Ұлттық киімдегі көркем әшекейлер рөлі

       Қосетек және бүрмемен жеңіл жаздық киімдерді, кеудешелерді әсемдейді. Бұлар көлденең немесе бойлық жіптер бойымен пішілуі мүмкін. Қиғаш және сирек бойымен де алынады. Бүрмелер мен қосетектер киімге әр түрлі тәсілде тігіледі. Қосетек киімнің шетінен 0,5 см арақашықтықта біріктіріледі. Егер қосетек аздап бүрілген болса, онда шетінен екі рет машина тігісі жүргізіледі. Киімнің оң бетіне белгіленген сызық бойымен көктеп, көмкерме жауып машина тігісін жүргізеді. Тігіс арақашықтығы бүктесінен 0,2 см қалады. Бүрме де қосетек тәрізді әр түрлі тәсілде жалғасады. Бүрменің бір шегі ирек немесе екі рет жіңішке етіп бүктеліп өңделеді. Бір шегі шетінен 1 см аралықта машина тігісі жүргізіліп бүріледі.

       Желбіреуікті қандай да киім бөлігіне белгілеп сызық бойына орналастырады. Бүрме мен қосетектен айырмашылығы киімнің тек шет жақтарына орналасады. Қарапайым желбіреуікті екі шетін өңдеп, орта тұсынан бір немесе екі тігіс түсіріп бүреді. Желбіреуікті екіге бүгіп ортасын жасырып тігістермен көктейді. Осындай тәсілмен желбіреуіктің бірнеше түрін жасауға болады.

       Ұсақ бүрмедегі ұсақ қатпардың ені 0,5-1 см болады. Ұсақ бүрме неғұрлым ұсақ болса, соғұрлым әдемі көрінеді. Оларды үлгіге сәйкес әр түрлі етіп топ-тобымен ені 0,5-1 см қатпарлармен бірлестіріліп, ұзынынан, қиғашынан, көлденеңінен орналастырады. Ұсақ бүрме мен бұйымды пішпей тұрып матаның ұзынынан көктеп тігеді, сосын үстіне үлгіні салып бұйымды пішеді. Ұсақ бүрме мен кеуде-көйлек, белдемше сәнделеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.5. Менің дипломдық жұмысым

        Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы «Ұлттық нақыштағы әйел адам киімінің ерекшелігі». Менің мақсатым ұмыт болып бара жатқан салт – дәстүрімізді, халқымыздың киімге қатысты өзімдік ұстанымы жандандыру және оны қазігі заманға сай үлгіде көрсету. Бүгінде елімізде ұлттық бағытта киім үлгілерін негізге ала отырып, өз жаңа үлгідегі киім кешек үлгілерін шығаратын  түрлі сән үлгірері бар. Солардың еішінде «Ерке-Нұр», «Сымбат» сән үлгілерін мақтанышпен айта аламыз. Олар жан жақты ізденістерінің мамандарының біліктілігінің арқасында қазақ ұлттық киімдерінің күнделікті қолданысқа енуінде, алыс жақын елдерде  ұлттық киімнің танылуы барысында көп істер атқарып жүр.

      Қара түсті ұзын қамзол, жануар тектес оюлармен аппликация, кесте  технологиясымен өңделген. Қамзол жағасыз, үлкен жануар тектес оюлар мен өрнектелген. Жеңі қысқа оюланып тігілген. Қамзолдың  негізгі композициялық құрылымы симметриялы, өңір үсті оюлармен өрнектелген, қамзолдың ұзындығына дейін оюлар жалғасып келіп, етек жағында оюлар үлкие түскен. Артқы жағанда мойын ойындысын айналдыра жануар тектес ою-өрнек салынған.

       Бұл қамзолға велюр матасының қара түсін таңдадым. Қара түске  сұр түстеі парчамен ою-өрнек өрнектелді.

     Қамзолдың басты ерекшелігі мойын ойындысы, өңірі, жең ұштары, әдемі ұлттық ою-өрнекпен аппликация жасалып, кестеленуінде.

      Қазақтың ұлттық костюміне жұмсалған материалдар. Негізгі мата велюр 6 метр, тафта-8 метр; фатин-5 метр; бандо-60 см;ою-өрнек өрнектеуге 2 метр парча, астарлы мата 11 метр, жапсырма маталар: дублирин- 9 метр, фрезилин 2 метр, ою - өрнек тігуге жіп 6 жіп, тігуге 5 жіп; үкі, бисер, паетка, безендіргіш жіптер қолдандым.

     Шеберлердің қолынан шыққан бұйымдарға қарап отырып мен бұл костюм мен бас киімге өз үлесімді қостым деп ойлаймын.

 

 

Қорытынды

       Өркениеттің дамуына байланысты киімнің түрі де, пішіні де өзгерді. Ер адамдарға, қыз-келіншектерге, балаларға арналған киім үлгілері шыға бастады. Күн-делікті және мерекелік киімдер, үйлену тойы киімдері, сондай-ақ қаралы күндерге арналған киім үлгілері пайда болды. Еңбектің түріне қарай әр түрлі кәсіп саласына арналған киімдер де өндіріле бастады. Сән үлгісінің демократияландырылуы киімнің жаңа үлгілері технологиясының дамуына себеп болды, оның функционалдық, рационалдың, экономикалық қасиеттері аса бағаланды.

       Киімнің адам өміріндегі маңызы мен қызметіне тоқтала отырып, қазіргі киім ассортиментінің сипаттамасы, қызметі, оған қойылатын талаптар. Және киімді көркемдік жбалауға байланысты жалпы мәселелерге арналған, костюм, стиль мен сән ұғымдары туралы қамтылған. Адам дене бітімінің өлшемдік сипаттамасы және негізгі өлшемдер. Қазіргі заман дизайны, яғни ұлттық ақышта тігілген киімдер жайлы айтылып, оның композициялық көркемдік құрылуына көңіл бөлінген. Қазіргі костюмді жобалау барысында ұлттық сарындарды пайдалану мәселелері қарастырылған.

       Ұлттық киімнің  пішіні мен құрылымы, оның элементтері  әрқашанда мата түріне, оның созылымдық (пластикалық) сипатына, фактурасына, ою-өрнегіне, түсіне бағынышты. Киімнің конструкциялық принцптерінің шешімі, алдын ала ойластырылған жоба, пішім мен сәннің сәйкестігі, мата мен пішін қолданысының үйлесімдігі киімнің жаңа үлгісін жаңа үлгісін жасауда дизайнерлік шешімінің үлгісі болып табылады.

     Қазіргі сән үлгісінде ұлтаралық белгілерге қоса, әр елдің өзіне тән интернационалдық тұрмыс-салттық ерекшеліктер, ұлттық мәдениет түрі, ұлттық дәстүрі көрініс тапқан. Ұлттық киім халықтық өнер сияқты қазіргі моделдеу үлгісін дамытып, әрі байыта отырып, онымен сіңісіп келетінін уақыт көрсетті. Суретшісәнгердің ұлттық өнердің заңдылығын терең терең түсіне отырып, дәстүрлі жаңаша ойлауы шығармашылық іс-әрекетіне жаңа бағыттар ашады.

     Жаңалыққа ұмытушылық мәдениет пен техника дамуында негізгі қозғаушы күш болып саналады. Бұл жағдайда шығармашылық үшін белсенді әрекет жасау құралы болып халық философиясын бойына жинақтаған ұлттық киімдер саналады. Мәдениеттің бір құрамдас бөлігі ретінде киімді модельдеу де ұлттық бояуға, нақышқа, ұлттық сипатқа ие болуы тиіс.

        Ұлттық киім ансамбілдің сәнді құрылымдық және көркемдік-бинеліе бірлікке қол жеткізумен тәсілдерімен құралдары оларға терең талдау жасаужы қажет етеді.

       Ұлттық киім мен оның элементері (баскиімдері, иық және белдік бұйымдары, сәнді әшекейлері т.б. аксессуарлары) Республиканың барлық әлеуметтік топтары арасында әр қашан үлкен сүранысқа ие. Дәстүрлі киім үлгілері Республикада өткізілетін түрлі ұлттық мерекелерде түрлі әдет-ғұрып дәстүрлерде, дәстүрлі көріністер үлттық ойындарда, жарыстарда көрсетіледі

        Бүгінгі таңда  дизайнарлер ұлттық киімнің эмоционалды-көркемдік  бейнесі қазіргі өндірістің жаңа  технологиясын, жаңа әдісін, жаңа  матасын пайдалана отырып, бүгінгі  күн талабына сай костюмнің  моделін жасауға үмтылады. Ең  басты міндеті – жаңа модель құруда ұлттық киімнің рационалдық (тепе-теңдік) принціпін, құрылымдық ерекшелігін сақтау.

      Белгілі бір қасиетіне сапасына сәкес жаңа маталар мен көмекші материалдардың пайда болуы киімді пішінге кетірудің, оның технологиясын дайындау принциптерінің жаңа әдіс-тәсілдері тудыртады.

       Ұлттық мотивтерге негізделген қазіргі киім  утилитарлық қызметке бағынады.

       Ұлттық киім интерпретация объектісі бола отырып, мындай мәселе қояды: қазіргі костюмдік көркемдік шешіміне эмоционалдық сезімінің артуы мақсатында ұлттық киімнің босты белгілері тұтасымен қалай енуі керек. Сондықтан, суретші эскиздік жұмысұа кіріспес бұрын ұлттық киімнің бұрынғы кезеңдік өмірін, оның атқаратын қызметін, түр-түсін, әдет-ғұрпын дәстүрінде алатын орны қоршаған ортамен байланысын зерттеп бойына сіңіруі қажет.

      Қазақ ұлттық киімдері халықтың материалдық мәдениетіндегі айқын және өз ерекшелігі бар құбылыс: ол пішін логикасымен, құрылым тұтастығымен, түр-түсінің байлылығымен, бояуының қанықтығымен таңғалдырады. Ұлттық киім негізінде пішімнің қалыптасуымен ою-өрнегінің орналасуы, түр-түсін сәйкес келуіне сәй принциптермен ерекшеліктер жатыр. Қашан, қайда және қандай үйлесімде киім кию қажеттігін уақыт пен дәстүр шешіп береді. Ғасырлар бойы жинақталған осындай ерекшеліктерлі ұлттық киіннің көркем безендірілуі мен  құрылып принциптері ретінде бағалауға болады.

        Халық киімдерін  зерттей отырып, оның барлық пластикалық  байлығын, пропорцияналды қарым-қатынас  көркемділігін түр-түсінің гаммасының, фактурасының әр түрлілігін және ритм байлылығын сезінуге болады.

        Костюді жобалау  кезінде ұқыпты әрі тиянақты  іздену және жан-жақты зерттеу  нәтижелері ғана ешқандай електеушілікке жол бермейді.

     Дипломдық жұмысымды қорытындылай келе мен қазақ халықтық киімнен негізделген қазаіргі заман киіміннің дарлық шешімімен, оның негізін еске ала отырып, толық көшірмей тек қана тақырып түбірін әрі оған қатысты сапаларын ескердім деп ойлаймын.

       

       

 

            

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиет

Асанова С. Птицина. А. «Қазақтың ұлттық киімдері және қолөнері тарихи»                                               Астана – 2008.

Асанова С. «Қазақтың ұлттық киімдері» Астана – 2008.

Асанова А. Айдынбекова Ж. Нұрпиісова.С, « Киімді конструкциялау»  

Астана – 2008.

Аснова.Б.  Птицина А.  Әбдіғапбарова Ұ. « Қазақ ұлттық ою-өрнектерінің тарихы және теориясы»                              Астана – 2008.

Акишев А. К. «Искусство и мифология» Алма – Ата:     Наука, 1984ж.

Бердник Т. О. «Моделирование и художественное оформление одежды» г.                         Ростов-на-Дону, 1997г

Өмірбекова М. «Ою өрнектің қолданылуы» -  Алматы 1995ж.

Жанібеков Ө. «Қазақ киімі» Альбом. –      Алматы Өнер 2005ж.

Ескендір Тасболат // Ислам және өркениет.- 2010.- 11-20қаңтар (№2).- Б.4.

«Компазиция», Кильке МВ. : МГПХУ им С.Г.   Мтоганова, 1996.

Кәкішева Г. Асанова Б. «Киімді модельдеу және көркемдік безендіру»

                                                                        Астана – 2008.

Қазақстан. Ұлттық энсклопедия, 1-6 –А.,1998 – 2005.

Қазақ мәдениеті энциклопедииялық анықтама «АРУНА» баспасы

Алматы,2005

Қасыманов С. «Қазақ халқының қолөнері» - Алматы 1958ж.Маргулан А. «Казахское народное прикладное искусство» І том,   Алматы 1986ж.

  Казенова, Л. Қазақтың ұлттық  киімдерінің сырлары [Мәтін]

  Керімов, Л. Ұлттық киімдер: кеше, бүгін, ертең [Мәтін] / Лазар Керімов //

  Қазақстан мектебі.- 2010.- №3.- Б.54-56.

Кауменов, А       Барымызды дұрыс ұсынуды үйренейік // Жұлдыздар отбасы.- 2010.-№6.-42-43 б.

Мағзомова Г.А. Мата түрлерімен жұмыс // Бейнелеу өнері   және сызу.-

2010.-№4.-12 б.

«Мода ХХвека »,   Гарбочева Л.М. , М.:          ГиТИС,1996ж

 Мектептегі технология.- 2010.- №7.- Б.8-9.

«Мода и люди »,    Гофман А., 1-баслым,          М.:Наука 1994ж

Науанұлы, М.    Қазақтың ұлттық киімі // Сыр мен сымбат.-2010.-№5.-15-16 б.

Нұржасарова,М, Кучарбаева К., Рүстемова А. Киім  дайындау  технолгоиясы :

                                          Оқу құралы.-Астана, 2008.-288 бет

Никитина Е.Д., Талғатбекова А.Ж. Киімді  конструкциялау: Оқулық.-Астана.-                   Фолиант,2008.-280 б.

Нұрмағанбетов Ә.   «Бес жүз бес сөз»    Алматы 1994ж.

Сатабалдинова Б.С., Сәлімбаева М.А. Тігін өндірісінің технологиясы: Оқулық.-Астана.-Фолиант,2008.-224 бет.

         Сатыбалдинова Б. Сәлімбаева  М. «Тігін өндірістің технологияса»

                                                                           Астана – 2008.

         С.В.Куренова.    Н.Ю.Савельева.         «Конструирование одежды»

                                                 Ростов-на Дону  «Феникс»  2004

        Самалберқызы, А.    Ою- өрнек сайрап  тұрған тарих // Жұлдыздар отбасы.

                                                                            2010.-№6.- 44 б.

 Сүлейменова Т. Бұйымды  түйіндік өңделуі: Оқу құралы.-Астана:                

 Тасболат, Е. Орамал  мен хиджабты шатастырып алып жүрміз [Мәтін] /

      Т.О.Бердник. Основы художественного проектирования костюма

           и эскизной графики. Учебное пособие.

Ростов-на-Дону   «Феникс» 2005

   Т.О.Бердник. Основы художественного проектирования костюма

  и    эскизной графики. Учебное пособие.

                              Ростов-на-Дону.   «Феникс» 2005

  Тәкішева Г.Ә., Асанова Б.Е.Киімді модельдеу және көркемдік безендіру:            Оқулық.-Астана:Фолиант,2008.-106 б.

  Хинает, Б.    Шеберлік  мектебі // Ерке-Нұр.- 2010.-№3.-44-45 б.

 

 

 

Қолданылған  материалдар

 

                  

велер	тафта
парча	астарлық мата
бандо	безендіргіш жіп
бисер	страза