Шпаргалка по "Социологии"

Бүкіл әлемдік бірлестік  дағдарысы.Әлеуметтік  талдау.

Дағдырыс [кризис] - мәселенің аса  асқынып, ушығып, басқа мәселелерді  кері ысырып, алдыңғы орынға шығатындай деңгейге көтерілу дәрежесі. Ал оның жағымсыз (ұнамсыз) салдарының орнын толтыру  оңайға түспейді. Мысалы, саяси, экономикалық, экологиялық және т.б. дағдарыстар."Дағдарыс" ұғымы қандай да болмасын құбылыстың деградацияға ұшырап өмір сүруі мен қызмет етуі мүмкін емес болатын ерекше күйін сипаттайды. Соңымен, "дағдарыс" ұғымы құбылыстың ішкі ерекшеліктерін бейнелейді: оның табиғи қызмет етуге және эволюцияға қабілетсіздігі, онда өзінің сапаларын, қасиеттерін сақтау мен өсіруге және өзінің негізгі мәнді сипаттамаларын сақтай отырып дамудың мейлінше жоғары сатысына көтерілу мүмкіндіктерінің болмауы. Әрине, дағдарыстың келтіріліп отырған түсіндірмесі тым жалпы бірақ шынайы өмірде кез келген құбылыс белгілі бір кезенде өзінің қайта құрылуы мен қирауы, жоғалуына бастайтын дағдарыстық сатыға өтеді. Сондықтан дағдарыстан шығу жолы құбылыстың сапалы жаңаруында жатыр.

Бұқаралық ақпарат құралдар әлеуметтануы. Бұқаралық комуникация әлеуметтануы.

(лат. communicatio "жалпы жасаймын, байланысытырамын"), кең мағынада әртүрлі ақпаратты  қабылдау және тарату мүмкіндігі  бар қарым-қатынас тәсілдері.  Коммуникация теқ көптеген гуманитарлы  пәндердің объектісі ғана емес, сондай-ақ нақты ғылымдардың объектісі..Әлеуметтік коммуникация, - деген қоғамда әлеуметтік маңызды бағалармен нақты жағдайлар, коммуникативті салалармен қарым-қатынас нормалары бекітілген адамдардың коммуникативті іс-әрекеттері.БКҚ үш түрі бөліп көрсетіледі: қоғамның позитивті жағынан интеграцияның жоғарлатпайтын БКҚ, қоғамның позитивті және негативті жағынан интеграцияның жоғарлататын БКҚ; қоғамның позитивті жағынан интеграцияның жоғарлататын БКҚ. БКҚ негізгі функциялары –Тәуелсіз Қазақстаның даму үдерісіндегі саяси жүйесін бұқаралық ақпарат құралдары институтынсыз елестету мүмкін емес. БАҚ аса маңызды, көпсалалы, көпқырлы әлеуметтік-саяси, ақпараттық функцияларды атқаратын демократиялық, азаматтық, саяси және идеологиялық институт ретінде түзілуде. Қазақстандағы қазіргі кезеңдегі саяси үдерістерде БАҚ кең ауқымды функцияға ие болғандықтан, қоғамда БАҚ араласпайтын сала жоқ. Әр қырынан, әр саладан, әр деңгейден көрінеді. БАҚ-тар әлемдегі демократиялық институттардың әртүрлі, көпсалалы функцияларын дерлік толығымен атқаруда. БАҚ-тың рөлі туралы әртүрлі пікір, талдаулар бар. Ғылыми әдебиетте, жалпы, оның жиырмаға жуық функциясы көрсетіледі. Бұқаралық ақпарат құралдарынсыз еліміздегі қоғамдық-саяси жүйенің қалыпты қызмет жасауы мүмкін емес. Өйткені, БАҚ «қоғамның демократиялық дамуының аса маңызды құралы» болып табылады. Демократиялық құқықтық және әлеуметтік мемлекет үрдісінде бұқаралық ақпарат құралдарына кең құқықтық өріс ашылып, заңмен тыйым салынбағанның бәрімен шұғылдануына ерік берілді. Ендеше, Қазақстанның жан-жақты жаңару кезеңіндегі саяси жүйедегі БАҚ-тың орны туралы қандай қорытындылар жасауға болады? БАҚ Қазақстанның саяси жүйесінде көпсалалы, көпқырлы функцияларды атқаратын, көпөлшемді саяси үдерістерден өзінің орнын тапқан аса маңызды қоғамдық, демократиялық, азаматтық институт. Билік БАҚ-ты қоғамдық пікірді білдіруші өзінің демократиялық-ақпараттық әріптесі ретінде қабылдаса, БАҚ әр деңгейдегі билік институттарын халық өкілеттік берген, ел мен ұлт мүддесін жүзеге асырушы, мемлекет мүддесін қуаттайтын әріптесі ретінде қабылдауы тиіс. Ол үшін БАҚ пен билік арасында «келісім архитектурасы» қалыптасуы керек. Бұл іске қойылар басты талаптар: шыншылдық, ашықтық, ақпараттық, жаңашылдық, әлеуметтік, жауапкершілік және қоғамдық пікірге деген құрмет. – Сіз жоғарыда БАҚ-ты көпсалалы, көпқырлы қоғамның барлық саласына араласа алатын демократиялық-қоғамдық институт дедіңіз. Билік неге БАҚ-қа өз құзыретін жүргізгісі келеді? – Мемлекеттік органдардың немесе шенеуніктердің бұқаралық ақпарат құралдарын толық мемлекеттік билік бақылауына алғысы келетіні де, ал, бұқаралық ақпарат құралдарының тарапынан, әрине, толық тәуелсіздікте болуды аңсайтындары да бар. Әділетіне келсек, бұның екеуі де бүгінгі күнгі қоғамдық ахуалда үрдіске сай келмейтін мақсаттар. Масс-медиа өкілдерінің шексіз тәуелсіздік немесе еркіндік туралы пайым-тұжырымдары да, сайып келгенде, негізсіз. Себебі – кез келген ақпарат құралының құрылтайшысы, иесі бар. Олардың әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан саяси мүдде-мақсаттары бар. Бұл – басы ашық мәселе. Елбасы Н.Назарбаев журналистермен кездесуінде: «Мемлекеттік емес БАҚ-тар қожайындарының қатты қыспағына түсіп отыр. Әлгілер өздерінің та лас-тартысына енді журналистерді тартады. Айналып келгенде журналистер әлгі қалталы байлардың айтқанымен жүріп, солардың сойылын соғатын аманат-адамдарға айналды», – деген болатын. Жалпы, қай елде де болсын, мемлекеттік билік пен бұқаралық ақпарат құралдары арасындағы қатынастар қашанда қайшыласып, бүкіл қоғамның назарын өзіне аударып отыратыны белгілі. Мемлекеттік билік органдары журналистерге құрметпен қарағанның орнына, шекесінен шертіп отырғанды ұнатады. Жұмыс беруші тарапынан қандай қысым көрсе де, журналистің негізгі ұстанымы мемлекеттік, ұлттық мүдделер болып, өзінің азаматтық келбетін сақтауы керек. Бүгінде БАҚ еліміздегі бүкіл саяси биліктің жария, ашық қызмет жасауының басты механизмдерінің біріне айналды және БАҚ-тың бұл мәселедегі ықпалы күн сайын артуда.

Білім беру әлеуметтануының  пәні, функциясы.

Әлеуметтік білім –теория мен  практиканың бірлігінде қалыптасады. Теориялық зерттеулер әлеуметтік болмысты, өмір жалпы және арнаулы бағыттардың  деңгейінде түсіндіріп, оның дамуын және қандай қызмет атқаратынын анықтайды. Оның одан әру даму заңдарының бағытын, көрінісін белгілеп отырады. Ал, эмпирикалық (яғни, практикалық, тәжірибелік) әлеуметтік зерттеулер- нақтылы құбылыстар пен  процестер туралы жаңа мағлұмат, хабарлар статистикалық талдау, нақты әлеуметтік әдістерді (яғни, сауалнама, сұрыптау, бақылау, құжаттарды талдау, сараптау, үлгілеу, тестілеу, т.б.) қолдану арқылы іске асырылады. Ал, теориялық зерттеулер абстрактілі философиялық әдістерді (яғни, талдау мен синтез, логикалық  пен тарихи, индукция және дедукция, абстратыліден нақтылққа шығу, т.б.) арқылы іске асырылады.Теориялық білім- жан-жақты, әмбебапты, ал, эмпирикалық  – ақиқатты, шындықты белгілеуші білім. Теориялық білім эмпирикалық  білімнің негізінде сүйенеді, ал, эмпирикалық  ғылым теориялық білімнен біршама  басым болғанымен, ғылымның жоғары даму деңгейін көрсете алмайды. Ғылымның дамуы әр уақытта теориялық білім  деңгейінің эмпирикалық білім деңгейінен басым болуын қажет етеді.Теориялық  және қолданбалы әлеуметтану нақтылы  әлеуметтік зерттеулерге сүйене отырып, бір-біріне қарсы тұрмайды, олар әр уақытта бірлікте болып, бір-бірінің  одан әрі дамуының әсер етеді.Теориялық  әлеуметтану – ол алуан түрлі  теория мен тұжырымдардың жиынтығы. Бұлар қоғамның әлеуметтік дамуын тұжырымдап, оларға терең, жан-жақты түсінік  береді.Бұрынғы КСРО-да әлеумет тануды тарихи материализммен шатастырып келді. Бұл дұрыс емес. Тарихи материализм- бұл әлеуметтік философия. Ол қоғамды  тек абстратылы түрде қарап, оны  нақтыламады. Ал, әлеуметтану нақтылы  әдістермен қоғамды, оның дамуын жан-жақты  зерттеп, ғылыми теорияны қалыптастырды. Адам өзінің даму өркениетінде әлеуметтік дамудың алуан түрлі теориясын  ашып тұжырымдады. Мысалы, XX ғасырдың ортасында  әлеуметтік стратификация (яғни, жіктелу), индустриялы қоғам, конвергенция, жалпы  әлеуметтік теориялардың арнаулы түрлерін тұжырымдады. Әлеуметтанудың арнаулы  теориялары әлеуметтанудың жеке қоғамдық және гуманитарлық ғылымдармен тығыз  байланыс, қатынастарының негізінде  пайда болды. Әлеуметтануда бұларды  орта деңгейдегі теориялар деп атайды. Қазіргі уақытта мұндай арнаулы  орта деңгейдегі теориялардың саны 100-ден  астам. Бұл теориялардың негізін  салушылар М.Вебер, Э.Дюркгейм, К.Маннгейм, Т.Парсонс. Әсіресе, американдық әлеуметтанушы  Роберт Мертонның есімін ілтипатпен айтуға болады. Бұл орта деңгейдегі арнаулы теориялардың пайда болуының тағы бір басты себебі мынада: жалпы  теориялақ әлеуметтану қоғамның жалпы заңдылықтарын зерттей  отырып, оның кейбір жақтарының дамуына  көңіл аудармауы мүмкін. Ал, әлеуметтану  құрамында орта деңгейдегі теориялардың болуы қажет. Орта деңгейдегі теориялар, мысалы, отбасы, әлеуметтік топтар, жіктер, т.б. қоғамның біртұтас жүйесімен өзара  байланыс, қатынастарын, даму заңдарын ашып, анықтайды. Қазіргі уақытта  орта деңгей теориялары қоғам дамуының өзекті мәселелерін шешуде дұрыс, нақтылы  жауап бере алады.

 Білім беру әлеуметтануының  пәні, зерттеу обьектісі.

Әлеуметтік білім –теория мен  практиканың бірлігінде қалыптасады. Теориялық зерттеулер әлеуметтік болмысты, өмір жалпы және арнаулы бағыттардың  деңгейінде түсіндіріп, оның дамуын және қандай қызмет атқаратынын анықтайды. Оның одан әру даму заңдарының бағытын, көрінісін белгілеп отырады. Ал, эмпирикалық (яғни, практикалық, тәжірибелік) әлеуметтік зерттеулер- нақтылы құбылыстар пен процестер туралы жаңа мағлұмат, хабарлар статистикалық талдау, нақты әлеуметтік әдістерді (яғни, сауалнама, сұрыптау, бақылау, құжаттарды талдау, сараптау, үлгілеу, тестілеу, т.б.) қолдану арқылы іске асырылады. Ал, теориялық зерттеулер абстрактілі философиялық әдістерді (яғни, талдау мен синтез, логикалық пен тарихи, индукция және дедукция, абстратыліден нақтылққа шығу, т.б.) арқылы іске асырылады.Теориялық білім- жан-жақты, әмбебапты, ал, эмпирикалық – ақиқатты, шындықты белгілеуші білім. Теориялық білім эмпирикалық білімнің негізінде сүйенеді, ал, эмпирикалық ғылым теориялық білімнен біршама басым болғанымен, ғылымның жоғары даму деңгейін көрсете алмайды. Ғылымның дамуы әр уақытта теориялық білім деңгейінің эмпирикалық білім деңгейінен басым болуын қажет етеді.Теориялық және қолданбалы әлеуметтану нақтылы әлеуметтік зерттеулерге сүйене отырып, бір-біріне қарсы тұрмайды, олар әр уақытта бірлікте болып, бір-бірінің одан әрі дамуының әсер етеді.Теориялық әлеуметтану – ол алуан түрлі теория мен тұжырымдардың жиынтығы. Бұлар қоғамның әлеуметтік дамуын тұжырымдап, оларға терең, жан-жақты түсінік береді.Бұрынғы КСРО-да әлеумет тануды тарихи материализммен шатастырып келді. Бұл дұрыс емес. Тарихи материализм- бұл әлеуметтік философия. Ол қоғамды тек абстратылы түрде қарап, оны нақтыламады. Ал, әлеуметтану нақтылы әдістермен қоғамды, оның дамуын жан-жақты зерттеп, ғылыми теорияны қалыптастырды. Адам өзінің даму өркениетінде әлеуметтік дамудың алуан түрлі теориясын ашып тұжырымдады. Мысалы, XX ғасырдың ортасында әлеуметтік стратификация (яғни, жіктелу), индустриялы қоғам, конвергенция, жалпы әлеуметтік теориялардың арнаулы түрлерін тұжырымдады. Әлеуметтанудың арнаулы теориялары әлеуметтанудың жеке қоғамдық және гуманитарлық ғылымдармен тығыз байланыс, қатынастарының негізінде пайда болды. Әлеуметтануда бұларды орта деңгейдегі теориялар деп атайды. Қазіргі уақытта мұндай арнаулы орта деңгейдегі теориялардың саны 100-ден астам. Бұл теориялардың негізін салушылар М.Вебер, Э.Дюркгейм, К.Маннгейм, Т.Парсонс. Әсіресе, американдық әлеуметтанушы Роберт Мертонның есімін ілтипатпен айтуға болады. Бұл орта деңгейдегі арнаулы теориялардың пайда болуының тағы бір басты себебі мынада: жалпы теориялақ әлеуметтану қоғамның жалпы заңдылықтарын зерттей отырып, оның кейбір жақтарының дамуына көңіл аудармауы мүмкін. Ал, әлеуметтану құрамында орта деңгейдегі теориялардың болуы қажет. Орта деңгейдегі теориялар, мысалы, отбасы, әлеуметтік топтар, жіктер, т.б. қоғамның біртұтас жүйесімен өзара байланыс, қатынастарын, даму заңдарын ашып, анықтайды. Қазіргі уақытта орта деңгей теориялары қоғам дамуының өзекті мәселелерін шешуде дұрыс, нақтылы жауап бере алады.

Білім беру әлеуметтануының  әлеуметтану  ғылымындағы орны, басқа ғылымдармен байланысы.

Оқу білім – қоғамдағы оқшау  тұрған сала емес. Ол қоғамдағы әр түрлі  құбылыс, процестерді бейнелей алатын сала. Ал, жоғары мамандандырылған, саналы, өз бетімен істелінетін еңбек, іс-қызмет, жұмыс беделінің төмендеуі қоғамға  оқу, білім саласының заңды беделін  түсіріп, маңызын кемітеді. Әрине, айта берсе, кемшілік, олқылықтар өте көп. Бұлардың объективтік басты себептерге оқу білім жүйесін қажетті  қаржымен қамтамасыз етілмеуі жатса; субъективтік себептердің бастыларына – оқу, білім жүйесінің ғылыми дәлелденген, өмірдің барлық және әрбір салаларына сәйкес келетін тиімді, оқытудың, білім  жоспарын, бағдарламасын, әдістемелерін, оқу және көрнекті құралдарды жасап, компьютерлерді кең қолдану, жаңа педагог  кадрларды іріктеп алу, отбасымен  байланыс-қатынастарды күшейту т.с.с.Қорыта айтқанда, оқу, білім ерекше әлеуметтік институт, ол – өз бетімен біршама дербес әлеуметтік қызмет атқарады. Нақтылап айтсақ, ол әрбір адамды білімнің негізімен жан-жақты, терең қаруландыруын, әлеуметтік және рухани тәрбиені сабақтастыруын, тұлғаны әлеуметтендіруін, оның интеллектуальды және рухани мүмкіндігін қалыптастырады,т.б.Қоғамның оқу, білім құбылыстарын, процестерді жалпы әлеуметтанудың арнаулы теориясы – білім әлеуметтануы зерттейді. Ол білім жүйесінің белгілі бір заңдылықтары арқылы жеке әлеуметтік институт ретінде дамуын, оның қоғаммен және оның алуан түрлі салаларымен, басқада әлеуметтік жүйелермен, процестермен,институттармен әр түрлі қарым-қатынасын, байланысын талдайды. Сонымен бірге білім жүйесі қоғамның әлеуметтік құрылымына, қоғамдық қатынастарға, еңбектің өнімділігіне, өндіріске және басқа іс-қызметтің тиімділігіне әсерін, жеке адамды тұлғаға айналдырудағы интеллектуальды, білім процесінің рөлін, адамның табиғат және қоғам туралы білімді, озық тәжірибені игеріп, бойына сіңіріп, оның үйлесімді дамуын, білім деңгейінің қызметке, жұмысқа, тәртіпке әсерін, адамдардың ғылыми көзқарасының қалыптасуын, адамның қоғамдағы әлеуметтік жағдайының өзгеруін, т.б талдап зерттейді.

Билік  әлеуметтануы  мен  саясаттық қарама-қайшылықтар.

Билiк — қазақ халқының дәстүрлі санасында “ел басқару”, “өкім  ету” сөздерімен мәндес ұғымды білдіреді. Қазіргі құқықтану, саясаттану ілімдерінде  де ол “өкімет” атауының синонимі ретінде  қолданылып жүр. Мәселен, саясаттану ілімінде билік экономиялық, идеологиялық, ұйымдастырушылық-құқықтық тетіктер арқылы, сондай-ақ, беделдің, дәстүрдің, зорлықтың жәрдемімен адамдардың, әлеуметтік топтар мен жіктердің  мінез-құлқына, іс-әрекетіне ықпал  етуге қабілетті әлеуметтік қарым-қатынастардың  пішімі. Сыртқы саясат функциялары мен мақсатына мыналар кіреді. Сыртқы саясат функциялары:· Күзет функциясы, яғни мемлекет мүдделерін халықаралық қатынастардың барлық саласында күзету (қорғау)· Репрезентативтік, яғни мемлекет халықаралық арендада өз мүдделерінің бірден-бір және тәуелсіз өкілі болып табылады.Кейбір жағдайларда осы өкілдікті мемлекеттің өзінің санкциясымен және тапсырмасымен басқа мемлекет немесе қоғамдық ұйым жүзеге асыру мүмкін.· Келіссөз – ұйымдастырушылық – әңгіме халықаралық аренадағы барлық келіссөздер процесіндегі ұйымдастырушылық рол туралы болып отыр және осы рольді түпкілікті мемлекет атқаруы тиіс, ал халықаралық қатынастардың қалған барлық субъектілері осы рольді тек мемлекеттің егемендігі ретіндегі санкциясымен ғана атқаруы тиіс.· Коммуникативтік:мемлекет қоғамның саяси өмірінің негізін құрайтвын байланыстарды ұйымдастыру формасы ретінде әрекет етеді.Халықаралық тіршілігінде әлемдік саясат шеңберінде байланыстарды ұйымдастырудың басты формаларының бірі ретінде әрекет етеді.Сыртқы саясат құралдары:ü      Экономикалық ,ü      Саяси,ü      Әскери,ü      Идеологиялық,ü      Ақпараттық-насихат,Мемлекеттің сыртқы саясаттың мақсаты:1.      Мемлекет ішінде жүргізіетн саяси курстың қолайлы сыртқы шарттарын қамтамасыз ету2.      Халықаралық байланыс жүйесіндеқұралғансыртқы саяси мүдделерді іске асыру.Осы мақсаттарда сыртқы саясаттың басты мәні,оның әлеуметтік бағдары мен сипаты көрінеді.Осыған орай сыртқы саясаттың мынадай анықтамасын тұжырымдамасын беруге болады.«Сыртқы саясат – бұл осы немесе өзге таптың және оның өкілдерінің халықаралық салада алға қойылған мақсаттарға жетуге бағытталған саналы әрекеті».

Білім беру әлеуметтануы дамуының негізгі кезеңдері мен бағыттары.

Оқу білім – қоғамдағы оқшау  тұрған сала емес. Ол қоғамдағы әр түрлі  құбылыс, процестерді бейнелей алатын сала. Ал, жоғары мамандандырылған, саналы, өз бетімен істелінетін еңбек, іс-қызмет, жұмыс беделінің төмендеуі қоғамға  оқу, білім саласының заңды беделін  түсіріп, маңызын кемітеді. Әрине, айта берсе, кемшілік, олқылықтар өте көп. Бұлардың объективтік басты себептерге оқу білім жүйесін қажетті  қаржымен қамтамасыз етілмеуі жатса; субъективтік себептердің бастыларына – оқу, білім жүйесінің ғылыми дәлелденген, өмірдің барлық және әрбір салаларына сәйкес келетін тиімді, оқытудың, білім  жоспарын, бағдарламасын, әдістемелерін, оқу және көрнекті құралдарды жасап, компьютерлерді кең қолдану, жаңа педагог  кадрларды іріктеп алу, отбасымен  байланыс-қатынастарды күшейту т.с.с.Қорыта айтқанда, оқу, білім ерекше әлеуметтік институт, ол – өз бетімен біршама дербес әлеуметтік қызмет атқарады. Нақтылап айтсақ, ол әрбір адамды білімнің негізімен жан-жақты, терең қаруландыруын, әлеуметтік және рухани тәрбиені сабақтастыруын, тұлғаны әлеуметтендіруін, оның интеллектуальды және рухани мүмкіндігін қалыптастырады,т.б.Қоғамның оқу, білім құбылыстарын, процестерді жалпы әлеуметтанудың арнаулы теориясы – білім әлеуметтануы зерттейді. Ол білім жүйесінің белгілі бір заңдылықтары арқылы жеке әлеуметтік институт ретінде дамуын, оның қоғаммен және оның алуан түрлі салаларымен, басқада әлеуметтік жүйелермен, процестермен,институттармен әр түрлі қарым-қатынасын, байланысын талдайды. Сонымен бірге білім жүйесі қоғамның әлеуметтік құрылымына, қоғамдық қатынастарға, еңбектің өнімділігіне, өндіріске және басқа іс-қызметтің тиімділігіне әсерін, жеке адамды тұлғаға айналдырудағы интеллектуальды, білім процесінің рөлін, адамның табиғат және қоғам туралы білімді, озық тәжірибені игеріп, бойына сіңіріп, оның үйлесімді дамуын, білім деңгейінің қызметке, жұмысқа, тәртіпке әсерін, адамдардың ғылыми көзқарасының қалыптасуын, адамның қоғамдағы әлеуметтік жағдайының өзгеруін, т.б талдап зерттейді.Социологияның ғылым ретінде қалыптасуы қоғамды зерттеу барысында қалыптасқан дәстүрлер негізінде өрбіді.Ежелгі грек және ежелгі шығыс ойшылдарының еңбектерінде жалпы философиялық мәселермен бірге қоғамнаң тууы мен мәні,оның ұйымдасуы мен дамуы туралы мәселелер қарастырылады.Осы жазған өзіндік жұмысымда социология бөлімдері экономикалық әлеуметтану және саяси әлеуметтану жайлы айтылады.Саяси социология – саясат пен саяси қарым-қатынастарды зерттейтін социологияның саласы. Саяси өнер халықты бейбітшілік ішінде бірліте өмір сүруге үйретеді; ал өздері жалпылықты (саяси өнер) бейбітшілікте немесе соғыста өмір сүруді үйретеді.