Қазақстан Республикасында ипотекалық несиелеудің қазіргі жағдайы және даму үрдісі

   - Мүлiктiк  сақтандыру, яғни мүлiктi иелену және пайдалануға байланысты мүлiктiк мүдделердi сақтандыру.

 

 

Қорытынды

 

Қазақстан экономикасының бәсекеге қабiлеттiгiн арттыру орта мерзiмдi перспективада тұрғын үй құрылысында  жаңа саясатты талап етедi. Қазақстанда  бұл шара ҚР Президентiнiң 2004 жылы 19 наурызда Халыққа жасаған үндеуiнде қарастырылған. Онда тұрғын үй құрылысын жүргiзушi компанияларға тұрғын үйдi қарапайым халыққа 1 шаршы метрiн 350 АҚШ долларында сату және ол үшiн ҚР үкiметi құрылыс компаниялары арасында тендер ұйымдастыру шаралары көзделедi.

2011 жылы 31 мамырда осы шараларды iске асыруды жүйелiк түрде сипаттайтын “2005-2007  жж арналған тұрғын үй құрылысын дамыту” Үкiметтiң бағдарламасы бекiтiлдi. Бұл бағдарлама бойынша ипотекалық тұрғын үй несиелерi жас отбасыларға, мемлекеттiк қызметкерлерге, мемлекеттiк мекемелерде жұмыс iстейтiндерге әр түрлi жеңiлдiктермен ипотекалық несие беру жолдарын қарастырады.

Осыған байланысты Қазақстан  Республикасында тұрғын үй құрылысын  дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттiк  бағдарламасының негiзгi бағыттары тұрғын үйдiң құнын арзандату арқылы, халықтың қалың жiгi үшiш қолжетiмдi тұрғын үй құрылысының тұрақты өсу қарқынын қамтамасыз ету, тұрғын үйге несие беру мерзiмдерiн ұзарту, несие берудiң бастапқы жарнасы мен мөлшерлемелерiн азайту болып табылады.

Тұрғын үй қоры тiзiлiмнiң 2011 жылғы 1 қаңтарға берген деректерi бойынша 15 млн. Тұрғыны бар елiмiздегi тұрғын үй көлемi 243,0 млн. шаршы метрдi,  ауылдық жерлерге – 98,2 млн. шаршы метрдi құрайды.

Қазақстандағы тұрғын үй қорының 96,8%- дан астамы жеке меншiкте (235,3 млн. шпршы мер) және 3,2%-ы мемлекеттiк меншiкте (7,7 млн.шаршы метр).

Тұрғынның тұрғын үймен  қамтамасыз етiлуiнiң қазiргi кездегi әлеуметтiк нормасы кезiнде 18 шаршы  метр мөлшерiнде, 2003 жылдың аяғында  елiмiзде орта есеппен алғанда 1 тұрғынға 17,0 шаршы метр, соның iшiнде қалаларда – 17 шаршы метр, ауылдық жарлерде – 15,8 шаршы метрден келедi.

2010-2011 жылдары халықтың қаражаты есебiнен 4600,1 мың шаршы метр тұрғын үй салынды немесе пайдалануға берiлген тұрғын үйлердiң жалпы көлемiнiң 72,7 %-ы.

Жеке тұрғын үй құрылысының  көлемi соңғы төрт жылда 57,3%-ға өстi және аталған кезеңде осы мақсаттарға 36,6 млрд. Тенге жұмсалды. Қалыптасқан жағдай республика азаматтарының қолында тұрғын үй құрылысы үшiн бiршама қаражаттардың барлығын дәлелдейдi.

Республикадағы жеке тұрғын үй құрылысын дамыту бiр қалыпты  емес. Егер 2011 жылы тұрғындар салған тұрғын үйдiң 1431,2мың шаршы метр жалпы көлемiнiң ең көп үлесiне  Оңтүстiк Қазақстан (309,5 мың шаршы метр), Атырау (158,2), Алматы (130,2) облыстары және Алматы қаласы (132,3 мың шаршы метр) ие болса, ал басқа облыстарда бұл көрсеткiш төмен: Қарағанды (29,2), Қостанай (33,7), Солтүстiк Қазақстан (35),Ақмола (36,4 мың шаршы метр).

2010-2011 жылдары мемлекеттiк емес сектордың кәсiпорындар мен ұйымдары есебiнен 1070,7 мың шаршы метр тұрғын үй салынды немесе пайдалануға берiлген тұрғын үйлердiң жалпы көлемiнiң  16,9 %-ы.

Қазiргi уақытта алғашқы  нарыққа қарағанда қайталама  нарықтағы үйдiң бағасы 2,5-4,5 есе  асып отыр. Бұл дегенiмiз тұрғын үй ипотекалық несиелеу нарығының бiрiншi кезеңдегi дамуын және тұрғын үй ипотекалық нарығының несиелеу механизмiнiң қалыптасуын сипаттайды. Соның нәтижесiнде қайталама нарықтағы тұрғын үйлердiң бiрiншi кезектi несиелеу обьектiсiне айналып отырғандығын көрсетедi. Мұның басты себебi, қазiргi тұрғын үйдiң қорының көп бөлiгiнiң ескi үйлерден тұратындығын дәлелдейдi.

Тұрғын үйдi ипотекалық несиелеу өнiмдерiне қатысты төлем  қабiлеттiлiк сұранысты талдауда, бiрiншiден, халық үшiн тұрғын үй мен  тұрғын үй несиесiнiң қолжетiмдiлiгiне, екiншiден, оларға деген потенциалды төлем қабiлетiнде сұраныстың болуына көңiл бөлуқажет. Осындай параметрлердi сандық бағалау тұрғын үйдi ипотекалық несиелеудiң дамуына қажеттi және пайдалы шешiм жасауға мүмкiндiк бередi.

Тұрғын үй құрылысының қаржыландыруда мемлекеттiк ролi зор. Мемлекет бюджеттiк қаржылар есебiнен тұрғын үй құрлысын тiкелей қаржыландырады. Бұл жерде бюджеттiк қаражат қаржы операторына ақылы және қайтару шартымен ұзақ мерзiмге берiледi.

Қазiргi уақытта Қазақстан  Республикасында АҚШ, Германия және Малайзия мемлекетерiнiң тәжiрибесiн ескере отырып, жасалынған тұрғынүй ипотекалық несиелерiн берушiлер екi деңгейден тұрады:

- бiрiншi деңгейде –  алғашқы тұрғын үй ипотекалық  несиесiн берушiлер, соның iшiнде  : банктер мен банктiк емес ұйымдар;

- екiншi деңгейде –  алғашқы тұрғын үй ипотекалық  несиесiн берушiлерден берген  несиелерi бойынша талаптарын және  кепiл құқықтарын сатып алуды  жүзеге асыратын, қайта қаржыландырушы  ұйымдар.

Тұрғын үй ипотекалық несиесiн берушi екiншi деңгейлi банктердi және жаңадан құрылған мамндандырылған “Тұрғын үй құрылыс жинақ банкi” АҚ және банктiк емес ұйымдарға банктердiң құрылтайшылығымен ашылған ипотекалық компаниялар жатады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

 

1. Қазақстан Республикасы Ата Заңы 30 тамыз 1995 жыл.
2. ҚР Азаматтық кодексі, жалпы бөлім 1999 ж. 1 шілде, №4097.
3. “Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы” ҚР Заңы 1995 ж. 30 наурыз, №2155.
4. “қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы” ҚР Заңы 1995 ж. 31 тамыз, №2723.
5. “Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы” ҚР Президентінің заң күші бар жарлығы 1995 ж. 23 желтоқсан, №2723.

2005 ж. 23 желтоқсандағы  № 107-ІІІ Заңымен енгізілген  өзгерістермен 

6. ҚР “Қозғалмайтын мүлік кепілдігін тіркеу туралы” Заңы 1998 ж. 3 маусым, №257-1
7. ҚР ҰБ басқармасы шешімімен бекітілген 1999 ж. 16 тамыз № 276 “Екінші деңейлі банктердің  несиелеуі бойынша құжаттар жүргізу ережелері”
8. 1995 жылы. “Жылжымайтын мүлік ипотекасы” туралы ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы.
9. “Банковское дело”, учебник. Под ред. д.э.н. Сейткасымлва Г.С.- Алматы, 1998.
10. “Ақша, Несие, Банктер”. Оқулық. Г.С. Сейткасымовтың жетекшілік етуімен.- Алматы, 2001.
11. Хамитов Н.Н. “Банковское дело” курс лекции, Алматы, 2005.
12. Мақыш С.Б. “Банк операциялары”, оқу құралы. - Алматы, 2005.
13. Мақыш С.Б., Ильяс А.Ә.“Банк ісі оқу құралы”. - Алматы, 2004.
14. “Банковское дело”. Учебник под ред.  проф. Лаврушина О.И. - М., 2005.
15. Ипотека. Правовая  база сравнительного анализа: Комментарий // Предприниматель и право.- Алматы, 2000.-№1-2.- С.6-9.
16. Статистический бюллетень Национального банка.- 2000. - №1.- С.50.