Қазақстан Республикасындағы банк жүйесінің теориялық және методологиялық аспектілері

-банктік халықаралық стандарттарға сәйкес болу, соның ішінде бөлшекті бизнес, жаңа қаржы өнімдерін уақтылы енгізу; 

-банк бөлімшелерінің желісін дамыту мақсатында экономикалық тұрғыдан тиімділігін сақтай отырып, жаңа филиалдар ашу. Жаңа филиалдар ашу техникамен қамтамасыз етуге, қызметкерлерді оқытуға, барлық құрылымдық бөлімшелердің өзара әрекет етуінің тиімді жүйесін құруға байланысты Банктен қосымша күш талап етеді [28].

Ақша және оның эквиваленттері 2011 жылы 392898 млн. теңгені құраса, 2013 жылы  534069 млн.  теңгеге тең болды, 2012 жылға қарағанда 14078 млн. теңгеге немесе 2,7 % төмендеді.

Міндетті резервтер 2011 жылы 27284 млн. теңгеге тең болса, 2012 жылы олардың көлемі 52533 млн. теңгеге дейін артып,  2013 жылы  48467 млн.  теңгеге тең болды, 2012 жылға қарағанда 4066 млн. теңгеге немесе 7,7% төмендеді. «АТФ Банк» АҚ активтерін талдау 15 кестеде көрсетілген.

 

Кесте 15 - «АТФ Банк» АҚ активтерін талдау

 

Активтер	2011ж.	2012ж.	2013ж.	Өзгеруі, 2013/2012жж
				млн. тг	%
Ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттері	392898	519991	534069	14078	2,7
Міндетті резервтер	27284	52533	48467	-4066	-7,7
Қаржылық активтер	6051	3752	1271	-2481	-66,1
Кредиттік ұйымдардағы қаржы	20123	21096	32799	11703	55,5
Cатуға дайын туынды қаржылық құралдар	281294	305890	334362	28472	9,3
Өтелуге дейін ұсталынатын инвестициялық бағалы қағаздар	174419	78854	25766	-53088	-67,3
Бағалы қағаздар	1665	1710	1646	-64	-3,7
Клиенттерге берілетін несиелер	1089273	1184240	1319208	134968	11,4
Негізгі құралдар	63988	63515	65005	1490	2,3
Cатуға дайын активтер	9770	9500	7434	-2066	-21,7
Іскерлік репутация	3085	3085	3085	0	100,0
Материалдық емес активтер	5834	5914	5594	-320	-5,4
Cақтандыру активтер	9274	13550	14923	1373	10,1
Басқа активтер	12977	10300	14369	4069	39,5
Активтердің барлығы	2097935	2273930	2407998	134068	5,9
Ескерту - «АТФ Банк» АҚ қаржылық есептілік негізінде құрастырылған

 

Қаржылық активтер 2011 жылы 6051 млн. теңге құраса, 2012 жылы 3752 млн. теңгеге тең болып, 2013 жылы 2481 млн. теңгеге немесе 66,1% төмендеп және 1271 млн. теңгені құрады.

Кредиттік ұйымдардағы қаржы 2011 жылы 20123 млн. теңге құраса, 2012 жылы 21096 млн. теңгеге тең болып, 2013 жылы 11703 млн. теңгеге немесе 55,5% артып және 32799 млн. теңгені құрады. Клиенттерге берілетін несиелер 2011 жылы 1089273 млн. теңге болса, 2012 жылы 1184240 млн. теңгеге жетіп, 2013 жылы 134968 млн. теңгеге немесе 11,4% өсіп және 1319208 млн. теңгеге жетті [29].

Cатуға дайын туынды қаржылық құралдар 2011 жылы 281294 млн. теңге құраса, 2012 жылы 305890 млн. теңгеге дейін өсіп, 2013 жылы 28472 млн. теңгеге немесе 9,3% артып, 334362 млн. теңгені құрады.

        Өтелуге дейін ұсталынатын инвестициялық бағалы қағаздар   2011 жылы 174419 млн. теңге болса, 2012 жылы 78854 млн. теңгеге төмендеп, 2013 жылы 53088 млн. теңгеге немесе 67,3% төмендеп және 25766 млн. теңгеге жетті [22].

Бағалы қағаздар бойынша талаптар 2011 жылы 1665 млн. теңгеге тең болса, 2012 жылы олардың көлемі 1710 млн. теңгеге дейін артып,  2013 жылы  64 млн. теңгеге немесе 3,7% төмендеп, 1646 млн. теңгеге тең болды.

Мерзімі ұзартылған корпоратив табыс салығы бойынша талаптар 2011 жылы 11892,7 млн. теңге болса, 2012 жылы 9549,5 млн. теңгеге жетіп, 2013 жылы 1465,2 млн. теңгеге немесе 15,3% азайып, 8084,3 млн. теңгеге жетті.

Негізгі құралдар 2011 жылы 63988 млн. теңге құраса, 2012 жылы 63515 млн. теңгеге дейін артып, 2013 жылы 1490 млн. теңгеге немесе 2,3% артып, 65005 млн. теңгені құрады [22]. 

Материалдық емес активтер 2011 жылы 5834 млн. теңге құраса, 2012 жылы 5914 млн. теңгеге дейін артып, 2013 жылы 320 млн. теңгеге немесе 5,4% артып, 5594 млн. теңгені құрады. 

Cатуға дайын активтер  2011 жылы 9770 млн. теңге болса, 2012 жылы 9500 млн. теңгеге жетіп, 2013 жылы 2066 млн. теңгеге немесе 21,7% азайып, 8084,3 млн. теңгеге жетті.

        Басқа да активтер көлемі 2011 жылы 12977 млн. теңге болса, 2012 жылы 10300 млн. теңгеге жетті, 2013 жылы олардың құны  4069 млн. теңгеге немесе  39,5% азайып, 14369 млн. теңгені құрады (cурет 5). 

Сурет 5. «АТФ Банк» АҚ активтердің өзгеру динамикасы

 

Банктің міндеттемелері мен капиталын талдауға салу барысында келесі мәселелердің басын ашамыз. 

Клиенттердің салымдары 2011 жылы 1415755 млн. теңге құраса, 2012 жылы 1415755 млн. теңгеге дейін артып, 2013 жылы 141706 млн. теңгеге немесе 9,1% артып, 1699182 млн. теңгені құрады. 

Кредиттік ұйымдардың қаржылары 2011 жылы 71403 млн. теңге құраса, 2012 жылы 41634 млн. теңгеге дейін артып, 2013 жылы 26432 млн. теңгеге немесе 53,5% азайып, 15202 млн. теңгені құрады [29]. 

Қаржылық міндеттемелер 2011 жылы 2910 млн. теңге болса, 2012 жылы 2547 млн. теңгеге жетіп, 2013 жылы 2108 млн. теңгеге немесе 82,8% азайып, 439 млн. теңгеге жетті.

Шығарылған  қарыздық бағалы қағаздар 2011 жылы 252167 млн. теңге құраса, 2012 жылы 311068 млн. теңгеге тең болып, 2013 жылы 9149 млн. теңгеге немесе 2,9 % азайып және 301919 млн. теңгені құрады (кесте 8).

 

Кесте 16 - Банктің міндеттемелері мен капиталы  

млн. тг

Міндеттемелер және меншік капитал	2011	2012	2013	Өзгеруі, 2013/2012жж
				Млн. тг	%
Міндеттемелер
Клиенттердің салымдары	1415755	1557476	1699182	141706	9,1
Кредиттік ұйымдардың қаржылары	71403	41634	15202	-26432	-53,5
Қаржылық міндеттемелер	2910	2547	439	-2108	-82,8
Шығарылған  қарыздық бағалы қағаздар	252167	311068	301919	-9149	-2,9
Резервтер	3861	3388	4385	997	29,4
Мерзімі шегерілген міндеттемелер	8242	8593	7907	-686	-8
Cақтандыру міндеттемелері	155664	23028	25201	2173	9,4
Басқа міндеттемелер	10049	15869	14124	-1745	-11
Барлық міндеттемелер	1780051	1963603	2068359	104756	5,3
Меншік капитал
Жарғылық капитал	143695	143695	143695	0	100,0
Эмиссиялық табыс	1352	1156	1496	340	29,4
Сатып алынған меншікті артықшылығы бар акциялары	(93)	(39960)	(81028)	-41068	302,8
Бөлінбеген пайда	171744	204240	273835	69595	34,1
Меншікті капиталдың барлығы (азшылық үлесін шегерумен)	317884	310327	339639	29312	9,4
Міндеттемелер мен меншік капитал жиыны	2097935	2273930	2407998	134068	5,9
Ескерту - «АТФ Банк» АҚ қаржылық есептілік негізінде құрастырылған

 

Резервтер 2011 жылы 3861 млн. теңге болса, 2012 жылы 3388 млн. теңгеге жетіп, 2013 жылы 997 млн. теңгеге немесе 29,4 0,1% өсіп және 4385 млн. теңгеге жетті.

Мерзімі шегерілген міндеттемелер 2011 жылы 8242 млн. теңге құраса, 2012 жылы 8593 млн. теңге болды, 2013 жылы 4139,2 млн. теңгеге немесе 593,8% артып, 3442,1 млн. теңгені құрады.

       Cақтандыру міндеттемелері 2011 жылы 155664 млн. теңге болса, 2012 жылы 23028млн. теңгеге дейін азайып, 2013 жылы 2173 млн. теңгеге немесе -9,4% азайып, 25201 млн. теңгеге жетті. Барлық міндеттемелер 2011 жылы 1780051 млн. теңге болса, 2012 жылы 1963603 млн. теңгеге дейін өсіп, 2013 жылы 104756 млн. теңгеге немесе 5,3% артып, 2068359 млн. теңгеге жетті [22]. «АТФ Банк» АҚ  капиталдың өзгеру динамикасы 6 cуретте көрсетілген.

 

Сурет 6. «АТФ Банк» АҚ  капиталдың өзгеру динамикасы

 

Міндеттемелер мен меншік капитал жиыны  2011 жылы 2097935 млн. теңге құраса, 2012 жылы 2273930 млн. теңге болды, 2013 жылы 134068 млн. теңгеге немесе 5,9% артып, 2407998 млн. теңгені құрады [29].

Қорыта келгенде, АТФ Банк – бүгінде республикадағы ең ірі банк. Өзінің осыншама жыл тарихында биікке самғап, төменге құлаған да, табысқа жетіп, тар жолда қалған сәттері де болды.

Алайда қай кезде болмасын жалпы жұртшылық АТФ Банкіне деген сенімін жоғалтқан емес. 

Банк орташа және ірі қазақстандық және Қазақстанда өз қызметін жүзеге асыратын халықаралық бірлестіктерге түрлі өнім мен қызметтер ұсынады; сауда, жобалық қаржыландыру, инвестжобаларды қаржыландыру, активтерді басқару, сондай-ақ, қысқа мерзімді несиелеу мен басқа да жалпы банктік қызметтерді қосқанда. Банк өз саясатына сәйкес, жоғары өтімділік деңгейін қолдау мақсатында, әдетте, корпоративтік клиенттер үшін 18 айға дейінгі орташа мерзімге несие, сондай-ақ, қазіргі уақытта ресурстарына байланысты ұзақ мерзімді қаржыландыру ұсынады.

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкімен жүргізілетін саясатының қысымымен қазіргі уақытта республиканың коммерциялық банктері экономиканы несиелендіру үшін көбінесе меншік ресурстарын пайдалана бастады, осылайша шетелдік банктерден тәуелділігін қысқартты. «АТФ Банк» АҚ несие операцияларының динамикасына талдау жасайық. «АТФ Банк» АҚ

несие қоржыны  17 кестеде көрсетілген.

 

Кесте 17 - «АТФ Банк» АҚ  несие қоржынның қарыз алушылардың типтері бойынша өзгеруі

 

Көрсеткіштер	2011ж.	2012ж.	2013ж.	Өзгеруі, 2013/2012жж
				абс.млн.тг	%
Заңды тұлғалар	710206	792256,6	885189	92932	11,7
Жеке тұлғалар	379067	391983,4	434019	42036	10,7
Барлығы	1089273	1184240	1319208	134968	11,3
Ескерту - «АТФ Банк» АҚ қаржылық есептілік негізінде жасалған

 

«АТФ Банк» АҚ  несие қоржынның жалпы көлемі 2011 жылы 1089273 млн. теңгені құрады, 2012 жылы оның көлемі 1184240 млн. теңгеге дейін артқан болатын, ал 2013 жылы оның өсуі 134968 млн. теңге немесе 11,3% деңгейінде болып, 1319208 млн. теңгені құрады. Қарыз алушылардың типтері бойынша несие қоржынның динамикасы 7 суретте көрсетілген.

Сурет 7. Қарыз алушылардың типтері бойынша несие қоржынның динамикасы

 

Заңды тұлғаларға берілген несиелердің көлемі 2010 жылы 710206 млн. теңге құраса, 2012 жылы олардың көлемі 792256,6 млн. теңгеге дейін өскен болатын. 2013 жылы олардың көлемі 2012 жылға қарағанда 92932 млн. теңгеге немесе 11,7% өсіп, 885189 млн. теңгеге тең болды.

Жеке тұлғалар бойынша несиелердің көлемі 2011 жылы 379067 млн. теңгеге тең, 2012 жылы 391983,4 млн. теңгеге дейін жетіп, 2013 жылы 42036 млн. теңгеге немесе 10,7% түсіп, 434019 млн. теңгеге жетті.

Енді берілген несиелердің түрлеріне байланысты несиелерге жіктеу жасап, олардың өзгеруін қарастырайық  [29].

Овердрафт көлемі 2011 жылы 426995 млн. теңгені құрады, 2012 жылы оның көлемі 524618,3 млн. теңгеге дейін артқан болатын, ал 2013 жылы овердрафт көлемі 59791  млн. теңгеге немесе 11,4% артып, 584409,1 млн. теңгені құрады.

Кесте 18 - «АТФ Банк» АҚ  берілген несиелердің түрлеріне байланысты несиелердің өзгеруі

млн.тг

Көрсеткіштер	2011ж.	2012ж.	2013ж.	Өзгеруі, 2013/2012жж
				абс.млн.тг	%
Овердрафт	426995	524618,3	584409,1	59791	11,4
РЭПО операциялары	23964	2368,4	14511,3	12143	512,7
Есепке алынған вексельдер	26142,6	4736,9	9234,5	4497,6	94,9
Факторинг бойынша міндеттемелер	11982,0	5921,2	10553,7	4632,5	78,2
Ағымдағы қызметке несиелер	562064,9	627647,2	663561,6	35914	5,7
Инвестициялық қызметке несиелер	13942,7	2368,5	19788,1	17420	735,5
Қаржылық лизинг	11110,6	2368,5	5276,8	2908,3	122,8
Басқалар	13071,3	1184,2	11872,9	10689	902,6
Несиелердің барлығы	1089273	1184240	1319208	134968	11,4
Ескерту - «АТФ Банк» АҚ қаржылық есептілік негізінде жасалған