Грунвальдская бітва і яе гістарычнае значэнне

Несумненна, прысуд быў на карысць ордэна. Па-першае, той заўсёды мог прад'явіць дакументы на ўладанне Памор'ем, а Польшча не хацела прымірыцца са стратай гэтай вобласці; гэтак сама ў крыжакоў здаўна меліся праўдзівыя (ці фальшывыя) дакументы на ўладанне Літвой. Па-другое, звязаўшы перадачу Польшчы Добжынскай зямлі з авалоданнем ордэнам Жамойцю, Вацлаў закладаў падставы для разладу паміж Вітаўтам і Ягайлам. Польская дэлегацыя не прыняла гэты прысуд. Яшчэ пад час агалошвання рашэння прадстаўнікі Польшчы і Мазовіі пакінулі памяшканне ў знак пратэсту таму, што дакумент чытаўся па-нямецку. Калі паслы пачалі пакідаць памяшканне як піша Длугаш: “ Палякі зразу зразумелі, за чыю сторану прынята рашэнне. І вось, пасля закліку выконваць цішыню, прычым кароль Вацлаў ,стоячы, заняўшыся выразанням  дзеравяшкі, натарый,ўзышоўшы на ўзвышша, пачаў чытаць пастанову па-нямецку(4). Як толькі ен пачаў чытаць, пасланнікі караля Ягайлы, і Мазовіі пачалі уходзіць без разрашэння, хоць большасць з іх ведалі добра  нямецкую мову. Вацлаў, кароль рымскі і Чэшскі, спытаў іх, чаму яны уходзяць, і палучыў адказ: “Мы уходзім таму , што тут чытаюць на-нямецку, мы жа – палякі і не разумеем нямецкай мовы і уходзім адсюль у другое месца , дзе паслухаем на польскай мове” ( 5). Калі Вацлаў адказаў што прыгавор будзе прачытаны на чэшскай мове, палякі адказалі: “ А мы і чэшскага не ведаем”, і яны пакінулі памяшканне.

У пачатку чэрвеня 1410 г. крыжакі ўзялі ад Вацлава пацвярджэнне прысуду і сведчанне, што яны трымаліся ўмоваў дагавору ў адрозненне ад Польшчы, таму ордэн таксама вольны ад яго далейшага выканання. Працяг вайны стаў непазбежнай рэальнасцю. Кожны бок узмоцнена вёў ваенную і дыпламатычную падрыхтоўку. Супернічалі за хаўрус з вугорскім каралём. Хоць у Жыгімонта быў мірны дагавор з Польшчай да 1413 г., ён пачаў схіляцца да хаўрусу з крыжакамі. За гэта ён атрымаў вялікую суму грошай і «вадзіў за нас» Ягайлу з Вітаўтам, прыняўшы яшчэ ад апошняга багатыя падарункі, у тым ліку 12 коней, падкаваных залатымі падковамі(6). Вітаўт уручыў гэтыя дары на сустрэчы з Жыгімонтам у Кежмарку. Ад вугорскага караля хацелі толькі, каб ён трымаўся міру да 1413 г. Жыгімонт дары прыняў, а потым даў зразумець, што ў выпадку далейшай вайны Ягайлы з ордэнам, міру з Польшчай ён не утрымае. У давяральнай размове Жыгімонт прапанаваў Вітаўту каралеўскую карону, і хаўрус супраць Польшчы. Вялікі князь прапанову не прыняў. Калі Вітаўт пасля размовы вярнуўся на двор, дзе размяшчалася дэлегацыя, раптам у гэтай частцы горада ўспыхнуў пажар. Сярод тлуму і панікі мела месца спроба замаху на вялікага князя. Вітаўт пакінуў горад. Жыгімонт дагнаў яго ў мілі ад Кежмарка, развітаўся, але ў перагаворы не ўступаў. Пасля Кежмарка, Вітаўт меў нараду з Ягайлам аб правядзенні далейшай вайны з крыжакамі. Затым вялікі князь спешна падаўся да Літвы, і ўжо на чацвёрты дзень быў у Берасці, адкуль даў загад усім землям рыхтавацца да вайны з ордэнам. Тут ён правёў нараду з літоўскімі і мазавецкімі князямі, затым паехаў да Слоніма. У гэты час вялікі маршал з войскам правёў хуткі і дзёрзкі паход у бок Берасця(7). 16 сакавіка 1410 г. ён нечакана напаў на Ваўкавыск, спаліў яго, і пабіў шмат людзей, сабраўшыхся на набажэнства. Вітаўт у гэты час знаходзіўся ў суседнім Слоніме і, магчыма, рэйд маршала меў на мэце захоп вялікага князя.

У траўні ордэн прапанаваў Вітаўту перамір'е, і яно было прынята да 24 чэрвеня, як і з Польшчай. Зноў вялася актыўная дыпламатычная барацьба па еўрапейскіх дварах. Праз паслоў, лісты, падарункі адпраўляліся амаль усім еўрапейскім духоўным і свецкім ўладарам. Поспех, аднак, мелі тыя выкрыванні, якія падтрымліваліся звонкай манетай. Багаты ордэн тут меў перавагу, што відаць на прыкладзе з чэшскім каралём Вацлавам і вугорскім Жыгімонтам. Вялася актыўная праца па вярбоўцы наёмных войскаў, прычым абодва бакі праводзілі яе практычна ў адных і тых жа месцах: Чэхіі, Аўстрыіі, Мейсэне, Сілезіі, Швейцарыі. У прыватнасці, швейцарцы ваявалі на абодвух баках. Былі выпадкі, калі вярбоўшчыкі ордэна і хаўруснікаў перахоплівалі адныя наёмныя аддзелы ў другіх. Вітаўт спецыяльна для вярбоўкі наймітаў-прафесіяналаў прыслаў Ягайле значную суму грошай.

У ордэна мелася рэальная магчымасць з дапамогай сваёй лівонскай філіі не дапусціць актыўнага дзеяння Вітаўта на прускім тэатры вайны. Вельмі лагічны план - лівонскія войскі скоўваюць Вітаўта з паўночнага ўсходу, а ў гэты час пруская армія распраўляецца з Ягайлам. У траўні хохмайстар пажадаў, каб лівонскі ландмайстар у выпадку няўдачы чэрвеньскіх перамоваў аб'явіў вайну Вітаўту. Ландмайстар Конрад фон Фецінгоф адказаў, што па ўмовах мірнай дамовы з Вітаўтам, вайна можа пачацца толькі праз тры месяцы ад моманту атрымання яе аб'явы. Значыць, калі Фецінгоф аб'явіў Літве вайну ў канцы траўня - пачатку чэрвеня, то ваенныя дзеянні маглі пачацца толькі ў канцы жніўня ці пачатку верасня.

 

Яўна, мясцовыя інтарэсы лівонцаў, узялі верх над агульнай справай ордэна. У канцы 1409 г. Вітаўт наладзіў добрыя адносіны з Ноўгарадам ды Псковам, і Фецінгоф асцерагаўся літоўска-пскоўска-ноўгарадскага хаўрусу. Таму ён нават не выслаў дастатковых падмацаванняў у Прусію (на Грунвальдскім полі была толькі адна харугва лівонцаў), што, канешне, было адной з прычын паразы ордэна. Трохмесячны тэрмін паміж аб'явай вайны і яе пачаткам даў магчымасць Вітаўту прыняць удзел у Грунвальдскай выправе. Лівонскія войскі з'явіліся ў Прусіі толькі ў канцы жніўня.

Вясной 1410 г. Жыгімонт Вугорскі прапанаваў сваё пасрэдніцтва для мірнага вырашэння канфліктаў. Дамовіліся правесці перамовы ў Торуні 17 чэрвеня. Між тым падрыхтоўка да вайны ішла поўным ходам.

Каб падвесці вынік па Вялікай вайне, можна зрабіць некалькі высноў, 1)ордэн напаў нечакана на Польшчу, но Польшча змагла мабілізавацца хутка, і даць адпор агрэсарам. Пасля гэтага, абодва бакі хацелі перамір'я, і яно было падпісана, гэты час быў выкарыстаны дзеля падрыхтоўкі войска.

2)Тэўтоны і хаўруснікі шукалі сабе дапамогу з іншых краін Еўропы, і амаль уся Еўропа стала на сторану тэўтонаў. ( Пасрэдніцтва Вацлава і Жыгімонта Вугорскага.)

3) Ордэн прамарудзіў час, калі  ен ударыў зразу, то усе магло  быць вырашана і раней, на карысць  ордэна.

Вось такая сітуацыя склалася на першым этапе вайны, у ей все ж больш выйграшны момант займаў ордэн. Мне нагадвае гэта 22 чэрвеня 1941 года, ведалі што нападуць войскі – но не ведалі калі, або хто ударыць першым.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.1Прадпасылкі

 

Тэўтонскі Ордэн(8) паўстаў у канцы 12 ст. у Палестыне падчас крыжовых паходаў. Пазней дадзены ордэн склаўся з двух ордэнаў: Мечнікаў і Ордэна рыцараў чорнага крыжа панны Марыі. Аб'яднанне адбылося ў 1237 годзе па патрабаванні папы рымскага Грыгора 9-га. Тэўтонскі ордэн пасля заняпаду Іерусалімскага каралеўства, і вяртанні ў Еўропу з 1211 па 1225 год дзейнічаў у Вугоршчыне, але быў выгнаны адтуль і апынуўся без месца. У гэтую  цяжкую, дзеля яго гадзіну, Ордэн атрымаў запрашэнне ад мазавецкага князя Конрада асесці на 20 гадоў у Хелмінскай зямлі (у Польшчы) для супакаення і хрысціянізацыі прусаў.

Бо  ўсё  больш ўзмацняўся націск турак, ствараў вельмі неспрыяльныя  ўмовы  дзейнасці  рыцараў на ўсходзе,  вялікі магістр ордэна Герман фон Зальц (1210-1239) перанёс цэнтр цяжару дзейнасці ордэна на захад.  Тэўтоны абзавяліся  вялікімі  землямі  ў  Нямеччыне і Сілезіі, і па прапанове вугорскага караля адкрылі сваё аддзяленне на вугорскай   мяжы,  у Семіграддзе.  Аднак вугорскі кароль своечасова зразумеў, якая небяспека пагражала яму  ад  суседства  немцаў,  і ў  1224 г.  пазбавіў тэўтонаў на Семіграддзя іх прывілеяў. У 1226 годзе па дамове вялікага магістра  ордэна Германа фон Зальца з польскім  удзельным князем  Конрадам Мазавецкім, ордэн атрымаў Хелмінскую зямлю і перанес сваю дзейнасць ва Ўсходнюю Еўропу, пачаў заваяванне прусаў .

 Захапіўшы прускія землі, Ордэн  мэтанакіравана адваяваў у Конрада  важныя для сябе польскія тэрыторыі (Памор'е) і накіраваў ваенны ўдар  супраць Вялікага княства Літоўскага.

Неабходна сказаць, што ў тым жа 1226 году магістр Ордэна заручыўся граматай імператара Фрыдрыха II, якая ўсе тэрытарыяльныя заваёвы ў землях прусаў "перадавала" ва ўласнасць крыжакоў. Праз два гады Конрад быў змушаны аддаць Ордэну Хелмінскую зямлю ў "вечнае валоданне". Тэўтонскаму ордэну, з дапамогай Нямеччыны і лівонскага ордэна, атрымалася завалодаць шырокім пляцам ад нізоўя Віслы да меж Літвы на ўсходзе, і да Мазовіі на поўдні. Было заснавана шмат замкаў і гарадоў - Эльбінг, Марыенвердэр, Марыенбург, Гольдынген, Віндава, Мітава і г. д. было выклікана мноства немцаў-асаднікаў, якія селі часткай на зямлі, часткай у гарадах; гарады атрымалі права самакіраванне (магдэбургскае); прыбыло шмат і германскіх дваран; тутэйшае насельніцтва звярнулі ў прыгонны стан - яны былі па-за законам.

Да пачатку XIV ст. Прусія ўяўляла сабою сапраўдную германскую правінцыю; нават левы бераг Віслы быў у руках Тэўтонскага ордэна, і тут стаяў квітнеючы горад Данцыг (цяпер Гданьск).

Заваёва Прусіі Тэўтонскім ордэнам можа служыць ілюстрацыяй да агульнага характара захопу германцамі славянскіх земляў, у сярэднія вякі і крывавай германізацыі гэтых земляў. XIV ст. было  часам найвялікага росквіту Ордэна; заваёвы былі ўмацаваны, гандаль і прамысловасць раслі, гарады багацелі.

Такім чынам, у Прыбалтыцы ўтварылася буйная феадальная ваенна-каланізацыйная дзяржава -Тэўтонскі ордэн, валоданні якога разпасціраліся ад Віслы да Нарвы, заступіўшы выйсце да Польшчы, Літве, Расіі. Апорнымі пунктамі крыжакоў сталі ўмацаваныя замкі. Мясцовае насельніцтва было амаль знішчана, часткова бегла за Нёман. Рэзідэнцыяй гросмайстра (вялікага магістра) ордэна быў  з 1309 г. Марыенбург  (з 1466 Кенігсберг).

Крывавыя ваенныя рэйзы ў землі прыбалтыйскіх паганцаў паслужылі зараз не высокай рэлігіезнай ідэяй як раней, а паслужыла палітыкай захопа зямель. Крыжовы паход  на ўсход ,  які кіраваўся папскай курыяй і імператарам – дзейнічаў яка-бы дзеля  служэння каталіцтву, “данесці да душ паганцаў свет праўдзівай веры”, і пранікаць галоўным чынам цераз тэррыторыю ордэна. Сапраўды вайна якую называлі “ Святая вайна ў гонар святога Георгія” была ні чым іным , як лозунгам крывавай вайны на ўсходзе.

Беларусь і Літва яшчэ пры Міндоўгу выпрабоўвалі ціск Ордэны. Неабходнасць супрацьстаяння яму прывяла ў 1325 году Вялікае княства Літоўскае да хаўруса з Польшчай. Хаўрус быў змацаваны шлюбам польскага караля Казіміра III з дачкой Гедыміна - Алдонай.

     З земляў Вялікага  княства для крыжакоў, жыццёва важна было займець Жмудзь, якая адлучала лівонцаў ад ордэнскай Прусіі. У выпадку аб'яднання, у крыжакоў апынулася б у руках, усё балтыйскае ўзбярэжжа; для літоўцаў і беларусаў такое аб'яднанне стварала смяротную пагрозу і, акрамя таго, моцна ўшчамляла іх эканамічна, адымаючы выйсце да мора. Фармальна, паходы крыжакоў на Літву і Беларусь уяўляліся як місіянерскія, богадагодныя - супраць язычнікаў і рускіх "недаверкаў". Вялікія князі літоўскія змушана складалі з Ордэнам дамовы, якія абяцалі яму Жмудзь, пад ордэнскую ўладу.

  Заваева прусаў пачалася прыкладна ў 1220- гадах – і закончылася ў 1280-тых гадах, но на гэтым усе не сціхла, амаль кожны год у Прусіі адбываліся паўстанні. Пасля прусіі надышоў час княства літоўскага, но яно вытрымала першы удар, і ордэн зразумеў што ен адзін не зможа перамагчы. Таму амаль уся Еўропа дапамагла ордэну – і ен стаў самай моцнай ваенна-манаскай краінай у Еўропе. Ордэн меў дакументы яшчэ Міндоўгава часу – дзе літва, і яе землі былі пад уладай ордэна, што рабіла законны захоп княства, а асабіста Жамойць – за якую трымаўся Вітаўт. Таму ніхто не хацеў уступаць Жамойць – якая была для абодвух бакоў важна. Таму ВКЛ засталося толькі адно біцца з тэўтонамі да апошняга.

 

 

 

 

 

1.2 Drang nach Osten

 

"Дранг нах Остэн(9)" (ням. Drang nach Osten - націск на ўсход), выраз, які характарызуе захопніцкую палітыку германскіх феадалаў, а затым буржуазна-абшарніцкай і імперыялістычнай Нямеччыны ў стаўленні краін Цэнтральнай, Усходняй і Паўднёва-Усходняй Еўропы. Якая развівалася з 9 па 20 стст., яна мела перыяды рэзкага ўзмацнення і часовага спаду, прымала розныя формы (прамыя каланіяльныя захопы і гвалтоўная каланізацыя і германізацыя, эканамічная экспансія, пераслед нацыянальнай культуры, прапаганда ідэй пра культурную і расавую перавагу немцаў над інш. народамі і інш.).

 Захапіўшы прускія землі, Ордэн  мэтанакіравана адваяваў у Конрада  важныя для сябе польскія тэрыторыі (Памор'е) і накіраваў ваенны ўдар  супраць Вялікага княства Літоўскага.

У 1392 году паміж Тэўтонскім ордэнам і вугорскім каралём Жыгімонтам Люксембургскім была складзена дамова пра сумеснае вядзенне вайны супраць Польшчы і Вялікага княства, у выніку якой меркавалася падзяліць тэрыторыю суперніка наступным чынам: Ордэн атрымліваў Жмудзь, Белую і Літоўскую Русь, Палессе, Падляшша, Мазавецкае княства, пскоўскія і наўгародскія землі, Вялікапольшу; Жыгімонт павінен быў здабыць паўднёвую Польшчу і Чарвоную Русь (гэта значыць усю Валынь і Подолле).

     Пры такім суседстве  дзяржаўнае развіццё Вялікага  княства і Польшчы не магло  праходзіць звычайна. Знішчэнне  Ордэны стала неадкладнай задачай, жыццёва неабходным запатрабаваннем  літоўцаў, беларусаў і палякаў. Гэту  задачу і вырашыла Вялікая  вайна 1409-1411 гадоў.

Стратэгічнае рашэнне ў вайне было прынята польскім каралём Уладзіславам - Ягайлай і вялікім князем літоўскім Вітаўтам на таемнай нарадзе ў Наваградку ў снежні 1408 гады. Першым дзеяннем вайны стала паўстанне Жмудзі, якая тым часам знаходзілася пад кіраваннем Ордэна. Па загадзе Вітаўта жмудскія атрады напалі на рыцарскія землі і высеклі крыжакоў. Амбасадары Ордэны, як запісаў Ян Длугаш, адразу звярнуліся да Ягайлы высвятліць яго стаўленне да таго, што Аляксандр - Вітаўт, Вялікі князь літоўскі адняў у іх зямлю самагітаў (Жмудзь), нягледзячы на тое, што адкрытай граматай запісаў яе ў вечны дарунак магістру і Ордэну і зрокся ад усякага права дамагацца на яе, а начальнікаў і намеснікаў яго Ордэна перабіў ці захапіў у палон з ганьбай і сорамам. І хоць магістр і Ордэн рыхтавалі шмат пасольстваў да згаданага Аляксандра - Вітаўта і шматразовымі заклікамі і патрабаваннямі дамагаліся вяртання захопленай зямлі і звароту палонных, аднак іх старанні і заклікі не аказалі ніякага дзеяння, бо Аляксандр, князь літоўскі, насмяяўся над іх патрабаваннямі.