылауға алып отырады, кадрлық жұмыс дамыған, бірақ персонал дамуының болжау бағдарламасы жоқ. Превентивтік – кадрлық жағдайдың болашақтағы күйі туралы бағдарламалар даярланған, бірақ кәсіпорынның оған әсер етуге құралдары жетіспейді. Активті – рационалды кадрлық саясат.2 -ші негіз ретінде кәсіпорынның сыртқы ортаға ашылу деңгейі қараст. Мұнда 2 саясат ұстануы мүмкін:ашық( кәсіпорын жұмысқа ашық түрде персонал алуға дайын) ж/е жабық (персоналды тек ұйым ішінде ғана алады).

Келісім шартты дайындауға қойылатын талаптар. Келісім  шарттың бөлімдерінің құрылымы мен  мазмұны. Келісім-шарт - сыртқы саудада бір жақ (сатушы, лицензиар) келісімшартта көрсетілген мүлікті (тауарды), ғылыми-техникалық білімді екінші жақтың меншігіне (алушы, лицензиат) беруге міндеттенетінін, ал екінші жақ өз кезегінде бұл мүлікті немесе білімді көрсетілген мерзімде алып, белгіленген бойынша төлеуге міндетгенетінін көрсететін құжат. Халықаралық саудада «шарт» деген термин қолданылады. Тараптар қолданымдағы тарматтардьщ бәрі бойынша талап етілетін формада келісетіндігін бір-біріне білдірген жағдайда ғана шарт жасалды деп танылады. Сыртқы сауда қатынастарында шарттардың мынадай түрлері таралған: халықаралық, монополиялық, консигнациялық, комиссиялық, т.б. Аралас шарттар, яғни бір өзінде шарттың бірнеше типтерінің элементтері үйлесім табатын түрлері де кездеседі. Ұжымдық келісім -шарт мазмұны бойынша білім ұйымдарын бірітуші түлектерді егер олардың біліктілік талаптары сәйкес келетін болса жұмысқа алу туралы мәселе қарастырылған .

Ұжымдық келісім -шарт мынадай  ережелерден тұрады :Оның қызмет мерзімі;Атқаруды бақылау тәртібі туралы;Келісім-шарт талаптарын орындамағанжа жауапқа  тартылу туралыКелісім-шартқа толықтырулар мен өзгертулер енгізу тәртібі туралы.

Ұжымдық келісім-шарт ережелері  заңнамамен бекітілген жұмысшылардың  хұқықтарын шектеп, еңбек жағдайын нашарлатып және кепілдікті бұза алмайды.

Ұжымдық келісім-шарттың қызмет аясы мен мерзімі

Ұжымдық келісім -шарт екіжақтың анықтаған мерзіміне бекітіледі .

Ұжымдық келісім -шарт қол  қойылған күннен бастап күшіне енеді , егер оның ережелерінде басқа жағдайлар  қарастырылмаса .

Ұжымдық келісім -шарт қол  қойғандар атынан жұмысшыларға таралады .

Ұжымдық келісім -шарт құрылымына өзертулер енгізіліп , ұйымның басқару органдарында өзгеріс болса да күшінде қалады .

Ұжымдық келісім -шарт ұйымның  қайта құрылуы кезеңінде өз қызметін атқара береді . Нәтижесінде бір  жақтың бастауымен ұжымдық келісім -шарт қайта қаралады .

Ұйым иесі мен мүлкінде ауысулар болса ұжымдық келісім -шарт үш айғңа дейін сақталады . Осы кезеңде екі жақ бақа келісім -шарт жасауға немесе толықтырып , күшінде  қалдыруға келіседі .

Ұйымның тарауында немесе оның күйреуінде ұжымдық келісім-шарт тарау мен күйреу туралы шешім қабылданғаннан бастап күшін жояды.

Ұжымдық келісім-шартты мерзімінде толықтыру мен өзгерту  екі жақтың келісімімен ұжымдық  келісім-шартта қарастырылған тәртіппен  жүзеге асырылады. Екіжақ өкілдері жұмысшыларды ұжымдық келісім-шартпен және оның орындалуымен таныстыруы тиіс.

Келісімшарт талаптары - шарттасушы тараптар келіскен және келісімшартта көрсетілген мәміленің тақырыбы, тауарлардың сипаттамасы, бағасы, міндеттемелердің атқарылу мерзімі, тіркелген талаптар, сондай-ақ, шарттасушы тараптардың құқықтары мен міндеттемелерінің өзі. Келісімшарт талаптары сондай-ақ, халықаралық және басқа келісімдермен және келісімшартта сілтеме жасалған ортақ талаптармен де айқындалуы мүмкін.

Кәсіпкерлік құпияны  қорғау бойынша іс-шаралар жүйесі.       Кәсіпкерлік құпия – кең түсінік, өйткені ол к/оның іскерлік репутациясын құрайтын, жариялануы кәсіпкерлік ұйымға э/қ ж/е моральды зиян тигізетін ақпараттарды мәліметтерден тұрады Кәсіпкерлік құпия негізі сақтандырылуы фирмаға жоспарлы нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін ө/стік, техникалық, коммерциялық ж/е қызметтік құпиялардан тұратын интегрирленген жиынтығын құрайды.  .    

Кәсіпкерлік құпияны құрайтын мәліметтердің  қалыптасуы.

        Қорғалуы тиіс мәліметтер тізімін  құрайтын мәліметтерді қалыптастыру  үшін келесідей мамандардан тұратын  топты құру қажет: қаржылық  сұрақтармен, нарық конъюнктурасы  мен бәсекелстер туралы сұрақтармен,  жоғары бәсекеқабілетті тауарлардың  жаңа түрлерін жасап шығарумен айналысатын басқа ұйымдармен айналысатын мамандар, заңгерлер ж/е т.б. Бұл жұмысқа басқа жақтан сарапшыларды тартуға болады, бірақ оларға кәсіпкерлік құпияны құрайтын нақты мәліметтерді айтудың қажеті жоқ.