Индустриалды-инновациялық қаржыландыру

Стратегияның  екінші этапында 2006-2008 жылдарға арналған ҚР Үкіметінің бағдарламасына сәйкес мұнай-химия кластерін күшейту арқылы индустриалды-технологиялық орталықтар мен парктердің негізінде өңдеу саласының индустриалды зонасын дамыту қолға алынды. Сонымен бірге өңдеу секторы тауарларының экспорты 2009 жылы 1,7 есе өсуге, ал оның ішінде арнайы экономикалық зоналар құру және өндіріс көлемінің ұлғаюы нәтижесінде 6,7% өсуге тиіс. Бұл дәрежеге жетуге металлургия, машина жасау, тоқыма өнеркәсібінде және басқа салаларда онға жуық біріккен кәсіпорындар құрылуы ықпалын тигізеді.

Сонымен, үдемелі  экономикалық өсу Стратегияның 2011-2015 жылдарға арналған ғылыми сыйымды тауарлардың  үлесі жоғары және бәсекеқабілетті  тауарлар түрлерінің өндірісіне бағытталған  «инновациялық-технологиялық» үшінші этапының құрылымдық қайта құрылуының шараларын тездетіп шешуге мүмкіндік береді. Экономика салаларының құрылымында жоғары үлесті сәйкессіздіктің сақталуына байланысты «Технологиялық алға басу» Стратегиясын қабылдау қажеттілігі туындайды. Бұл стратегия шеңберінде басым бағытты жобаларды игеруге байланысты шараларды жүзеге асыруға және жаңа жобаларды жасап шығаруға мүмкіндік беріледі. Басым бағытты инновациялық жобаларды жасап шығарудың және игерудің негізі жоғары технологиялар саласындағы негізгі және қолданбалы ғылымның нәтижелері болып табылады.

Қазіргі әлемдік  технологиялық даму тенденциясы  биотехнология, ақпараттық қауіпсіздік  технологиясы, бағдарламалық қамтамасыз ету, телекоммуникация, силандық технологиялар  жасау, жоғары сапалы кремний өндірісін  ұйымдастыру, жаңа материалдар және нанотехнология сияқты басты бағыттарды дамытуға қолайлы жағдайлар туғызуы қажеттігін көрсетуде. Бұл жағдай ұлттық экономикамыздың жаңа артықшылықтар саласына кіруіне және бәсекеқабілеттілігінің артуына мүмкіндік береді. Халықаралық технологиялар трансферттеріне және отандық басым бағытты жобаларға негізделген «Технологиялық алға басу» стратегиясын жүзеге асыру еліміздің алдыңғы қатарлы бәсекеқабілетті елдер қатарына қосылуына негіз бола алады.

Стратегияның  жемісті жүзеге асуы экономиканың, ғылыми-технологиялық прогресстің және өнеркәсіптің стратегиялық басқару әдістерімен анықталады. Сондықтан, осы үрдістерде стратегиялық басқарудың методологиялық мәселелері маңызды болып табылады. Сонымен бірге, стратегиялық менеджменттің теориясы мен практикасына сәйкес корпорация және бизнес бірліктер деңгейіндегі стратегиялық басқаруды жасау және жүзеге асыру мәселелері басым болып отыр. Батыс компанияларында қолданыста жүрген моделдер менеджменттің классикалық әдістеріне сүйенген: мақсаттың қойылуы, стратегиялық сараптама, стратегияны жасау және жүзеге асыру. Бұл модельді сәл өзгертіп, өнеркәсіптің инновациялық дамуының стратегиялық басқаруына қолдануға болады.

Осылайша бүгінгі  таңда Стратегияның заңнамалық негіздерді, даму институттарын, тиімді жобалар мен кәсіби мамандарды дайындауды қалыптастырудан тұратын бірінші кезеңі аяқталып, ғылым мен техниканың әлемдік жетістіктерін қолдану, ғылыми-инновациялық инфрақұрылымдар мен инновацияны қаржыландыру жүйесін қалыптастыру негізінде экономика ошақтарын құруға бағытталған екінші кезең басталды деуге болады. Дегенмен, 2008 жылы елімізде инновациялық қызмет деңгейі 4,8 %-ды, ғылыми сыйымдылық деңгейі 0,21%-ды құрады. Бұл көрсеткіштер өнеркәсіптік инновациялық қызметтің белсенділігінің, ғылыми сыйымдылық деңгейінің төмендігін көрсетеді.

     3. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ИНДУСТРИАЛДЫ – ИННОВАЦИЯНЫ  

         ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 

3.1. Индустриалды  – инновацияны жетілдірудің аймақтағы  негізгі

              басымдылықтары

Инновациялық  технологияларды өнеркәсіпке енгізу мәселесі көптеген индустриалды дамыған елдер үшін басты болып табылады. Мысалға, АҚШ-тың технологиялық саясаты бағытталған:

- инновациялар және бәсекелестік қабілетті жоғарылату облысында жеке секторлардың гүлденуіне себепші болатын үлестік климат құру;

- коммерциаландырудың дамуын және технологияларды қолдануды марапаттау; өнеркәсіпті қолдау және сауданы дамыту үшін әлемдік дәрежедегі технологияларды жасауға инвестиция бөлу;

- әскери және азаматтық мәселелерді тиімді шешетін әскери және өнеркәсіптік технологияларды интеграциялау;

- жылдам өзгеретін және білімге негізделген экономикада жұмыс істейтін әлемдік дәрежедегі жұмысшы күшін қалыптастыру;

- елдің экономикалық қуатын құру мақсатында технологияларды қолдануға бағытталған ұлттық технологиялық саясаты жеке секторлармен серіктес болып жасап шығару;

- технологияларды, өлшем жүйелерін және стандарттарын құру және қолдануда, өнеркәсіппен өзара қызмет ете отырып, технологияларды дамытуға, экономикалық өсуге өнеркәсіптің көмектесуі [15].

Дамыған елдердің тэжірибесіне сүйеніп, өз еліміздегі ерекшеліктерді ескере отыра, біздің пікірімізше инновациялық icтi қолдау саясатын келесі турде ұсыну керек (7-шi кесте):

7-ші кесте  – Инновациялық ісі қолдау  үшін ұсынылатын саяси бағыттар 

7-ші кестенің жалғасы

Шетел тәжірибесінде кең пайдаланатың және өзінің тиімділігін ұлттық экономиканың инновациялық дамуы арқылы дәлелдеген келесі инновациялық қызметті белсендіру нысандарын атап көрсету болады (6 сурет). Біздің ойымыз бойынша, Қазақстаның инновациялық саясатын жүзеге асыру тәжірибесінде көрсетілген кәсіпорындардың инновациялық қызметін белсендендіру бағыттарын жәнен түрлерін кең пайдалануы еліміздің инновациялық потенциалы өсуіне және ұлттық экономиканы ревормалау бағдарламаларын орындауына мүмкіндік туғызады.

Облыстың инновациялық дамуына кедергі келтіріп отырған негізгі факторларға келесілерді жатқызамыз:

• Кәсіпорындардағы нашар техникалық және технолгиялық негіз және негізгі қорлардың моральды тозуы;
• Ішкі қаржы ресурстарының тапшылығы;
• Екінші деңғейлі банктерде несие алудың қиындығы;
• Жаңа технолгиялар, өткізу нарықтары туралы ақпараттадың аздығы;
• Кәсіпорындардың инновациялық потенциалының төмендігі;
• Ғылыми – техникалық прогресс жетістіктерін еңгізу үшін механизмнің және нақты экономикалық ынталадырудың жоқтығы;
• Жаңалық енгізуге кәсіпорындардың бейімделмегендігі.

         Қазақстан Республикасы Президентінің  «Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриялдық-инновациялық  даму стратегиясы» туралы 2003 жылдың 17 мамырындағы №1096 бекіткен жарлығына   сәйкес Жамбыл облысында индустриялдық-инновациялық даму бағдарламасы жасалынып, көптеген  жобалар жүзеге асырылды. Облыстың индустриялдық-инновациялық даму бағдарламасы экономика салаларын әртараптандыру және дамудың шикізаттық бағытынан  алшақтау арқылы елдің тұрақты дамуына қол жеткізуге бағытталған, осыған байланысты инновациялар экономика мен қоғамның қарқынды дамуы үшін ғылымның соңғы жетістіктерін толыққанды пайдалану арқылы ұлттық экономиканың бәсекелестікке қабілеттілігін айқындайтын негізгі фактор ретінде белгіленген.

   Жамбыл облысында стратегияны жүзеге асыруға жергілікті инновациялық потенциялды жұмылдыру және белсенді жұмыс жүргізу мақсатымен инвестициялық және инновациялық жобалардың мәліметтер базасы құрылған. Ол  83  инновациялық зерттеу жұмыстарынан тұрады. Оларды жүзеге асыру және енгізу үшін «Жамбыл облысының инновациялық қоры»- деген мемлекеттік қор құрылды. Бұл қор жарғылық қоры 15 млн тенгені құрайтын облыстың бюджеттен қаржы бөлу есебінде құрылды.

Қазіргі кезде қор  полиэфирлі шайыр өндіретін зауыт  салу инновациялық жобасын қарастыруда. Бұл инновациялық зауыт Қазақстанның химия өнеркәсібін дамытуда басты қадам болып табылады. Және аралас өнеркәсіптік салаларды дамытуға септігін тигізеді.  Аймақтың 2008 жылға дейінгі индустриялдық-инновациялық даму бағдарламасы   аясында бүгінгі күні 1,9 миллиард АҚШ долларын құрайтын 25 инвестициялық  жоба мәлім болып отыр.

Техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008-2012 жылдарға арналып қабылданған мемлекеттік  бағдарламасы шеңберінде облыста экономика  салаларын техникалық және қызмет көрсетуші білікті мамандармен қамтамасыз ету жұмыстары жүргізілуде. Облыста 29 мамандық бойынша кадрлар даярлатын 17 мемлекеттік кәсіптік мектеп пен 1 жекекменшік кәсіптік лицей жұмыс істеуде. Бастауыш және кәсіптік білім саласы мамандарын даярлауға мемлекеттік тапсырыс көлемі жыл сайын саласы мамандарын даярлауға мемлекеттік тапсырыс көлемі жыл сайын ұлғайып келеді. 2006-2007 оқу ыжылмен салыстырғанда 2007-2008 оқу жылында бастауыш кәсіптік мектептерде аталған көрсеткіш 61 пайызға (1395 –тен 2246 орынға дейін), колледждерде 11 пайызға (1411-ден 1531 орынға дейін) өскен.

2003 жылға дейін инженерлік  – техникалық мамандық бойынша  дайындалып жатқан мамандардың  саны экономикалық мамандардан  төмен болатын. 2003 жылдан бастап  бұл жағдай біраз тұрақтанды. Шаруашылық етуші өндірістік және клммерциялық іс-әрекеттердің түрлеріне бейімделген және қызмет көрсететін әмбебап мамандықтарға сұраныс артып келеді.

Нарықтық қатынастармен, жаһандану процестерімен және әлемдіу  білім беру кеңістігіне кірумен байланысты қазіргі білім беру жүйесі толығымен ғылыми – техникалық және технолгиялық инновациялыларды жүзеге асыру мәселелеріне сәйкес келмейді және мамандарды барлық деңгейде дайындау мәселесіне жаңа бағыттарды ойлап табуды талап етеді. Бастапқы және ждоғары білім беру мекемелерінеде материалды – техникалық және  экономикалық жоқтың қасы. Тәлімгерлер құрамы ұзақ  уақыт тәжірбе жинақтау курстарынан өткен жоқ. Инновациялық даму талаптарына жауап беретін жұмысшы кадрларды дайрлау және қайта даярлаудың қазіргі заманғы сай жүйесі жоқ.

Облыстағы ғылыми – техникалық саланы қарастыралын болсақ, ғылыми –  зерттеу жұмыстары «Су шаруашылығының ғылыми – зерттеу институтымен»  екінші деңгейлі мемлекеттік кәсіпорныме (ары қарай ЕМК «СШҒЗИ») және М.Х.Дулати атындағы Тараз Мемлекеттік Университетімен (ары қарай ТарМУ) жүзеге асырылып отыр.

ЕМК «СШҒЗИ-ның» ғылыми іс-әрекеті  – мелиорация және су шаруашылығы  облысында технологяилар және техникалық құралдар жасап шығауында болып  отыр.

М.Х.Дулати атындағы ТарМУ-дың  зерттеу ісінің нгізгі баығттары-жеңіл  және тамақ , химия өнеркісіптері, агроөнеркісіптік кешен үшін келешектіт технологичлвды, ждоғары өндіргіштік құрал – жабдықтар, гидротехника, энергетика, құрылыс  материалдармен конструкциялар және бұйымдар  оцлап тауып және оны жасап шығару, мелораци жұмыстрын механикаланлыру және қоршаған ортаны қорғау.