Автор работы: Пользователь скрыл имя, 05 Февраля 2013 в 13:42, дипломная работа
Салық теориясында ғалымдар мен зерттеушілердің жанама салықтар туралы пікірі әр түрлі. Жанама салықтар соның ішінде акциздердің жетіспеушілігі ретінде, олардың тұтынушылардың салық ауыртпалығын күшейтетіні, олардың төлем қабілетін азайтатындығы, бұл салықты салудың белгілі бір шығындарды қажет ететіні көрсетілді. Ал акциздердің тікелей салықтардан артықшылығы олардың фискалдық ролі деген тұжырымдама туындаған.
Кіріспе..........................................................................................................................4
1
Акциз салығын салудың экономикалық қажеттілігі және теориялық-әдістемелік аспектілері......................................................................................7
1.1
Салық жүйесіндегі акциз салығының экономикалық табиғаты және пайда болу тарихы............................................................................................................7
1.2
Жанама салық ретіндегі акциз салығының атқаратын қызметтері...............11
1.3
Қазақстандағы акциз салығын төлеушілер және акцизделетін тауарлар түрлері...................................................................................................................15
2
Елден өндiрiліп, өткiзiлетiн және импортталатын акцизделетiн тауарларға салық салу механизмдерін зерттеп-талдау............................23
2.1
Қазақстан аумағында өндiрiліп, өткiзiлетiн және импортталатын акцизделетiн тауарларға салық салу негіздерін талдау...................................23
2.2
Акциз салығын есептелуі мен төлеу процедурасын зерттеп-талдау..............29
2.3
Елден өндiрiліп, өткiзiлетiн және импортталатын акцизделетiн тауарлардан түсетін бюджет түсімдерінің тиімділігін бағалау.............................................41
3
Қазақстанда өндiрiлген немесе оған импортталған акцизделетiн тауарларды бақылау және акциз салығын салу қатынастарын жетілдіру жолдары.............................................................................................51
Қорытынды..............................................................................................................60
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі........................................................................63
Қосымшалар............................................................................................................66
Кесте 6.
Мемлекеттік бюджеттің кірісін қалыптастырудағы акциздер басқа да салықтар көлемі, млн. теңге
Атауы |
2008 жыл |
2009 жыл |
2010 жыл |
2011 жыл |
Кірістер |
2 887 874 |
4 034 410 |
3 505 345 |
4 299 132 |
1. Салықтық түсімдер, оның ішінде: |
2 356 040 |
2 819 510 |
2 228 682 |
2 934 081 |
- КТС |
758 301 |
920 912 |
643 669 |
837 233 |
- ЖТС |
221 025 |
267 356 |
268 725 |
312 332 |
6-кестенің жалғасы | ||||
- Әлеуметтік салық |
295 733 |
251 222 |
232 840 |
253 830 |
- ҚҚС |
629 279 |
640 983 |
515 933 |
677 229 |
- Акциздер |
58 753 |
56 528 |
57 393 |
61 423 |
3. Салықтан тыс түсімдер |
181 102 |
85 540 |
136 176 |
104 398 |
4. Негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер |
92 686 |
56 940 |
35 887 |
60 653 |
5. Трансферттердің түсімдері |
258 045 |
1 072 421 |
1 104 600 |
1 200 000 |
Ескерту – ҚР ҚМ статистикалық деректері бойынша автормен құрастырылған. | ||||
2011 жылғы жылдық есеп бойынша акциз салығы мемлекеттік бюджет кірістерінің 1,4 пайызын құрады (Диаграмма 2).
Ескерту – ғылыми зерттеу нәтижесінде автормен құрастырылған.
Диаграмма 2. 2011 жылғы мемлекеттік бюджет кірістеріндегі
акциз салығының үлесі
Атап айтқанда, мемлекеттік бюджетке акциз салығы бойынша 2011 жылдың ІV-тоқсаны бойынша барлығы 61 423 млн. тг. кіріс түскен. Бұл көрсеткіш 2010 жылмен салыстырғанда 4 030 млн. тг. артық өсімді көрсетті. Мұны келесі 3-диаграммадан көруге болады.
Ескерту – ғылыми зерттеу нәтижесінде автормен құрастырылған.
Диаграмма 2. Акциз салығының тоқсандық түсімі, млн. тг.
Сөйтіп, акциз салығы бойынша республикалық бюджетке 2011 жылы 13 614 млн .тг., кіріс түссе, жергілікті бюджеттер бойынша кіріс көлемі 47 809 млн. тг. құрады (А қосымшасы).
Жалпы, соңғы жылдары акциз салығының, нақтырақ айтқанда жанама салықтардың бюджет түсіміндегі үлесі өсіп келеді. Соңғы уақытта елімізде жанама салықтар бюджет кірісін қалыптастырудың маңызды құралына айналуда. Мәселен, 2012 жылдың қаңтар-ақпан айларында бюджеттің салықтық түсімдері, өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 142,1 %-ға артып, 649 697 млн. тг. құраған.
2012 жылдың қаңтар-ақпан айындағы жағдай бойынша мемлекеттік бюджетке түсетін салықтардың ішінде ең үлкен көлемді қосылған құн салығы алған, яғни қосылған құн салығы бойынша бюджетке 181 466 млн. тг. кіріс түскен. Бұл көрсеткіш мемлекеттік бюджеттің негізгі түсім көзі болып табылатын корпоративтік табыс салығынан 36 304 млн. тг.-ге артық. Ал, осы кезең аралығында мемлекеттік бюджетке акциз салығы бойынша 9 677 млн. тг. кіріс түскен (Кесте 7).
Кесте 7.
2012 жылғы мемлекеттік бюджеттің салықтық және басқа кірістер көлемі
Атауы |
2012 жылғы қантар-ақпан атқарылуы (млн. теңге) |
2011 ж. қантар-ақпан %-бен 2012 ж. қантар-ақпанға |
1 |
2 |
3 |
1. Салықтық түсiмдер, |
649 697 |
142,1 |
оның iшiнде: |
||
- корпоративтік табыс салығы |
145 162 |
108,7 |
- жеке табыс салығы |
54 952 |
122,8 |
- әлеуметтiк салық |
41 153 |
116,6 |
- қосылған құн салығы |
181 466 |
129,2 |
- акциздер |
9 677 |
121,1 |
2. Салықтан тыс түсiмдер |
34 232 |
259,6 |
3. Негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер |
4 598 |
101,0 |
БАРЛЫҚ КІРІСТЕР |
718 527 |
125,0 |
Ескерту – ҚР ҚМ статистикалық деректері бойынша автормен құрастырылған. | ||
Сөйтіп, 2012 жылдың басында қосылған құн салығы салықтық түсімдердің ішінде 30 %-ды құрап, өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 129,2 %-ға артық орындалған. Ал, акциз салығын 2011 жылдың қаңтар-ақпан айымен салыстырғанда 2012 жылдың осы кезеңінде 121,1 %-ға орындалған.
Сонымен, 2012 жылдың қаңтар-ақпан айындағы қосылған құн салығы мен акциз салығы бойынша мемлекеттік бюджетке түсімдерін келесі 2-3-қосымшалардан көруге болады.
Жалпы жанама салықтар тек екі ҚҚС мен акциз салығын қамтыса да, тікелей салықтарға қарағанда, яғни төлем, алымдарға, мемлекеттік бажға, кедендік төлемдерге және т.б. салықтармен салыстырғанда бюджет кірісінің едәуір үлкен бөлігін қамтып отыр.
Атап айтсақ, жанама салықтар бюджет кірісінің орташа есеппен алғанда 21,3%-ын құрайды. Осы кезекте, республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуына талдай жасай отырып, жанама салықтардың алар үлесін көрсетсек.
2012 жылдың қаңтар-ақпан айындағы есеп бойынша республикалық бюджеттің барлық кірістері 579 851 млн. тг. құраған. Оның ішінде салықтық түсімдердің көлемі - 495 541 млн. тг. Осы салықтық түсімдердің ішінде жанама салықтардың үлесі – 37,1 %. Сондай-ақ, өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда жанама салықтардың салықтық түсімдер ішіндегі үлесі 2,6 %-ға артқан (Кесте 8).
Кесте 8.
Республикалық бюджеттің салықтық түсімдері
млн. теңге
Атауы |
2011 ж. қантар-ақпан есеп |
2012 ж. қантар-ақпан есеп |
Салықтық түсiмдер: |
324 481 |
495 541 |
- корпоративтік табыс салығы |
133 545 |
145 162 |
- қосылған құн салығы |
140 497 |
181 466 |
- акциздер |
1 821 |
2 427 |
Салықтан тыс түсiмдер |
10 439 |
32 049 |
Ескерту – ҚР ҚМ статистикалық деректері бойынша автормен құрастырылған. | ||
2011 жылдың басында республикалық бюджетке түскен салықтық түсімдер ішінде қосылған құн салығы 140 497 млн. тг. құраса, бұл көрсеткіш 2011 жылдың басында 181 466 млн. тг. артқан. Ал, акциз салығы 2011 жылдың басында 1 821 млн. тг. болса, 2012 жылдың басында 606 млн. тг. артып, 2 727 млн. тг. құрады.
2012 жылдың қаңтар-ақпан айындағы есеп бойынша жергілікті бюджеттің барлық кірістері 361 269 млн. тг. құраған. Оның ішінде салықтық түсімдердің көлемі – 154 156 млн. тг болды. Осы салықтық түсімдердің ішінде жанама салықтардың, яғни акциз салығының үлесі – 6 167 млн. тг құрады.
Сонымен, 2012 жылдың қаңтар-ақпан айындағы көрсеткіштер бойынша республикалық және жергілікті бюджетке түскен жанама салықтар мақсат сәйкес орындалған.
Сөйтіп, бүгінле акцизделетін тауарлар бойынша бюджет түсімін ұлғайту экономикалық маңызды болып отыр. Осыған сәйкес 9-кестеден және Б қосымшасынан акцизделетін тауарлар түрлері бойынша бюджетке түсім көлемін көруге болады
Кесте 9.
2011 жылғы мемлекеттік бюджет түсіміндегі акцизделетін тауарлардан түскен түсім көлемі
млн. теңге
Ерекшелiк № |
Акцизделетін тауарлар атауы |
Түсім көлемі |
01 |
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген спирттің барлық түрлері |
1 121 |
02 |
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген арақ |
4 543 |
03 |
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген этил спиртінің көлемдік үлесі 30-дан 60 процентке дейін күшті ликер-арақ бұйымдар |
16 |
9-кестенің жалғасы | ||
04 |
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген шараптар |
188 |
05 |
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген коньяк, бренди (отандық өндірістің коньяк спиртінен өндірілген коньяктан, брендиден басқа ) |
85 |
06 |
Қазақстан Республикасының аумағында отандық коньяк спирті өндірісінен жасалған коньяк, бренди |
207 |
07 |
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген сыра |
6 015 |
08 |
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген этил спиртінің көлемдік үлесі 12-ден 30 процентке дейінгі градусы аз ликер-арақ бұйымдары |
5 |
10 |
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген фильтрлі сигареттер |
17 179 |
11 |
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген, фильтрсіз сигареттер, папиростар |
310 |
13 |
Қазақстан Республикасының
аумағына импортталатын сигаралар,
Ресей Федерациясы және Беларусь
Республикасының аумағынан |
7 |
14 |
Ресей Федерациясы және Беларусь Республикасының аумағынан әкелінетін кеден одағы тауарларынан басқа Қазақстан Республикасының аумағына импортталатын этил спиртінің көлемдік үлесі 1,5-тен 12 процентке дейінгі градусы аз ликер-арақ бұйымдары |
3 |
16 |
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген сигариллалар |
0,0 |
17 |
Қазақстан Республикасының
аумағына импортталатын сигариллалар,
Ресей Федерациясы және Беларусь
Республикасының аумағынан |
10 |
18 |
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген шарап материалдары |
0,2 |
20 |
Ресей Федерациясы және
Беларусь Республикасының аумағынан
әкелінетін кеден одағы тауарларынан
басқа Қазақстан |
3 |
21 |
Қазақстан Республикасы аумағына Ресей Федерациясы аумағынан әкелінетін этил спиртінің көлемдік үлесі 1,5-тен 12 процентке дейінгі градусы аз ликер-арақ бұйымдары |
8 |
23 |
Қазақстан Республикасының аумағына Ресей Федерациясы аумағынан әкелінетін құрамында никотині бар фармацевтикалық өнімді қоспағанда, тұтыну ыдысына қатталған және соңғы тұтынуға арналған түтіктік, шегетін, шайнайтын, соратын, иіскейтін, хорхорлы және өзге де темекі |
2 |
25 |
Қазақстан Республикасының аумағына Ресей Федерациясы аумағынан әкелінетін арақ |
485 |
27 |
Қазақстан Республикасының аумағына Ресей Федерациясы аумағынан әкелінетін шараптар |
2 |
29 |
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген шикі мұнай, газ конденсаты |
-74 |
30 |
Қазақстан Республикасы аумағына Ресей Федерациясы аумағынан әкелінетін сыра |
88 |
31 |
Қазақстан Республикасының аумағына Ресей Федерациясы аумағынан әкелінетін этил спиртінің көлемдік үлесі 12-ден 30 процентке дейінгі градусы аз ликер-арақ бұйымдары |
0,0 |
32 |
Қазақстан Республикасының аумағына Ресей Федерациясы аумағынан әкелінетін фильтрлі сигареттер |
3 143 |
9-кестенің жалғасы | ||
33 |
Қазақстан Республикасының аумағына Ресей Федерациясы аумағынан әкелінетін фильтрсіз сигареттер, папиростар |
0,0 |
34 |
Қазақстан Республикасының аумағына Ресей Федерациясы аумағынан әкелінетін жеңіл автомобильдер (арнайы мүгедектерге арналған, қолмен басқарылатын немесе қолмен басқару адаптері бар автомобильдерден басқа) |
13 |
35 |
Қазақстан Республикасының аумағына Ресей Федерациясы аумағынан шарап материалдары |
0,0 |
36 |
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген жеңіл автомобильдер (арнайы мүгедектерге арналған, қолмен басқарылатын немесе қолмен басқару адаптері бар автомобильдерден басқа) |
68 |
37 |
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген этил спиртінің көлемдік үлесі 1,5-тен 12 процентке дейінгі градусы аз ликер-арақ бұйымдары |
323 |
38 |
Қазақстан Республикасы аумағына Ресей Федерациясы аумағынан әкелінетін дизель отыны |
111 |
39 |
Қазақстан Республикасы аумағына Ресей Федерациясы аумағынан әкелінетін бензин (авиациялықты қоспағанда) |
1 592 |
40 |
Қазақстан Республикасының аумағына Ресей Федерациясы аумағынан әкелінетін шикі мұнай, газ конденсаты |
0,0 |
41 |
Қазақстан Республикасының аумағына импортталатын спирттің барлық түрі, Ресей Федерациясы және Беларусь Республикасының аумағынан әкелінетін кеден одағы тауарларынан басқа |
18 |
42 |
Қазақстан Республикасының аумағына импортталатын арақ, Ресей Федерациясы және Беларусь Республикасының аумағынан әкелінетін кеден одағы тауарларынан басқа |
886 |
43 |
Ресей Федерациясы және
Беларусь Республикасының аумағынан
әкелінетін кеден одағы тауарларынан
басқа Қазақстан |
393 |
44 |
Қазақстан Республикасының аумағына импортталатын шараптар, Ресей Федерациясы және Беларусь Республикасының аумағынан әкелінетін кеден одағы тауарларынан басқа |
427 |
45 |
Қазақстан Республикасының аумағына импортталатын коньяк, бренди, Ресей Федерациясы және Беларусь Республикасының аумағынан әкелінетін кеден одағы тауарларынан басқа |
162 |
46 |
Қазақстан Республикасының аумағына Беларусь Республикасының аумағынан әкелінетін сигаралар |
-0,1 |
47 |
Қазақстан Республикасының аумағына импортталатын сыра, Ресей Федерациясы және Беларусь Республикасының аумағынан әкелінетін кеден одағы тауарларынан басқа |
687 |
48 |
Ресей Федерациясы және
Беларусь Республикасының аумағынан
әкелінетін кеден одағы тауарларынан
басқа Қазақстан |
20 |
50 |
Ресей Федерациясы және
Беларусь Республикасының аумағынан
әкелінетін кеден одағы тауарларынан
басқа Қазақстан |
2 249 |
Ескерту – ҚР ҚМ мәліметтері бойынша автормен құрастырылған. | ||
Сөйтіп, мемлекеттік бюджеттің 2011 жылғы жылдық жоспары нақтыланған жоспарға сәйкес орындалып, 2010 жылмен салыстырғанда өсу темпі 143,9 пайызды құрайды. Импорт бойынша акциз сомасы 3321 млн. теңге құраған, 2009 жылмен салыстырғанда 128,5 пайызды құрайды. Шикі мұнайға акциз түсімі 2009 жылмен салыстырғанда 233,9 пайызға артық орындалған.
Қазіргі кезде акциз салығының Қазақстан Республикасы облыстарында түсу көлемі әр түрлі. Мәселен, 2011 жылы Алматы, Павлодар, Атырау, Оңтүстік Қзақстан облыстарында акциз салығынан жоғары көлемде кірістер түскен (Кесте 10).
Кесте 10.
Қазақстан Республикасының облыстарындағы акциз салығының түсу көлемі
млн.теңге | ||||
Облыстың атауы |
Акциз салығы | |||
2008 жыл |
2009 жыл |
2010 жыл |
2011 жыл | |
Ақмола облысы |
1 414 |
1 474 |
1 749 |
1 835 |
Ақтөбе облысы |
2 271 |
2 486 |
2 121 |
2 541 |
Алматы облысы |
9 964 |
11 251 |
14 284 |
18 871 |
Атырау облысы |
3 031 |
2 919 |
3 290 |
3 530 |
Шығыс Қазақстан облысы |
530 |
501 |
382 |
418 |
Жамбыл облысы |
335 |
199 |
307 |
324 |
Батыс Қазақстан облысы |
191 |
178 |
158 |
159 |
Қарағанды облысы |
666 |
739 |
928 |
1 372 |
Қостанай облысы |
714 |
630 |
649 |
900 |
Қызылорда облысы |
62 |
67 |
83 |
101 |
Маңғыстау облысы |
77 |
79 |
64 |
84 |
Павлодар облысы |
6 929 |
6 291 |
6 673 |
7 087 |
Солтүстік Қазақстан облысы |
285 |
304 |
365 |
381 |
Оңтүстік Қазақстан облысы |
6 766 |
5 613 |
5 908 |
7 316 |
Алматы қаласы |
3 135 |
2 490 |
1 733 |
2 732 |
Астана қаласы |
256 |
182 |
121 |
158 |
Ескерту – ҚР ҚМ статистикалық деректері бойынша автормен құрастырылған. | ||||