Қазақстан Республикасындағы банк жүйесінің теориялық және методологиялық аспектілері

7 кестенің жалғасы

1	2	3	4	5	6
Азаматтарға тұрғын үй салуы және сатып алу үшін	819446,1	919902	980414	60512	6,6
Азаматтарға тұтұну мақсатына	1277631	1503693	2201431	697738	46,4
Бағалы қағаздар сатып алуға	114546,2	120309	123700	3391	2,8
Басқа мақсаттарға	2017776	2225161	2590423	365262	16,4
Несиелердің барлығы несиелер	8 811 248	9 958 040	11 291 548	1333508	13,4
Ескерту - ҚР Ұлттық банктің статистикалық мәліметтері негізінде құрастырылған

 

Айналым қаражаттарын сатып алуға берілген несиелердің көлемі 2011 жылы 2405471 млн. теңге құраса, 2012 жылы олардың көлемі 2713886 млн. теңгеге дейін өскен болса, 2013 жылы олардың көлемі 2012 жылға қарағанда 125197 млн. теңгеге немесе 4,6% өсіп, 2839083 млн. теңгеге тең болды.

Негізгі қор сатып алуға несиелер көлемі 2011 жылы 872313,6 млн. теңге құраса, 2012 жылы олардың көлемі 1026029 млн. теңгеге дейін өскен еді. 2013 жылы олардың көлемі 2012 жылға қарағанда 110443 млн. теңгеге немесе 10,8% артып, 1136472 млн. теңгеге тең болды. Жекешелендіретін мемлекеттік объектілерді сатып алуға  бойынша несиелердің көлемі 2011 жылы 59 млн. теңгеге тең, 2012 жылы 61 млн. теңгеге дейін жетіп, 2013 жылы 1 млн. теңгеге немесе 1,6% түсіп, 62 млн. теңгеге жетті.

Жаңа құрылыс және объектілерді қайта жаңарту  бойынша несиелердің көлемі 2011 жылы 1312876 млн. теңгеге тең, 2012 жылы 1448999 млн. теңгеге дейін жетіп, ал 2013 жылы ипотека нарығында қиын жағдай болып, жалпы несиелеудің көлімі 29035 млн. теңгеге немесе 2% түсіп, 1419964 млн. теңгені құрады [23].

Бірақ та, азаматтарға тұрғын үй салуы және сатып алу үшін берілген несиелер көлемі 2011 жылы 819446,1 млн. теңге құраса, 2012 жылы олардың көлемі 919902 млн. теңгеге дейін өскен еді. 2013 жылы олардың көлемі 2012 жылға қарағанда 60512 млн. теңгеге немесе 6,6% өсіп, 980414 млн. теңгеге тең болды. Яғни, ипотекалық несиелендірудің тоқталуын қарамастан, осы объектілері бойынша несиелендіру көлемі жоғары болып, өскен болатын.

Азаматтарға тұтұну мақсатына берілген несиелердің көлемі 2011 жылы 1277631 млн. теңгеге тең, 2012 жылы 1503693 млн. теңгеге дейін жетіп, 2013 жылы 697738 млн. теңгеге немесе 46,4% түсіп, 2201431 млн. теңгені құрады. Бағалы қағаздар сатып алуға берілген несиелердің көлемі 2011 жылы 114546,2 млн. теңгеге тең, 2012 жылы 120309 млн. теңгеге дейін жетіп, 2013 жылы 3391млн. теңгеге немесе 2,8% түсіп, 123700 млн. теңгеге жетті.

Басқа мақсаттарға берілген несиелердің көлемі 2011 жылы 2017776 млн. теңгеге тең, 2012 жылы 2225161  млн. теңгеге дейін жетіп, ал 2013 жылы көлімі 365262 млн. теңгеге немесе 16,4% түсіп, 2590423  млн. теңгені құрады.

Енді мерзімі өтіп кеткен берешектің құрылымын және өзгеру динамикасы 8 кестеде көрсетілген.

 

Кесте 8 - Мерзімі өтіп кеткен берешек

млн. тг.

Көрсеткіштер	2011ж	2012ж	2013ж	Өзгеруі 2013/2012жж, (+;-)
				Сомасы	%
Барлығы	1 692 935	1 903 117	2 265 083	361 966	19,0
-банктік емес заңды тұлғаларға	1 412 535	1 578 868	1 841 097	262 229	16,6
-жеке тұлғаларға	280 400	324 250	423 986	99 736	30,8
Ескерту - ҚР Ұлттық банктің статистикалық мәліметтері негізінде құрастырылған

 

Банктік емес заңды тұлғаларға несиелер көлемі 2011 жылы 1 412 535 млн. теңге құраса, 2012 жылы олардың көлемі 1 578 868 млн. теңгеге дейін артқан. 2013 жылы олардың көлемі 2012 жылға қарағанда 262 229 млн. теңгеге немесе 16,6% өсіп, 1 841 097 млн. теңгеге тең болды.

Жеке тұлғалар бойынша несиелердің көлемі 2011 жылы 280 400 млн. теңгеге тең, 2012 жылы 324 250 млн. теңгеге дейін жетіп, 2013 жылы 99 736 млн. теңгеге немесе 30,8% түсіп, 423 986 млн. теңгеге жетті. Осыдан келесі қорытынды жасауға болады, 2013 жылы несиелеудің төмендеуімен бірге мерзімі өтіп кеткен берешектін көлемі өсіп отыр, бұл жағымсыз тенденция болып табылады [23].

Мерзімі өтіп кеткен берешектің валюта бойынша бөлінуі 9 кестедн көрсетілген.

 

Кесте 9 - Мерзімі өтіп кеткен берешектің валюта бойынша бөлінуі

млн. тг.

Көрсеткіштер	2011ж	2012ж	2013ж	Өзгеруі 2013/2012жж, (+;-)
				Сомасы	%
Барлығы	1 692 935	1 903 117	2 265 083	361966	19,0
-ұлттық валютасында	882 142	1 001 468	1 284 293	282825	28,2
-шетел валютасында	810 793	901 649	980 790	79141	8,8
Ескерту - ҚР Ұлттық банктің статистикалық мәліметтері негізінде құрастырылған

 

9 кесте көрсеткендей, мерзімі өтіп кеткен берешектің ұлттық валютадағы көлемі 2011 жылы 5 882 142 млн. теңгені құрады, 2012 жылы оның көлемі 1 001 468 млн. теңгеге дейін артқан болатын, ал 2013 жылы оның өсуі 282825 млн. теңге немесе 28,2% деңгейінде болып, 1 284 293 млн. теңгені құрады.

Шетел валютадағы мерзімі өтіп кеткен берешектің  көлемі 2011 жылы 810 793 млн. теңгеге тең, 2012 жылы 901 649 млн. теңгеге дейін жетсе, 2013 жылы олардың көлемі 79141 млн. теңгеге немесе 8,8% артып, 980 790 млн. теңгені құрады. Енді мерзімі өтіп кеткен берешектің беру объектісі бойынша бөлінуіне талдау жасайық.

 

Кесте 10 - Мерзімі өтіп кеткен берешектің беру объектісі бойынша бөлінуі

млн. тг.

Көрсеткіштер	2011ж	2012ж	2013ж	Өзгеруі 2013/2012жж, (+;-)
				Сомасы	%
Айналым қаражаттарын сатып алуға	489258,2	537 044	600 038	62 994	11,7
Негізгі қор сатып алуға	167600,6	300 502	300 304	-198	-0,1
Жекешелендіретін Мемлекеттік объектілерді сатып алуға	15	0,2	19,6	19	9800,0
Жаңа құрылыс және объектілерді қайта жаңарту үшін	172679,4	204 321	302 252	97 931	47,9
Азаматтарға тұрғын үй салуы және сатып алу үшін	71103,27	77 050	94 008	16 958	22,0
Азаматтарға тұтұну мақсатына	130356	145 830	213 694	67 864	46,5
Бағалы қағаздар сатып алуға	28779,9	4237	33 766	29 529	696,9
Басқа мақсаттарға	633143	677 168	721 002	43 834	6,5
Несиелердің барлығы несиелер	1 692 935	1 903 117	2 265 083	361 966	19,0
Ескерту - ҚР Ұлттық банктің статистикалық мәліметтері негізінде құрастырылған

 

Мерзімі өтіп кеткен берешек айналым қаражаттарын сатып алуға берілген несиелері бойынша 2011 жылы 489258,2 млн. теңге құраса, 2012 жылы олардың көлемі 537 044 млн. теңгеге дейін өскен болса, 2013 жылы олардың көлемі 2012 жылға қарағанда 62 994 млн. теңгеге немесе 11,7% өсіп, 600 038 млн. теңгеге тең болды. 

Негізгі қор сатып алуға несиелері бойынша өтіп кеткен берешектің көлемі 2011 жылы 167600,6 млн. теңге құраса, 2012 жылы олардың көлемі 300 502 млн. теңгеге дейін өскен еді.

2013 жылы олардың көлемі 2012 жылға  қарағанда 198 млн. теңгеге немесе 0,1% азайып, 300 304 млн. теңгеге тең болды.

Жекешелендіретін мемлекеттік объектілерді сатып алуға  бойынша несиелердің өтіп кеткен көлемі 2011 жылы 15 млн. теңгеге тең, 2012 жылы 0,2 млн. теңгеге дейін түскен еді, 2013 жылы 19 млн. теңгеге немесе 9800,0% артып, 19,6 млн. теңгеге жетті [21].

Жаңа құрылыс және объектілерді қайта жаңарту бойынша өтіп кеткен несиелердің көлемі 2011 жылы 172679,4 млн. теңгеге тең, 2012 жылы 204 321 млн. теңгеге дейін жетіп, ал 2013 жылы ипотека нарығында қиын жағдай болып, жалпы несиелеудің көлімі 97 931  млн. теңгеге немесе 47,9% өсіп, 302 252 млн. теңгені құрады. 

Бірақ та, азаматтарға тұрғын үй салуы және сатып алу үшін берілген несиелері бойынша берешектің көлемі 2011 жылы 71103,27 млн. теңге құраса, 2012 жылы олардың көлемі 77 050 млн. теңгеге дейін өскен еді. 2013 жылы олардың көлемі 2012 жылға қарағанда 16 958 млн. теңгеге немесе 22,0% өсіп, 94 008 млн. теңгеге тең болды. 

Азаматтарға тұтұну мақсатына берілген несиелері бойынша өтіп кеткен берешектің көлемі 2011 жылы 130356 млн. теңгеге тең, 2012 жылы 145 830 млн. теңгеге дейін жетіп, 2013 жылы 67 864 млн. теңгеге немесе 46,5% түсіп, 213 694 млн. теңгені құрады. 

Бағалы қағаздар сатып алуға берілген несиелері бойынша өтіп кеткен берешектің көлемі 2011 жылы 28779,9 млн. теңгеге тең, 2012 жылы 4237 млн. теңгеге дейін жетіп, 2013 жылы 29 529 млн. теңгеге немесе 696,9% артып, 33 766 млн. теңгеге жетті [23].

Басқа несиелері бойынша өтіп кеткен берешектің көлемі 2011 жылы 633143 млн. теңгеге тең, 2012 жылы 677 168  млн. теңгеге дейін жетіп, 2013 жылы 43 834 млн. теңгеге немесе 6,5% артып, 721 002 млн. теңгеге жетті.

Екінші деңгейдегі банктердің жиынтық міндеттемелері 2013 жылғы 1 қаңтармен салыстырғанда 1 509,5 млрд. теңгеге немесе 12,7%-ға ұлғайып, 2014 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 13 384,1 млрд. теңге болды. Клиенттер салымдарының ағымдағы жылдың басынан бастап ұлғаюы 1 312,1 млрд. теңге немесе 15,4% болды.

Банк жүйесі бойынша айналысқа шығарылған бағалы қағаздар 18,3 млрд. теңгеге немесе 1,8%-ға азайды.

Екінші деңгейдегі банктердің жиынтық міндеттемелерінің құрылымындағы ең көп үлесті клиенттердің салымдары – 73,6% және айналысқа шығарылған бағалы қағаздар алады – 7,3%.

 

Кесте 11 - ЕДБ  міндеттемелердің құрылымы

млрд. теңге

Көрсеткіштер	2011ж		2012ж		2013ж		Өзгеру, 2012/2011жж
	млрд. тг	үлесі	млрд. тг	үлесі	млрд. тг	үлесі	абс. тг	%
Банкаралық салымдар	106,5	0,9	161,9	1,4	283,7	2,1	121,8	0,7
Басқа банктерден және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан алынған қарыздар	491,3	4,3	263,3	2,2	92,9	0,7	-170,4	-1,5
Қазақстан Республикасы Үкіметінен алынған қарыздар	72,2	0,6	317,8	2,6	325,7	2,4	7,9	-0,2
Халықаралық қаржы ұйымдардан қарыздар	54,9	0,5	33,8	0,3	24,8	0,2	-9	-0,1
Клиенттер салымдар	7797,5	67,7	8532,9	71,9	9844,9	73,6	1312	1,7
Арнайы мақсаттағы еншілес ұйымдардың салымдары	1,5	0,01	0,6	0,02	0,6	0,02	0	0
Айналысқа шығарылған бағалы қағаздар	1498,1	13	996,5	8,4	978,2	7,3	-18,3	-1,1
Бағалы қағаздармен «РЕПО» операциялары	497	4,3	640	5,4	804,3	6	164,3	0,6
Өзге міндеттемелер	995,6	8,7	927,8	7,8	1029	7,7	101,2	-0,1
Міндеттемелердің барлығы	11514,6	100	11874,6	100	13384,1	100	1509,5	0
Ескерту– Ұлттық банктің мәліметтері негізінде құрастырылған