Бухгалтерлік есептің пәні мен әдісі

    СӨЖ-ның мақсаты: тақырып бойынша алған білімді тереңдету, талдап зерделеу және шаруашылық есеп түрлері, бухгалтерлік есеп объектілері туралы теориялық білімін нақтылау.

Ұсынылған және өз беттеріңізше таңдап алған ғылыми әдебиет тізіміне сүйене отырып:

1. «Бухгалтерлік есептің пәні мен әдісі» тақырыбын оқып зерделегеннен кейін тақырыптың негізгі түсініктерінің тізімін құраңыз және анықтамасын беріңіз (глоссарий).

2. Кәсіпорындарда бухгалтерлік  есептің ұйымдастырылуын реттейтін нормативті – құқықтық актілердің тізімін құрыңыз

3. Бухгалтерлік есепке анықтама  беріңіз, анықтаманы талдаңыз.

4. Ұлттық экономикада қолданылатын  есеп түрлеріне талдау кестесін  құрып, салыстырмалы сипаттама беріңіз.

5. Бухгалтерлік есептің әлемдік үлгілерін толықтырыңыз.

 

 

    2-шолу дәрісі: «Бухгалтерлік есептің концепциялары мен қағидалары»

Дәріс сұрақтары:

1. Қаржылық есептілікті пайдаланушылар.

2. Қаржылық және басқару есебі.

3. Бухгалтерлік есеп тұжырымдамалары мен қағидалары.

4. Қаржылық есептілік элементтері. Оларды тану мен бағалау

Дәрістің мақсаты: Бухгалтерлік есептің концептуалдық негізін құрайтын ережелер мен қағидалары, бухгалтерлік есептің түрлері мен қаржылық есептілік элементтері және ақпаратты пайдаланушылар туралы түсінік қалыптастыру.

Негізгі түсініктер: сыртқы пайдаланушылар, ішкі пайдаланушылар, қаржылық есеп, басқару есебі, халықаралық стандарттар, актив, капитал, міндеттемелер, кіріс, шығыс, пайда, зиян.

Дәрістің негізгі мазмұны

 Бухгалтерлік есептің ақпаратының негізінде пайдаланушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында қаржылық есептілік құрылады. Ол:

1. инвестициялық шешімдер мен несие беру шешімін қабылдау;
2. шаруашылық субъектісінің болашақтағы ақша ағымын бағалау;
3. ресурстарын шаруашылық субъектісіне сеніп тапсырыуымен байланысты оның ресурстары мен міндеттемелерін бағалау;
4. басқару органдарының жұмысын бағалау мақсатында құрылады.

        Қаржылық есептіолікті  пайдаланушыларға қазіргі және  тұрақты инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, қызметкерлер мен жұмысшылар, сонымен бірге, өкімет мекемелері, министрліктер, ведомствлар мен қоғамдық ұйымдар және де әр түрлі ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыратын басқа да қызығушылығы бар пайдаланушылар жатады. Қаржылық есептілікті пайдаланушылардың барлығын ішкі және сыртқы деп екі топқа бөлуге болады.

        Қаржылық есептілікті  пайдаланушылардың әр түрлі топтарының  болуы бухгалтерлік есептің бірыңғай  жүйе ретінде екі түрге бөлінуіне  себеп болды:

1. Қаржылық есеп
2. Басқару есебі

Қаржылық есеп сыртқы және ішкі де пайдаланушыларға ұсынылатын бухгалтерлік есеп беруді құру және пайдаланумен айналысады. Басқару есебі негізінен ішкі пайдаланушыларға арналып құрылады. Оларға бухгалтерлік есеп ақпараты экономикалық операцияларды басқару мен өнім өндіруді бақылау, бюджеттің орындалуы мен пайда алуына мониторинг жүргізу, сонымен біргекомпанияның болашақ жетістігін қамтамасыз ететін шешім қабылдау үшін қажет деп саналады.

        Қаржылық есептілік  компанияның жалпы есептілігінің  құрамдас бөлігі болып табылады  және  Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына (ҚЕХС) сәйкес құрылады

Қаржылық есептіліктің халықаралық №1-«Қаржылық есептілікті ұсыну» стандартына сәйкес, қаржылық есептіліктің мақсаты компанияның қаржылық жағдайы, қызметінің нәтижелері, қаржылық жағдайының өзгеруі туралы ақпарат ұсыну болып табылады.

        Қаржылық есептілік тұжырымдамалары мыналардан тұрады:

• Қаржылық есептілікті құру мақсаты;
• Қаржылық есептіліктіңұйғарымдары (қағидалары);
• Қаржылық есептіліктің сапалық сипаттамалары;
• Қаржылық есептіліктің элементтері;
• Қаржылық ақпаратты тану және өлшеу өлшемдері;

Оны сызба түрінде көрсетуге болады:

Арнайы сұрақтар шеңбері

Компанияның қаржылық есептілігін жүргізу мақсаты   Қаржылық есептің мақсаты мен міндеттерін анықтайды.   Қаржылық есептілік ұйғарымдары     Бухгалтерлік ақпараттың сапалық сипаттамалары Қаржылық есеп берулердегі ақпаратты бағалау үшін бухгалтерлік есептің сипаттамасын анықтайды Қаржылық есептілік элементтері Қаржылық есептілік элементтерін анықтайды және бухгалтерлік ақпаратты жіктеу өлшемдерін бекітеді         Тану және өлшеу Қаржылық есептіліктің ұсынылуы қажетті жағдайларды анықтау үшін өлшемдерді бекіту   Өзге қағидалары:

Есептілікті пайдаланушылар шеңберін, инвесторлар мен кредиторларды және т.б. анықтайды. Пайдаланушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын қаржылық есеп берулердің мақсатын тізіп береді. Ұйғарымдар: Есептеу қағидасы Қызметтің үздіксіздігі Сипаттамалар Түсініктілік Мәнділік Анықтылық Салыстырмалық Қаржылық есептілік элементтері Активтер Міндеттемелер Капитал / таза активтер Кіріс Шығыс Пайда Зиян Тану өлшемдері Өлшеу өлшемдері Элементті анықтау, өлшемділігі Өзектілігі, сенімділігі   Орта қағидалары: Бағалау Кезеңділік Өткізу қағидалары: Өзіндік құн Есептеу Сәйкес келу Толық ашу Шектеу қағидалары Шығындар-кірістер Маңыздылық Сала ерекшелігі Консерватизм

 

2-Сызба. Қаржылық есептілік  тұжырымдамалары.

Қорытынды

Қаржылық есептілік өзінің концептуалдық негізіне сай құрылуы тиіс. Оның концептуалдық негізін бухгалтерлік есептің жалпы ережелері- стандарттары мен қағидалары құрайды. Қаржылық есептілік субъектінің міндеттемелерін өтеу және инвестициясын қайтаруы үшін болашақта табыс алу және қолма-қол ақша ағымын алу қабылеттілігін болжауға көмек көрсететін ақпаратттан тұруы керек.

 

Дәріске әдістемелік нұсқау:

Дәріс тақырыбын зерделегенде оның негізгі түсініктерінің мәнін түсінуге ерекше көңіл бөліңіздер. Ол үшін берілген әдебиет бойынша оқу материалын зерттеп, өзін-өзі бақылау сұрақтарына, тестілік тапсырмаларға жауап беру арқылы теориялық біліміңіздің деңгейін тексеріңіз, СӨЖ тапсырмаларын орындаңыз.    

Ұсынылатын әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының "Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есеп беру туралы" Заңы - Алматы: БИКО, 2007
2. Алибекова Б.А., Нұрхалиева Д.М. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына негізделген бухгалтерлік есеп принциптері. Оқу құралы, Астана: Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, 2006
3. Кеулiмжаев К.К. Бухгалтерлiк есеп принциптерi. - Алматы: Экономика, 2003 ж.
4. Кеулімжаев К.К., Рахимжанова. Қаржылық есеп- Алматы, 2005;
5. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп, Алматы, 2005.
6. Сейдахметова Ф.С. Современный бухгалтерский учет, Алматы: ЛЕМ, 2005

 

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. Бухгалтерлік есеп стандарттары  туралы түсінік.

2. Бухгалтерлік есеп стандарттарының  мәні мен маңызы қандай?

3. Есеп саясаты деген не?

4. Халықаралық стандарттардың мәні?

5. Қаржылық есеп беру тұжырымдамалары  деген не және нені анықтайды?

6.  Бухгалтерлік есеп қағидалары деген не?

7. Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп стандарттарында қандай ұйғарымдар анықталған?

8. Қазақстан Республикасында «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептеме туралы Заңында» қандай негізгі қағидалар анықталған?

9. Ақпаратты пайдаланушылар түрлері

 

Өзін-өзі бақылау арналған тестілік тапсырмалар:

1. Есептеу қағидасы деген не?

а) кіріс пен шығысты туындауы бойынша емес, ақша төлегенде немесе ақша алғанда есепке алу;

ә) есепке кіріс пен шығысты ақшаның түсуі немесе шығындалуы бойынша емес, туындағанда алу; 
б)  ақпаратты шынайы көрсету;

в) ақпаратты уақтылы есепке алу;

2. Клиент автокөлігін тех қызмет көрсету орталығына жөндеуге 31.08.06-де берді. ТҚКО көлікті 01.09.05 күні жөндеп, клиент қызмет көрсетушіге ақшаны 02.09.06 аударды. ТҚКО ақшаның келіп түскендігі туралы хабарламаны 03.09.06 күні алады. Есептеу қағидасы бойынша ТҚКО кірісін қай күні есепке алады?

а) 31.08.06

ә) 01.09.06

б) 02.09.06

в)03.09.06

3. Бухгалтерлік есеп түрлеріне не жатады?

а) қаржылық

ә) оперативті

б) дербес

в) статистикалық

г) дұрыс жауап жоқ.

     4. Ақпаратты пайдаланушылар  қандай топтарға бөлінеді?

     а) активті және пассивті

     ә) сыртқы және ішкі

     б) сыртқы

     в) ішкі

     г) орта пайдаланушылар.

     5. Қаржылық есептілік  элементтерін атаңыз:

     а) актив, капитал

     ә) міндеттемелер

     б) кіріс пен шығыс

     в) пайда мен зиян

     г) жауаптардың барлығы дұрыс.

    

«Бухгалтерлік есептің тұжырымдамалары мен қағидалары» тақырыбы бойынша тәжірибелік сабақ

Сабақ түрі: тәжірибелік сабақ..

Негізгі түсініктер: бухгалтерлік есеп қағидалары, есептеу қағидасы, үздіксіздік қағидасы, актив, капитал, міндеттемелер, кіріс пен шығыс, пайда мен зиян, сыртқы және ішкі пайдаланушылар, қаржылық есеп және басқару есебі, есептілік түрлері.

Тәжірибелік сабақтың мақсаты: бухгалтерлік есеп қағидаларына талдау жасау, ақпаратты пайдаланушылар үшін қаржылық есептіліктің мәні мен маңызын түсіну, қаржылық есептілік элементтері туралы түсінікті ашып көрсету.

Тәжірибелік сабақ сұрақтары:

1. Халықаралық стандарттар және қаржылық есептіліктің мақсаты
2. Қаржылық есептілік ақпаратын пайдаланушылардың айырмашылықтары.
3. Бухгалтерлік есеп түрлерінің айырмашылықтары
4. Қаржыдлық есептілік тұжырымдамалары.
5. Қаржылық есептілікті құрудың негізгі ұйғарымдары мен сапалық сипаттамалары.
6. Қаржылық есептілік элементтері.
7. Қаржылық есеп элементтерін тану және бағалау

 

 

Студент білуі тиіс:

• дәрісте берілген сұрақтар көлеміндегі материалды;
• қаржылық есептіліктің маңызы мен мәнін;
• қаржылық есептілік мақсаты мен элементтерін;

 

Студент меңгеруі тиіс:

• бухгалтерлік есеп қағидаларын басшылыққа ала білуді;
• есептер шығару, машықтандыру барысында теориялық материалды қолдана білуді;
• ақпаратты пайдаланушыларды дұрыс жіктей білу;

 

Практикалық сабаққа әзірленуге қажетті әдістемелік нұсқау:

Практикалық сабақта талқыланатын сұрақтардың тізімімен танысып, оларды дәрістің негізгі мазмұны мен ұсынылған әдебиеттер бойынша пысықтаңыз. Сабаққа әзірлену барысында   практикалық сабақ сұрақтарын белсенді талқылауға қажетті студенттердің білімі мен міндеттеріне қойылатын талаптарға көңіл бөліңіздер. 

 

СОӨЖ – на тапсырмалар мен әдістемелік нұсқаулар

СОӨЖ мақсаты: тақырып бойынша алынған теориялық білімді бекітіп, бухгалтерлік есептің қағидаларын сақтаудың практикалық дағдысын көрсете білу.

 

1-Тапсырма

САҚТЫҚ (КОНСЕРВАТИЗМ)

Есептің берілгенін оқып шығыңыз. Компанияның әрбір операцияның нәтижесі бойынша, табысы мен зиянын,  сақтық қағидасын сақтай отырып, бухгалтерлік есепте қалай танитындығына түсінік беріңіз.

1. Автокөліктің баланстық құны 5 500 000 теңге деп көрсетілген. Компания оған 7000 000 теңге ұсынады.
2. Компания баланстық құны 400 000 теңгені құрайтын ғимаратты сатуды ұйғарды. Оның нарықтық құны  500 000 теңгеден 600 000 теңге де дейін ауытқып тұрады.
3. Компания борышы сенімсіз деп есептен шығарылған клиентпен борышын өтеуі туралы келісімге қол жеткізді.
4. Тауарлық-материалдық құндылықтардың баланстық құны 50 000 теңгені құрайды. Ал компания оның өткізудің ағымдық таза құны  шамамен 35 000 теңгеге тең деп санайды..
5. Клиент 3 айға төлем жасамаған, енді ол төлем мерзімін тағы да 6 айға созуды сұрайды. Клиент сол мерзімде борыштың бастапқы сомасын төлей аламын деп күтеді.

2. Кассаны кенеттен тексергенде қолма-қол ақшаның жетіспеушілігі анықталды. Кассаға жауапты тұлға жетіспеген соманы 2 аптаның ішінде өтейтіндігі туралы уәде берді.

 

 

 

                             СӨЖ-на арналған тапсырмалар мен  әдістемелік нұсқаулар

    СӨЖ-ның мақсаты: тақырып бойынша алған білімді тереңдету, талдап зерделеу және қаржылық есептілік мақсаты, бухгалтерлік есеп қағидалары мен қаржылық есептілік элементтері туралы теориялық білімін нақтылау.