Еңбек ақы

A) 11200;

B) 10200;

C) 9500;

D) 8750;

E) 14000.

11. Цех жұмысшы айына - 40 тонна өнім өндірді, өнімділіктің  аусымдық мөлшері - 2 тонна, күндік  тарифтік мөлшерлеме - 560 теңге. Жұмысшының  айлық жалақысын анықтаңыз.

A) 11200;

B) 11500;

C) 12100;

D) 11900;

E) 12150.

 

 

 

 

 

 Өз бетінше дайындалу сұрақтары:

1. Ұйым персоналдарының еңбек нәтижесін бағалау.

2. Ұйымды және персоналды басқару бөлімдерінің қызмет нәтижесін бағалау.

3. Кәсіпорынның көтермелеу қорын бөлу әдістері.

4. Кәсіпорындағы ұжымдық мердігерлікті  қолдану.

 

 

 

 

 Ұйым персоналдарының қызмет нәтижесін бағалау

 

 

8.1 Ұйым персоналдарының  еңбек нәтижесін бағалау     

 

   Еңбек нәтижесін  бағалау – жұмыстың орындалу тиімділігінің  деңгейін  анықтауға бағытталған, персоналды басқару  функцияларының бірі.      Еңбек нәтижесін  бағалау жеке сапа мен кәсіби мінез құлқын бағалау мен қатар персоналды іскер бағалаудың  құрамдас бөлігі және нормативті талаптар, жоспарланған көрсеткіштер, қойылған мақсатқа  жұмыскердің еңбек нәтижесінің сәйкестігін анықтаудан тұрады.

 

   Жұмыскерлердің  еңбегінің соңғы нәтижесінің  көрсеткіштеріне және оның құрамына жіктемесі  кесте 8.1. көрсетілген  әр түрлі факторлардың жиынтығы ықпал етеді. Бұл факторлардың есебі нақты жағдайда, уақыт пен орында еңбек нәтижелілігін бағалауды жүргізу кезінде  міндетті, өйткені бағалау қорытындыларының  сенімділігінің, объективтілігінің, негізделуінің деңгейін арттырады.

Кесте 8.1 - Еңбек нәтижелілігін  бағалауды жүргізу кезінде ескерілетін факторлар жіктемесі

Факторлар	Факторлар құрамы
Табиғи-биологиялық	жынысы жасы денсаулығының жағдайы ақыл-ой қаблеті физикалық қаблеті климаты географиялық ортасы мезгілі және т.б.
Әлеуметтік-экономикалық	экономиканың жағдайы мемлекеттік талаптар еңбек және жалақы облысы жұмыскерлердің квалификациясы еңбек мотивациясы өмір деңгейі әлеуметтік қорғау деңгейі
Техника-экономикалық	шешілетін міндеттердің сипаты еңбектің күрделілігі еңбек және өндірісті ұйымдастыру жағдайы еңбек шарты (санитарлы-гигиениялық, эргономикалық, әстетикалық және т.б.) алынған ақпараттың сапасы мен көлемі ғылыми-техникалық жетістіктерді пайдалану деңгейі және т.б
Әлеуметтік-психологиялық	еңбекке қатынасы жұмыскердің психофизиологиялық жағдайы ұжымдағы моралді климат және т.б.
Нарықтық	көп укладты экономиканың дамуы кәсіпкерліктің дамуы жекешелендіру көлемі мен деңгейі бәсекелестік еңбек ақы жүйесін өз бетінше дамыту бағаның либерализациялануы ұйымда акционерлеу инфляция залал жұмыссыздық және т.б.

 

 

 

 

  Жұмыскерлердің  әр түрлі категориясының (жетекшілер, мамандар, басқада қызметкрлер мен  жұмысшылар) еңбек нәтижесін бағалау  өз міндеттері, мәні, көрсеткіштері мен сипаттамалары, нәтижені анықтаудың күрделілігімен бөлінеді.

 

   Кесімді –  жұмысшылардың санды және сапалы  еңбек нәтижесі өндірілген өнім  саны мен сапасында көрінеді. Жоспарланған тапсырмамен салыстыру  жолымен олардың еңбек нәтижесі  бағаланады.

 

  Жетекшілер мен  мамандардың еңбек нәтижесін  бағалау едәуір күрделі, өйткені  ол олардың өндірістік немесе  басқарушылық  звено қызметіне  тікелей ықпал ету қаблетін  сипаттайды. Жалпы басқару аппаратының жұмыскерінің еңбек нәтижесі  аз шығынмен басқару мақсатына жету деңгейін немесе дәрежесін сипаттайды.

Бағалау критерилері – бұл бекітілген  (жоспарланған, мөлшерленген)  талаптарды көрсеткіштер жағдайы қанағаттандыратынын немесе қанағаттандырмайтынын  көрсететін  шек.

Бағалау критериін  таңдау кезінде, біріншіден, қандай нақты міндеттерді шешуге бағалау нәтижелерін (еңбек ақыны арттыру, қызметтік өсім, жұмыстан шығу) қолданатындығын, екіншіден  жұмыскерлердің қандай категориялары мен қызметтері үшін критерилер бекітіледі және олар жұмыскер қызметінің сипаты мен жауапкершілігінен   күрделілігінен тәуелді түрленетінін ескеру қажет. Басқарушылық жұмыскерлердің үш категориясын  анықтай отырып, әрбір категория жұмыскерлерінің  басқарушылық үдеріске өз үлесін салатындығын ескеру қажет: мамандар шешімді өңдеп, дайындайды, басқа қызметкерлер оларды дайындайды, ал жетекшілер шешім қабылдап, оның сапасын бағалайды және орындалу мерзімдерін бақылайды.

 

  Мамандардың  еңбек нәтижесі көлеміне қарай  сапаныі толықтығы, оларға бекітілген  қызметтік міндеттемелердің өз  уақытында орындалуын анықтайды. Мамандар мен жетекшілердің негізгі  еңбек нәтижесін, басты сөздерін  сипаттайтын көрсеткіштерді таңдау  кезінде, олардың ұйымның барлық  қызмет нәтижесіне тікелей және  шешуші  ықпал ететіндігін; персоналдың жұмыс уақытысының едәуір бөлігін алатындығын ескеру керек.

Тәжірибеде жетекшілер мен мамандардың еңбек нәтижесін   бағалау кезінде сандық көрсеткіштермен қатар  факторларды сипаттайтын, қол жеткізілген нәтижеге ықпал ететін жанама көрсеткіштерде қолданылады.Нәтижеліліктің   мұндай факторларына   жұмыстың оперативтілігі, тығыздылығы, еңбек қарқындылығы, еңбек күрделілігі, еңбек сапасы және т.б. жатады. Еңбек нәтижесінің тікелей көрсеткіштерінен жанама көрсеткеіштердің айырмашылығы «идеалды»  көрініске сәйкес критерилер  бойынша жұмыскер қызметін яғни берілген қызметтің негізін құрайтын функциялар мен қызметтік міндеттемелерді  қалай орындау және осыған байланысты қандай сапалар  анықталу қажеттлігін  бағалауында.

 

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 8.2 - Әр түрлі қызметтегі жетекшілердің еңбек нәтижесін бағалау көрсеткіштерінің тізімі

Қызметтер	Еңбек нәтижесін бағалау көрсеткіштерінің тізімі
Ұйым жетекшісі	пайда пайда өсімі капитал айналымы нарықтағы үлесі
Банк басқарушысы	несие көлемі рентабелділік несие опреациясының сапасы жаңа клиенттер саны
Сызықты жетекшілер (өндіріс, цех басшылары, шеберлер)	көлем және номенклатура бойынша  жоспарлы тапсырманың орындалуы еңбек өнімділігінің динамикасы өндіріс шығындарының төмендеуі жарнама саны және оның динамикасы ақау бұйымдардың үлес салмағы және оның динамикасы тоқтаулар шамасы тоқтаулардан болатын жоғалулар кадрлар ағымының коэффициенті
Қаржы бөлімінің бастығы	пайда айналмалы қорлар айналымдылығы айналмалы қорлардың нормативтен жоғары деңгейі
Персоналды басқару қызметінің жетекшісі	Еңбек өнімділігі және оның динамикасы өндіріліген өнімнің нормативті еңбек сиымдылығының төмендеуі техникалық негізделген мөлшердің үлес салмағы өнім бірлігіне жалақы деңгей және оның динамикасы кадрлар ағымының коэффициенті және оның динамикасы бос орын саны бір бос орынға келетін тіліек білдірушілер саны персонал біліктілігін арттыру және оқыту көрсеткіштері өндіріс шығындарындағы персонал шығындары (үлес салмағы және динамикасы)
Персонал бойынша  менеджер	ұйымдағы бос орын саны бір бос орынға келетін тіліек білдірушілер саны персонал категориялары және бөлімшелер бойынша ағымдық коэффициент

 

 

 

 

 Нәтижелілік факторларын бағалау үшін балмен бағалау жиі қолданылады. Еңбек сапасы мен күрделілігін бағалауда балдардың интерпретациясы кесте 8.3 көрсетілген.

Кесте 8.3- Еңбек сапасы мен күрделілігін балдық бағалау болжамы

 

 

Еңбек сапасы мен күрделілік дәрежесі	Балмен бағалау
Күрделілік бойынша орындалған жұмыс: Қызметтік нұсқауды едәуір арттырады Қызметтік нұсқауды бірнеше есе арттырады Қызметтік нұсқауға сәйкес келеді Қызметтік нұсқауда талап етілгенге  қарағанда бірнеше төмен Қызметтік нұсқауда талап етілгенге  қарағанда едәуір төмен	5    4 3    2    1
Орындалған жұмыстың сапасы: Жоғары деңгейде Жақсы деңгейде Қанағаттанарлық Орташа деңгейден төмен Қанағаттанарлықсыз	5 4 3 2 1

 

 

 

8.2 Ұйымның және  басқару бөлімінің қызметінің  нәтижесін бағалау

 

 

Ұйымның және басқару бөлімінің қызметінің нәтижесін бағалау – бұл  еңбек ақы қағидасы, әлеуметтік әділеттілік қағидасын  сақтауға, ұйымды басқару бөлімшелері арасында салауатты бәсекені ұйымдастыруға, басқарушылық еңбектің интенсификациясына бағытталған жүйелі, дәл ұйымдастырылған үдеріс. Басқару аппараты бөлімшесінің қызметін бағалау  басқа ұйымдардың  олардың қызметімен  байланысты нәтижелер мен шығындарды өлшеуге бағытталған.

Ұйымды басқару бөлімі  қызметінің, жекелеген жетекшілердің немесе  жоғары звено менеджерлерінің  мазмұны  өз ұйымында орындалатын негізгі функцияларының жиынтығымен немесе  құрамымен анықталады.

 

 Басқару  бөлімшесінің қызметін  бағалау  басқарушылық персоналдардың өндірістің  соңғы нәтижесіне (пайда мен кірістің өсуі, ресурстар шығыны мен шығындрдың төмендеуі) қол жеткізуге бағытталуы қажет  өйткені соңғылары оның қызметіндегі  басты бағалау көрсеткіші болып табылады және ұйымның барлық еңбек ұжымымен  жасалады.   Басқару  бөлімі қызметінің  нәтижесін бағалаудың   маңызды сұрақтарының  бірі ұйым жұмысының  критерилі көрсеткіштерін таңдау және басқарушылық персонал  жұмысының  бір жағынан әлеуметтік  тиімділігін, екінші жағынан ұйымның экономикалық даму нәтижесін көрсететін, нәтижелілікті бағалау көрсеткіштерінің кешенді жүйесін  қалыптастыру. Негізгі  белгідегі көрсеткіштер жүйесі үш топтан тұрады.

Көрсеткіштердің бірінші тобы ұйым жұмысының жалпы экономикалық тиімділігін сипаттайды және өнімнің өзіндік құны, пайда сияқты көрсеткіштерден тұрады. Көрсеткіштердің бұл тобына басқарудың үнемділігін сипаттайтын және өнім құнындағы үлестік салмақ түріндегі салыстырмалы шама ретінде  немесе басқару аппараты мазмұнына жұмсалатын шығындардың абсалютті шамасы  түрінде есептелетін, басқару шығындарын жатқызуға болады.

Көрсеткіштердің екінші тобы – еңбек нәтижелілігі мен күрделілігінің, сапасының көрсеткіштері – басқарушылық персонал еңбегін ұйымдастыру және басқарудың нақты бөліміндегі еңбек қызметінің  неғұрлым мәнді нәтижесін сипаттауы қажет. Оған еңбек өнімділігін, еңбек өнімділігі мен жалақының өсу қарқыныныың арақатынасын, жұмыскерлердің орташа жылдық жалақысын, бір жұмыскерге тиісті жұмыс уақытының жалпы жоғалуларын және т.б.  жатқызуға болады.

Бұл көрсеткіш  кез келген экономикалық ресурстың өнімділігін анықтай алады. Өнімділік немесе еңбек өнімділігі көрсеткіштері белгілі бір еңбек немесе өндірістік қызметтің  экономикалық тиімділігінің тек белгісі ғана емес, барлық экономикалық жүйенің белгісі  болып табылады.

Орташа жылдық жалақы динамикасы мен мөлшері жұмыс күні құнының ақшалай эквивалентін және қандайда бір деңгейде жұмыскерлер өмірінің деңгейін  сипаттайды. Ауруына, келмеулеріне, ішкі аусымдық тоқтауларға байланысты  жұмыс  уақытының жалпы жоғалуларының  бір жұмыскерге тән көрсеткіші  өндірісте жұмыс уақытын пайдалануды  жақсарту резервтерін көрсетеді.

Еңбек сапасының көрсеткіші нақты өндірістік жағдайда жүзеге асатын, жұмыстың - өнім, тауар, қызмет көрстеудің   сапалы нәтижесін алуды қамтамасыз ететін жұмыскер  (ұйым бөлімшелері) еңбегі үдерісінің  қасиеттерінің жиынтығын көрсетеді және бірқатар факторлармен  сипатталады.

Тәжірибеде еңбек сапасын бағалаудың келесідей көрсеткіштер түрлері қолданылады: бірінші ұсынудан ОТК өнімін беру  (пайыз) деңгейі; өнімді дайындау кезінде  жіберілген ақауларға байланысты өнімнің қайтарылған саны; ақаулардан  болатын жоғалуларды мүмкін деңгейден немес жарамды өнім шығымынан  төмендету; негізделген жарнамалар санын қысқарту, жоғары сорттар шығымы, балдық бағалау және кейбір басқада көрсеткіштер.

 

 Үшінші топқа басқару бөлімі жұмысының әлеуметтік тиімділік көрсеткіштерінің жиынтығынан тұрады, оның құрамына персонал ағымы, еңбек тәртібінің деңгейі, әр түрлі категориядағы жұмысшылардың арақатынасы, персонал жұмысының сенімділігі, персоналды жүктеудің біртектілігі, ұжымдағы әлеуметтік-психологиялық климат жатады.

 

 Бөлім қызметін бағалау көрсеткіштерінің жүйесіне басқарманың нақты бөлімінің  қызметінің нәтижесін және спецификасын тікелей көрсететін жеке көрсеткіштер кіреді. Экономикалық жетекшілік  бөлімі үшін жеке бағалау көрсеткіштері : ұйымның жаңа формаларын ендіруден алынатын экономикалық эффект және еңбекті ынталандыру; өнімнің еңбек сиымдылығын төмендету  немесе еңбек өнімділігінің өсімі; серіктестерге  және  бюджетке төлемдерді өз уақытында төленуі және т.б.

 

 

 

 

 

 

8.3  Қызметтерді аттестациялау міндеттемелері.

Мақсат түрлері.	Мақсат мазмұны.
негізі	Қызметкер еңбегінің нәтижесін бағалау. Атқарып отырған лауазымына сәйкестігін анықтау. Дайындық деңгейінде жетіспеушіліктердің көрінуі. Жұмысшының даму жоспарын құру.
қосымша	Ұжыммен қоса атқарушылық тексеру (командада жұмыс істей білу, ұйымдастырудың адалдығы, жұмсы берушілерге және басшылыққа). Еңбекке,берілген лауазым жұмысына уәжденуді тексеру. Мансаптың даму перспективаларын анықтау.
жалпы	Қызметкерлерді басқаруды жоқ тарту және кадрлық жұмыстың тиімділігін жоғарлату.  Жауаптылықты және атқарушы тәртіптерді жоғарлату.
Айырықша	Жұмысшылар ортасын және боматуға немесе қысқартуға жататын лауазымдар тізімін анықтау. Ұжымдағы моралдық және психологиялық климатты жақсарту.