Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық негізі

 

баланс валютасының 2006 жылы өткен жылмен салыстырғанда  82140324

теңгеге немесе 557,2 пайызға артқандығын көруге болады. Бұл кәсіпорынның әрі қарай дамуын көрсететіндіктен, оның жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Сонымен бірге кестенің мәліметтерінен ұзақ мерзімді активтердің кәсіпорын активтерінің құрамындағы үлесі ағымдағы активтердің үлесіне қарағанда төмен екендігін көреміз. Егер есепті жылдың басында ұзақ мерзімді активтердің үлесі ағымдағы активтердің үлесінен 99,19 %-ға (99,56-0,37) кем болса, жыл аяғында 97,19%-ға (98,59-1,4) кем болды. Яғни, кесте мәліметтерінен кәсіпорынның ұзақ мерзімді активтерінің есепті жылы ішінде 2%-ға көбейгенін көреміз. Ағымдағы активтердің өсуі ұзақ мерзімді активтердің өсуінен 0,2 есеге кем (550,4-2364,5) болып отыр.

       Ұзақ  мерзімді активтердегі материалдық  емес активтер есепті жылы  өткен жылмен салыстырғанда 13962,2 теңгеге жыл бойындағы өзгеріс  болды немесе –25%-ға төмендеген. Негізгі құралдардың қалдық құны  өткен жылы мүлдем болған жоқ, есепті жылы ол 1322604,52 теңге немесе 1,36% құрады.

       Осы  көрсеткіштен кейін баланс валютасындағы  ағымдағы активтер үлесін анықтау  маңызды: ағымдағы активтер құнының  кәсіпорынның барлық мүлкінің  құнына қатынасымен анықталатын  кәсіпорын активтерінің іске  тартылу (мобильдік) коэффицентінің өсуі. Ол қарызды өтеуге арналған қаражат үлесін сипаттайды. Коэффицент мағынасы артқан сайын кәсіпорынның үздіксіз жұмысты қамту және кредиторлармен есеп айырысу мүмкіндігі де арта түседі. Қаржы тұрғысынан алғанда оның өсуі актив құрылымындағыжағымды өзгеріс болып табылады – яғни мүлік әлдеқайда мобильді (іске тартылған) болады, бұл оның айналымдылығының жылдамдығын және оны пайдалану тиімділігін, өскендігін көрсетеді.

       Талдау  жүргізіліп отырған «Индустриальное  снабжение» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде бұл коэффиценттің деңгейі жыл басында 0,99 (14685304/14740648), ал жыл соңында 0,98 (95516985/96880972) құрады.

       Кәсіпорын  активтерін таратудың тиімділігін  сипаттайтын келесі көрсеткіш  – мобильді және иммобильді қаражаттар қатынасының коэффиценті. Ол ағымдағы активтер құнын ұзақ мерзімді активтер құнына бөлу арқылы анықталады.

       Бұл  қатынастың қолайлы және қауіпті  көлемі, кәсіпорынның салық ерекшеліктеріне  байланысты. Өндірістік кәсіпорында  берілген көрсеткіштің деңгейі 0,5-тен төмен болмау тиіс.

       Талдап  отырған кәсіпорында бұл көрсеткіш  деңгейі жыл басында 265,3 (14685304/55344,2), ал жыл аяғында 70 (95516985/1363986) құрады.Бұл  коэффицент деңгейі мобильді  қаражаттардың өсу қарқыны иммобильді  қаражаттардың өсу қарқынынан артуының нәтижесінде өсіп отыр. Есепті жылы біріншілер, яғни мобильді қаражаттар 6,5 есеге (95516985/14685304), ал екіншілері 24,6 (1363986,4/55344,2) есеге өскен. Кәсіпорын  ең төменгі қаржылық тұрақтылыққа, кәсіпорын міндеттемелері кепілдендірілген түрде ағымдағы активтермен өтелген жағдайда қол жеткізеді және келесі шарртың орындалуы осы тұрақтылықтың белгісі болып табылады. Ағымдағы және ұзақ мерзімді активтер қатынасының коэфиценті қарыз капиталы мен меншікті капитал қатынасының коэфицентінен артық болуы керек.

       3.1. кестеде  келтірілген мәліметтер кәсіпорын  активтерін жалпы алғанда жағымды  динамикасын көрсетеді. Оларды жеке  элементтер тұрғысынан зерттеу  келесідей қорытындыларды жасауға  мүмкіндік береді. Ең мобильді  активтер – яғни ақша қаражаттары бір жылда 10503972 теңгеге көбейген. Ең мобильді қаражаттар сомасының жоғарлауы және кәсіпорынның төлеу қабілетінің жоғары екендігін сипаттауға болады.

      Серіктестігінің  тауарлы материалдық босалқылардың  айналым қаражаттары есепті жылы 205%-ға өсті және ол жыл аяғында 21277952,57 теңге немесе 21,96% құрады, өткен жылы 6965439,3 теңге немесе 47,25% құраған. Олардың үлесі 25,29 пунктке азайғанын көруге болады. Бұл жағдайда тауарлы материалдық босалқылардың айналым қаражаттардың құрамында сұранысы жоқ немесе шектеулі сұранысқа ие. Материалдар мен тауарлардың айналым қаражаттары есепті жылы өткен жылмен салыстырғанда 108,8-ге және 3 есеге жоғарлағанын көреміз.

      Есепті  жылда зерттеу жүргізілген кәсіпорынның  дебиторлық борышының сомасы көбейген. Егер бұл көрсеткіштің шамасы есепті жылдың басында 7569543,41 теңгені құрса, жылдың аяғында 63584739,56  теңге болған, яғни 8,4 есе көбейген. Бұл көрсеткіш шамасының жоғарлауы кәсіпорынның қаржылық жағдайының төмендегенін көрсетеді.Алынуға тиісті борыштары 39429444 теңгеге өсті (45991603,05-6562159). Берілген аванс қысқа мерзімді дебиторлық борыштың 7,89%-ын құрап отыр. Басқадай дебиторлық борыш 2 жыл арасын салыстырғанда үлесі жағынан 3,43 (10,26-6,83)пунктке жоғарлады немесе 9,8 есеге өсті.

       Ақша  қаражаттарының сомасы 2006 жылы 2005-ші  жылмен салыстырғанда 70,8 есеге өсті.     

       «Индустриальное  снабжение» жауапкершілігі шектеулі  серіктестігінің қаржылық жағдайына  талдау жасаудың келесі кезеңінде  баланс активтерінің құралу көздеріне талдау жасалынады. Мұнда кәсіпорынның мүлкі меншікті капиталдың және міндеттемелердің есебінен құралатындығын ескеру қажет.

       Меншікті  капитал мен міндеттемелердің  арақатынасы кәсіпорынның қаржылық  тұрақтылығының мәнін ашып көрсетеді.

       Қаржылық қорытынды есеп активтері құралу көздерінің құрамы мен құрлымына талдау төмендегі кесте (3.2.) бойынша жасалынады.

      Меншікті капиталының  құралу көздері мыналар саналады: жарғылық капитал, резервті қор, арнайы бағыттағы қорлар, жалгерлік  міндеттемелер, сонымен қатар құрылтайшылармен есеп айырысулар,тұтыну қорлары, алдағы кезең шығындары бойынша резервтер, баланс пассивінің екінші бөлімінде көрсетілген алдағы кезең табыстары жатады.

                                                                                                Кесте 3.2.

«Индустриальное снабжение »  жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің құралу көздерінің 2006 жылдың құрамы мен құрлымы.

Көрсеткіштер	2006 ж басы		2006 ж аяғы		Жыл ішіндегі     өзгеріс
	Сома тг	%	Сома тг	%	теңге         %5/1   (3-1)           *100
1	2             3		4              5		6           7
Кәсіпорынның барлық капиталы	14740648,94         100		96880972,7       100		82148643,8   557,2
Оның ішінде:
1 Меншікті капиталдың  барлығы	41399,98               0,28		433842,88         0,44		392442,9      947,9
а)жарғылық капитал	97100                    0,65		97100                0 ,1		-                 -
ә)жабылмаған табыс(зиян)	-55700,02            -0,37		336742,88         0,34		392442,9       -704,5
2 Міндеттемелердің барлығы	14699249              99,7		96455449,9       99,55		81756200,9    556,1
Ұзақ мерзімді міндеттемелер	9930000                67,36		23404436           24,15		13474436       135,6
Оның ішінде:
Банктен несие алу	9930000                67,36		23404436          24,15		13474436       135,6
Ағымдағы міндеттемелер	4769248,9             32,35		73051013,9       75,39		68281765       143,1
Оның ішінде:
Қысқа мерзімді кредиторлық борыш	640875,26             4,34		71491099,16     73,78		70850223,9   11055
а)жабдықтаушылармен есеп айырысу	640875,26	4,34	67227350,7       69,38		66586475,4   10389
ә)алынған аванс	-                  -		4263748,34         4,4		4263748,4          -
Бюджетпен есеп айырысу	23707                    0,16		158508,74          0,16		134801,74      568,6
Басқадай кредиторлық борыштар	4104666,7             27,8		1401406             1,44		-2703260,7    -65,8
а) жұмыскерлерге еңбек ақы төлеу	-                 -		1048508,9          1,082		1048508,5           -
ә) басқалар	4104666,7	27,8	352897,49           0,36		-3751769,2    91,4
Тәуелсіздік коэффицент	-	0,28	0,44		-                 -
Қаржыландыру коэффицент	-	0,997	-                                           0,995		-                 -

БЕС-№30 стандартына сәйкес меншікті капиталға жарғылық, қосымша төленбеген капитал, резервті капитал және бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) кіреді.

       Меншікті  капиталдың шамасы есепті жылдың  аяғында өткен жылмен салыстырғанда 392442,9 теңгеге немесе 947,9%-ға көбейген. Кәсіпорынның жарғылық капиталының сомалары өзгеріссіз қалған 97100 теңге, бірақ пайыз жағынан өткен жылы есепті жылмен салыстырғанда 0,55%-ға жоғары. Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) есепті жылда 392442,5 теңгеге өсті. 2005 жылда кәсіпорынның жабылмаған зияны 55700,02 теңгені құраған. Ал 2006 жылдың бөлінбеген табысы 336742,88 теңге құрады.

       Сырттан  пайдалануға алынған капиталдың (міндеттемелердің) шамасы есепті  жылы өткен жылмен салыстырғанда 81756200,9 теңгеге немесе 556%-ға жоғарлаған.

       «Индустриальное снабжение» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ұзақ мерзімді міндеттемесі, яғни банктен алған несие есепті жылы өткен жылмен салыстырғанда 13474436 теңгеге өсті.

       Қысқа  мерзімді міндеттемелері 1 жылда 68281765 теңгеге немесе 15,3 есеге артқан. Оның құрамына қысқа мерзімді кредиторлық борыштар, бюджетпен есеп айырысу және басқадай кредиторлық борыштар кіреді.

       Қысқа  мерзімді кредиторлық борыш жылдың  басында оның мөлшері 640875,26 теңге  болған болса, жыл аяғында 71491099,16 теңгені құрады, яғни 111,5 есеге көбейген, нәтижесінде есепті жылы баланстың осы бабының үлес салмағы 4,34%-дан 73,78%-ға өскен.

       Жабдықтаушылармен,мердігерлермен  есеп айырысуы үлес салмағы  бойынша 4,34%-дан 69,38%-ға жоғарлаған  немесе 104,8 есеге артқан. Алынған аванстары жылдың басында көрсетілмеген, жыл аяғында ол 4263748,46 теңгені құрады.

       Бюджетпен  есеп айырысқан кезде үлес  салмағы өзгеріссіз қалды, ал  сомасы 134801,74 теңгеге артқан.

       Басқадай  кердиторлық борыштар есепті  жылы 2703260,7  теңгеге азайған.

       Меншіті  капиталдың көлемін анықтап қоймай, сонымен бірге капиталдың жалпы  сомасындағы оның үлес салмағын  да анықтау маңызды. Бұл көрсеткіш  тәуелсіздік коэффиценті – бұл  коэффицентке қарап кәсіпорын  сырттан тартылған қаржыдан қаншалықты тәуелсіз екендігін және өз қаражатын қаншалықты жұмсай алатынын көруге болады. Тәуелсіздік коэффиценті меншікті капиталдың кәсіпорынның барлық капиталына қатынасы ретінде анықталады:

                      К тс = М к / Ак

 

Мұндағы:  Ктс  - тәуелсіздік коэффицент                                    

                   Мк  - меншікті капитал

                   Ак   - барлық капиталы (баланс валютасының жиыне, яғни                  қаржыландырудың жалпы сомасы)

       «Индустриальное  снабжение» жауапкершілігі шектеулі серіктестікте тәуелсіздік коэффиценті есепті жылы 0,28-ден 0,44-ке дейін немесе 0,16 пунктке жоғарлағанын көрсетеді. Есепті жылдағы тәуелсіздік коэффиценті нарықтық қатынастары дамыған елдерде ( Еуропа, АҚШ ) жоғары болып саналатын коэффицент шамасынан (0,5-0,6) төмен болып отыр. Сондықтан зерттеу жүргізілген кәсіпорында қаржылық тұрақтылық деңгейі өте төмен деп айтуға болады.

       Егер  бұл коэффиценттің өсуі кәсіпорынның  қаржылық тәуелсіздігіжоғары екендігін  көрсетсе, алдағы уақытта қаржылық қиындықтардың азайғанын көрсетеді.

       Тәуелсіздік  коэффиценті неғұрлым жоғары  болған уақытта, бұл қаржылық  көздерінің тұрақты құрлымын  сақтауға мүмкіндік береді. Инвесторлар, несие берушілер дәл осындай  құрлымды таңдар еді, себебі ол  кәсіпорынға өздерінің міндеттемелерінің кепілдігін жоғарлатады. Неғұрлым кәсіпорынның қаражаты көп болса, соғырлым үздіксіз жұмыс қамтамасыз етіліп,нарық жағдайында алға шығуға көмектеседі.

       Кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын  меншікті капиталдың қатыстырылған капиталға қатынасын (міндеттемелер) көрсететін қаржыландыру коэффиценті болып табылады.

 

                       Кқ = Мк / Қк   

 

Мұндағы:  Кқ – қаржыландыру коэффиценті

                   Мк – меншікті капитал

                   Қк – қатыстырылған капитал (міндеттеме)

       Бұл  коэффицент жоғары болған сайын, соғырлым банктер мен инвесторлар  қаржыландыруға сенімді болады.Бұл  коэффицент кәсіпорын қызметінің  қандай бөлігі қаражатымен, ал  қандай бөлігі қарыз қаражатымен  қаржыландыратынын көрсетеді.

       Зерттеужүргізілген  кәсіпорында есепті жылдың аяғында  қаржыландыру коэффиценті 0,995-ке  тең болды. Қаржыландыру коэффиценті < 1 болып отыр, бұл төлем қабілетінің  өте қауіпті жағдайда жеткендігін  және несие алуды қиындатқанын  көрсетеді.

 

3. Кәсіпорынның баланс өтімділігін талдау

       Баланс өтімділігін талдау мәселесін қарастырар алдында, жалпы активтердің, баланстың және кәсіпорынның “өтімділігін” анықтап алу керек.

       Өтімділіктің  екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші  тұжырымдама бойынша өтімділік : кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу қабілеттілігі ұғынылады. Екінші тұжырымдама бойынша, өтімділік – бұл ағымдағы активтердің ақша қаражаттарға айналуға дайындығы мен жылдамдығы. Өтімділіктің екінші тұжырымдамасымен келісе отырып біз, өтімділік кәсіпорынның міндеттемелерін ақшаға айналу уақыты міндеттемелерін өтеу уақытымен сәйкес келетін активтерімен жабу дәрежесімен анықталады деп санаймыз. Осы айналу қаншалықты тез жүруіне кәсіпорынның төлеу қабілеттілігі мен несие беру қабілеттілігі тәуелді болады. Басқа сөзбен айтқанда, кәсіпорының өтімділігі өзінің міндеттемелерін уақыты келгенде төлеу үшін, қолда бар қаражаттарды (активтерді) тезірек жұмылдыру мүмкіндігінде жатыр. Өтімділік кәсіпорынның сөзсіз төлем қабілеттілігін білдіреді және активтер мен міндеттемелердің арасындағы жалпы сомасы бойынша да, келіп түсу уақыты бойынша да әрдайым теңдікті көрсетеді. Кәсіпорынның өтімділігі шын мәнінде баланс өтімділігін көрсетеді. Сондықтан кәсіпорынның төлем қабілеттілігін бағалау үшін бухгалтерлік баланстың көрсеткіштерін тереңінен зерттеу керек.