Бастауыш оқыту үдерісінде ұлттық ойындарды қолдану

Дамыған ұжымға баланың қарым-қатынасының өріс алған жүйесі, оның басқа адамға ерекше қарым-қатынасы іс-әрекет пен балалардың қарым-қатынасының сипатын сапалы өзгертуге негізделген ұзақ процесс. 1-2 сыныптардағы мектеп оқушылары арасындағы қарым-қатынасты, әдетте балалардың ұжымдық таным іс-әрекетін ұйымдастыратын, қоғамдық тапсырманы бөлетін мұғалімдер жасайды. 3-4 сыныптарда оқушылардың өз жолдастары арасында белгілі орын алуға қажеттілік өседі де, тәрбиенің шарты мен әдісі ретінде оқушылардың ұжымының құрылуы басталады.

Сонымен дамыған ұжым өзінен-өзі дүниеге келмейді. Оның қалыптасуы, дамуы кіші шәкірттік шақта басталады да, ал түп тамыры одан да гөрі  ертерек неғұрлым сәбилік шақта жатады. Оқушылар ұжымын дамыту дәрежесі оқушылардың өзара қарым-қатынастарының дамыту деңгейлерімен және сипатымен анықталады. Оқушылардың қарым-қатынасының өріс алған жүйесін құрудың негізі – танымдық іс-әрекетін мақсатты бағытта ұйымдастыру.

Оқушылар ұжымының тәрбиелеу мүмкіндіктері мыналармен:

1. Оқушылар әрекетінің мазмұнымен;
2. Бұл ұжым қаншалықты таным іс-әрекеттің субъективті ісі ретінде болатындығымен;
3. Танымдық іс-әрекет процесінде ұйымдастырылатын барлық қарым-қатынастардың жүйесімен айқындалады.

Барлық ұжым мүшелеріне әрбір оқушы үшін орнықты жағдай туғызатын қамқорлық қарым-қатынас ұйымдастыру аса маңызды.

Оқушылар ұжымы тәрбие объектісі ғана емес, оның субъектісі де. әрбір оқушы – осы ұжымның мүшесі, сондықтан да бастауыш сынып оқушысына ұжымдық іс-әрекеттің мақсатын таңдауға нақтылы қатысып, оны өмірде іске асырып,  көпшілікітің пікірін ұйымдастырып отыруы қажет. Социалистік қоғам адамның жеке басының интегралдық сапасы – ерекше актуалды педагогикалық міндетті құратын ұжымды қалыптастыру.

Қазіргі таңда ұжымды дамыту, оқушылардың белсенді әрекеттерін дамыту, жеке тұлғаны дамыту маңызды істердің бірі. Көрнекті педагогтар К.Ушинский, Ы.Алтынсарин, А.Макаренко, М.Жұмабаев оқушыны дамытуға бағыт-бағдар беріп отырған.  Кеңестік психологтар Л.Выготский, С.Рубинштейн, А.Апанов, В.Давыдов, Л.Занков, В.Крутецкий, М.Мұқанов, Ж.Әбділдин, Қ.Жарықбаев, Т.Сабыров еңбектері танымдық іс-әрекетте жеке тұлғаны дамыту мәселесінің алтын қоры деп білеміз. (Қазақстан мектебі-14-71,2005-56 б).

Қазіргі педагогикалық психологиялық зерттеулерде балалардың бастауыш сыныптағы ерекшеліктерін атап көрсететін Л.Божовичтің, Р.Буренің, Л.Венгердің, Я.Коломинскийдің, Е.Панько және т.б. ғалымдар еңбектерінің маңызы зор. Ұжымдық танымдық әрекеттің үдерісінде мынадай мақсаттар жүзеге асырылады:

1) Символикалық бейнелерге психикалық  әрекеттің құралы ретінде (есте сақтау) саналы қатынасты қалыптастыру;

2) Қисынды ойлауды және көрнекі-бейнелі  операцияларды меңгеру;

3) Қиялды, әр түрлі қабылдауды  жетілдіру.

 

 

                   Қорытынды

 

Ойын - оқушылардың негізгі іс - әрекеттерінің бір түрі. Оқу-тәрбие ісінде ғы ойын арқылы оқушылар білімін шыңдап ой - өрісін кеңейтеді.

Ұлттық элементі бар дидактикалық ойынның өз мақсаты, жоспары, тәрбиелік, білімділік мәні, жүргізілу ерекшелігі болады. Мұндай ойын арқылы оқушы тез ойлауға, тапқырлыққа үйренеді. Оқушының жас ерекшелігі ескеріле отырып арнайы ұйымдастырылған ойын баланың ақылын, дүниетанымын кеңейтеді, мінез - құлқын, ерік - жігерін қалыптастырады және де оқу-тәрбие ісіне деген қызығушылығын арттырады.

Демек, 2 сыныптағы тәрбие ісінде орында ұлттық ойындарда қолдану оқушылардың ұлттық сезімін оятып, сөздік қорын молайтуға, білімін тереңдетуге жақсы әсерін тигізеді.

Басқа дидактикалық ойындар сияқты ұлттық ойын оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыру құралы қызметін атқарады.

Ойын – оқушылардың оқуға деген ынтасын арттырудың маңызды құралы.

Ұлттық ойындар – бастауыш мектеп балаларының негізгі іс–әрекеті, оқудың маңызды құрамды бөлігі, дидактикалық ойынның бір түрі.

Ұлттық ойын – оқушылардың оқу әрекетін жандандырады, еңбекте дербестік пен инициативаны, жолдастық пен өзара көмекті дамытуға жол ашады. Ұлттық ойынның ең басты ерекшеліктерінің бірі балалардың білімді игеруде ақыл ой қызметін дамыта отырып, өзара қарым - қатынас жасауға жеткен жетістіктерінің дәрежесінің көрсеткіші. Екіншіден, оның ұжымдық сипатта болатындығы. Ұлттық ойын көп жақты, қиын педагогикалық құбылыс.

Ұлттық ойынның негізгі мақсаты оқу-тәрбие барысында баланы қызықтыра отырып, білімдік, тәрбиелік мақсаттарына жеткізеді.

Ұлттық ойын – тәрбие құралы, ақыл-ойды кеңейтіп, тілді ұстартады, сөздік қорды байытады, сезімдерін күшейтеді.

Бастауыш сынып оқушыларының білуге деген ынтасы мен мүмкіндіктерін оқу процесінде үздіксіз дамыту, сабақ барысында алған білімдерін тәжірибеде қолдану дағдыларын қалыптастыру үшін ұлттық ойын элементтерін пайдаланудың орны ерекше. «Ана тілі» оқу-тәрбие ісінде рында ойын элементтерін пайдалану мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын оқушылардың тиянақты меңгеруіне көмегін тигізеді. Ойын оқушыларды сергітіп, тапсырманы тез, әрі ынтамен орындауға, өз беттерімен жұмыс істей білуге үйретеді.

 

 

 

 

 

Әдебиеттер тізімі

 

1. Аймауытов Ж. Психология. Қызылорда-Ташкент. 1926.
2. Алдамұратов Ә. Жалпы психология. Алматы, 1996.
3. Ананьев Б.Г. Избранные психологические труды. М., 1980.
4. Әбенбаев С.Ш. Сынып жетекшісі. Алматы, 2004.
5. Әбенбаев С.Ш. Тәрбие теориясы мен әдістемесі. Алматы, 2004.
6. Байжұманова Б.И. Оқушының психикалық даму ерекшеліктері. // Бастауыш сынып. №12, 1998.
7. Байжұманова Б.И. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық қабілетін дамыту // «Қазақстан мектебі» №2, 1999.
8. Базымова З. Ой белсенділігін дамыту // Бастауыш сынып. №9-10, 1997.
9. Венгер Л. Педагогика способностей. М., 1973.
10. Волокитина М.Н. Төменгі класс оқушыларының психологиясы туралы очерк. Алматы, 1986.
11. Гамезо М.В., Домашенко И.А. Атлас по психологии. М., 1986.
12. Гоноболин Ф.Н. Психология. Алматы, 1976.
13. Жалпы білім беретін сыныптің бастауыш сатысындағы білім мазмұны тұжырымдамасы // Бастауыш сынып. №9-10, 1996.
14. Жарықбаев Қ. Психология. Алматы, 1982.
15. Жалпы психология. Ред.басқарған В.В.Богославский. Алматы, 1980.
16. Крутецкий В.А. Психология математических способностей школьников. М., 1968.
17. Қазақстан Республикасының Жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары. Жалпы бастауыш білім. Алматы, 2003.
18. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы // Егемен Қазақстан. 11 маусым 1999.
19. Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы // Егемен Қазақстан. 16 қазан 2004.
20. Құдайқұлов М.Ә. Қабілеттілік. Дағды. Шеберлік. Алматы, 1986.
21. Лейтес Н.С. Умственные способности и возраст. М., 1971.
22. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. М., 1975.
23. Мұқанов М.М. Жас және педагогикалық психология. Алматы, 1982.
24. Немов Р.С. Психология. М., 1995.
25. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030. Ел президентінің Қазақстан халқына жолдауы. Алматы, 1997.
26. Овчарова Р.В. Справочная книга школьного психолога. М., 1996.
27. Платонов К.К. Проблема способностей. М., 1972.
28. Практикум по общей психологии. Под. ред. А.И.Щербакова. М., 1990.
29. Теплов Б.М. Избранные психологические труды. М., 1985.
30. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. Ред.басқ. А.В.Петровский. Алматы, 1987.
31. Психологические тесты. Сост. Н.А.Литвинцева. М., 1998.
32. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. Т. ІІ. М., 1989.
33. Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога в образовании. М., 1996.
34. Столяренко Л.Д. Основы психологии. М., 1997.
35. Сабиров Т. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. Алматы, 1978.
36. Сәбет Бап-Баба Жалпы психология. Алматы, 2003.
37. Темірбеков А., Балаубаев С. Психология. Алматы, 1996.
38. Тәжібаев Т. Жалпы психология. Алматы, 1993.
39. Тұрғынбаева Б.А. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту. // Бастауыш сынып №7, 1997.
40. Тұрғынбаева Б.А. Бастауыш қазақ сыныптерінде дамыта оқыту жүйесінің идеяларын пайдалану мүмкіндіктері // Білім берудегі менеджмент. №1, 1996.
41. Табылдиев Ә., Жарықбаев Қ. Әдеп және жантану. Алматы, 1994.
42. Хайдарова С. Оқушының шығармашылығын дамыту // Бастауыш сынып. №4, 1997.
43. Хрестоматия по общей психологии. Под.ред. Ю.Б.Гиппенрейтер, В.В.Петухова. М., 1981.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

        1.  Кішібаева Д.  Ұлттық ойындардың пайдасы     /УБастауыш 
          мектеп, 20041. -Б. 52-56

        2.    Бүркітбаев Ә. Спорттың ұлттық  түрлері және оның тәрбиелік  мәні.

- Алматы: 1985ж.

3. Тұрыскелдина М.Т. Дене шынықтыру оқыту әдістемесі (3 сынып)

– Алматы: Атамұра, 1999ж.

4. Базарбегі  Т. Бастауыш мектептегі дене тәрбиесі. – Алматы:  Рауан,  

1994ж.

5. Мухина С., «Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы». Алматы, «Мектеп»-1986
6. Жарықбаев Н. «Жалпы психология» Алматы – 2004.
7. Арутюнян Ж.В «Взаимосвязь учебной и игровой деятельности в обучении математике младших школьников». Афтореф.дисс.канд.пед.наук – М,1988 – 15 с
8. Ахметов С. «Бастауыш кластарды білім берудің тиімділігін арттыру жолдары». – Алматы: Рауан, 1994 – 84 с
9. Л.А.Венгер, О.М.Дьяченко. «Игры и упражнения по развитию умственных способностей у детей дашкольного возраста».– М: Просвещения, 1989 – 212
10. Микитинская М.И. «Игровые ситуации как средство повшения эффективности обучения младших школьников математике». Афтореф.Дисс.К.п.н – Киев, 1980 – 25 с

      11. Болдырев И. С.Класс жетекшісі.- Алматы :Мектеп, 1980.-Б.

 

      12  Кішібаева Д.  Ұлттық ойындардың пайдасы     /УБастауыш 
           мектеп, 2004, №1. -Б. 52-56

      13  Нұрғаева Г. Ойын сабақ // Бастауыш мектеп,2001, №7. -Б. 40- 
            46

    14. М.Жайлауова,З.Сексенбаева.  Дидактикалық  ойындар  жэне 
          оларды пайдалану // Бастауыш мектеп, 2004, №6. -Б. 28-30

     15.Қаженбаева  А.Е. Бала танымын ойынмен дамыту //Отбасы 
          және балабақша, 2002, №1.-Б. 9-10

       16.Қоянбекова.С. Ойын мақсатын талдау жэне оның мәні // 
            Қазақстан мектебі, 2002, №1-2.-Б. 45-49

        17.Қазақстан  мектебі №9. 2002 23-30 6.

      18.Байжұманова. Б. Оқушылардың танымдык кабілетін  дамыту 
         //Қазақстан мектебі, 2000, №2.-Б. 29-31