Еңбек ақы

 

 

 

Квалификациялық –қызметтік топ  қызмет бойынша еңбек күрделілігіндегі сандық айырмашылық көрсеткіштері еңбек күрделілігінің  коэффициенттері болып табылады:

Ксл = Тср / Тнорм                                      (3.1)

мұндағы:

Тср – сәйкес қызметтегі жұмыскерлердің дайындығының  сан бойынша ұзақтығының орташа   безбенделген өлшенім.

Тнорм – төменгі қызметтегі қызметкерлер үшін қысқа мерзімді дайындық және мектеп білімінне тұратын жай еңбектегі жұмыскердің дайындығының шартты қабылданған  нормативті мерзімі.

Еңбек көрсеткіштерін талдау, жалақыны есептеу, қосымшаларды бекіту мақсатында кей жағдайда жұмысшылардың жұмыс разрядының орташа шамасын, орташа тарифтік коэффициентті, орташа тарифтік мөлшерді қолданады. Барлық бұл көрстекіштер еңбек ақының тарифті жүйесінде әрекет ететін элементтердің негізінде анықталады.

Жұмысшылардың орташа разряды келесідей формуламен анықталады:

Ржұмыскер═∑Ч * Н / ∑Ч    (3.2)

мұндағы:

Ч- біртекті разрядтағы жұмысшылар саны;

Н- жұмыс разрядының нөмері.

 

 Кадрлар құрамымен байланысты еңбек өнімділігінің өсімінің резервтерін анықтау бойынша  аналитикалық жұмысты жүргізу үшін қажетті жұмыстың орташа разрядын бекіту екі әдістеменің бірімен  жүзеге асады.

1.Егер разряд бойынша  еңбеккесиымды жұмысты  топтау мүмкін болған жағдайда, жұмыстың орташа разрядын есептеу үшін келесі формула қолданылады: Ржұмыс═∑ТРп * Н / ∑ТРр  (3.3)

мұндағы:

ТРп- өндірістік бағдарламаның еңбексиымдылығы;

ТРр - әрбір разряд бойынша жұмыстың еңбексиымдылығы.

2.Егер жоағрыдағы нұсқа  мүмкін болмасы, немесе күрделі  болса, онда келесі әдістеме қолданылады  ол жұмыстың орташа тарифтік  мөлшеріне негізделген. Бұл жағдайда  жұмыстың орташа разряды келесідей  болып анықталады:

 

 Ржұмыс ═ Рм ═ Тс-Тм /Тб-Тм (3.4)

Мұндағы Рм – аралығында орташа тарифтік орташа мөлшер болатын, екі аралас тарифтік мөлшердің кішісіне сәйкес келетін тарифтік разряд;

Тс-орташа тарифтік мөлшер;

Тм –аралас екі тарифтік мөлшердің кіші шамасы;

Тб- аралас екі тарифтік мөлшердің үлкені,

немесе    Ржұмыс ═ Рб - Тб-Тс  / Тб-Тм,   (3.5)

мұндағы Рб- аралығында орташа тарифтік орташа мөлшер болатын, екі аралас тарифтік мөлшердің үлкеніне сәйкес келетін тарифтік разряд.

 

  Орташа тарифтік  мөлшерді есептеу кезінде екі  әдістеменің бірі қолданылады: 

1.   Тс═∑Т * Ч / ∑Ч                            (3.6)

мұндағы:

Т- бірдей  разрядты  жұмысшылардың тарифтік мөлшері;

Ч-бірдей разрядты жұмысшылар саны.

Есептеудің бұл әдістемесі жұмысшы –повременщик орташа тарифтік мөлшерін бағалау үшін неғұрлым қолданбалы.

2. Тс═∑Т * ТРр / ∑ТРр                     (3.7)

мұндағы:

ТРр - әрбір разряд бойынша жұмыстың еңбек сиымдылығы.

Осы формула бойынша еңбексиымдылығы белгілі жұмыстың орташа тарифтік мөлшері есептелінеді.

Орташа тарифтік мөлшер орташа  тарифтік коэффициентті бірінші разрядтың мөлшеріне көбейті арқылы да анықтайды.

Орташа тарифтік коэффициент келесі формулалалрдың бірімен есептелінеді:

Кс═∑К * Ч / ∑Ч;                      (3.8)

 

 

Кс═Км+Кб-Км  / Рс-Рм ;       (3.9)

 

 

Кс ═ ∑К * ТРр / ∑ТРр;         (3.10)

 

 

Кс ═ Кб+ Кб-Км / Рб-Рс;        (3.11)

 

 

мұндағы:

К – қарастырылып отырған жұмысшылардың разрядқа сәйкес тарифтік коэффициенті;

Ч – бірдей разрядты жұмысшылар саны;

ТРр – бірдей разрядты жұмысшылардың жұмысының еңбексиымдылығы;

Кб,Км – арасында орташа разряды болатын екі аралас разрядтың кішісі мен үлкені.

Жоғарыарыда келтірілген орташа көрсеткіштер есебі аналитикалық мақсаттар үшін тек жұмысшылар бойынша тиімді, өйткені тарифтік коэффициент және разряд олардың жұмыстың күрделілігімен негізделетін, осы квалификацияның талаптарна сәйкес квалификация деңгейін сипаттайды.Жетекшілер, мамандар және қызметкерлер Бірығай тарифтік торды пайдалану кезіндегі разряд еңбек ақыдағы нақты дифференциация мақсатында  беріледі.

Жалақыны ұйымдастырудың тарифсіз түрі жұмыстың соңғы нәтижесі бойынша беріледі. Мұндай ұйымдастыру  жекелеген жұмыскерлер үшін еңбек ақының тұрақсыз деңгейін емес, кәсіпорынның еңбек ақы қорындағы олардың үлестік қатынасу коэффициентін анықтауды ұсынады. Еңбек ақының тарифсіз нұсқасы келесідей  негізгі белгілермен сипатталады:

• жұмыстың ұжымдық нәтижесі бойынша есептелетін жалақы қорымен жұмыскердің еңбек ақы деңгейінің  тығыз байланыстылығымен  (бұл жағдайда, «тарифсіз» еңбек ақы жүйесі еңбек ақының ұжымдық  жүйесінің классына тән);

• осы квалификациялық деңгейге жататынжұмыскерлердің немесе жұмысшының еңбек қызметінің  өткен жылдағы мәліметтері бойыншажалпы еңбек нәтижесіндегі оның еңбек үлесін анықтайтын және оның квалификациялық деңгейін кешенді  сипаттайтын тұрақты коэффициенттің (салыстырмалы тұрақты) әрбір жұмыскерге берілуімен;

• оның квалификациялық деңгейін бағалауды толықтыратын, қызметтің ағымдағы нәтижесіндегі әрбір жұмыскердің еңбекке қатынасу коэффициентін анықтаумен. 

Әрбір жұмыскердің жеке жалақысы  (ЖҚ) ұжымдық еңбек ақы қорындағы  (еңбек ақы қоры) оның үлесін көрсетеді. Оны есептеу формуласы келесідей түрде болуы мүмкін:

ЖҚі ═ЕАҚ*Кі*ЕҚК*Ті / ∑ Кі *ЕҚКі*Ті  (3.12)

 

 

мұндағы:

ЕАҚ – жұмыскерлер арасында бөлінетін ұжымның (бөлім, цех) еңбек ақы қоры, тенге;

Кі – «тарифсіз» еңбек ақы жүйесін ендіру кезіндегі еңбек ұжымымен і-ші жұмыскерге берілетін квалификациялық деңгей коэффициенті;

ЕҚКі – еңбек ақы есептелетін кезеңде і-ші жұмыскерге берілетін, қызметтің ағымдағы нәтижесіндегі еңбекке қатынасу коэффициенті;

Ті – еңбек ақы есептелетін кезеңдегі і-ші жұмыскермен атқарылған жұмыс уақытының саны (сағат, күн); і ═ 1,2....п – еңбек ақ ы  бөлінетін жұмскерлер саны.  

Еңбек күрделілігінің коэффициценттері  бойынша  қызметтерді ранжерлеу, көбнесе еңбек күрделілігі мен  жұмыскердің квалификациясы және  квалификация көрсеткіші арасындағы  тығыз тәуелділіктің қызметкерлер, мамандар, жетекшілердің тарификациясын анықтау үшін қолданғандығын көрсетіп отыр.  

Ранжерлеу  17 блокты қалыптастыруға мүмкіндік берді. Қызметкерлер тарификациясының диапазоны 2 ден 21 разрядқа дейінгі аралықты алды, оның ішінде өндірістік сала қызметкерлері – 2ден 15 дейін. Күрделілік үлесіндегі бір разрядтың  шартты «салмағы» анықталынды. Ол Өндірістік саланың қызметкерлерінің тарификациясына  сәйкес есептелінді.  БТК негізінде жұмыскерлердің еңбек ақысының бірыңғай тарифтік  шартына өту жұмысшыларға берілгендей қызметкерлерге де  жеке квалификациялық разрядтар  берілу керек дегенді білдірмейді. Кәсіби деңгейдің көрсеткіштері ретінде  квалификациялық категорияларды  қолдану қажет. Қызметкерлерге қатысты  тарифтік разрядтарды қолданудың бір мақсаты бар -  БТК еңбек ақысының сәйкес тобын анықтау. Қазіргі уақытта кесте бюджеттік ұйымдар үшін қолданылатындығын айта кету керек, ал жеке кәсіпорындар үшін ұсыныс ретінде ұсынылады.

 

 

Тест сұрақтары:

 

 

1. Тарифтік мөлшер –  бұл:

А) Уақыт бірлігіндегі еңбек ақының абсолютті мөлшері

Б)  Жұмыс күрделігінің көрсеткіші

В)  Жалақы мөлшерінің уақыт бірлігі

Г) Жұмысшы квалификациясының деңгейі

Д)  Жұмыс күрделігінің көрсеткіші және жалақы мөлшерінің уақыт бірлігі

2. Бір уақыт бірлігіндегі  жұмысшылар санаты мен әртүрлі  топтардың еңбекақысының абсалютті  мөлшері – бұл:

A) тарифтік мөлшерлеме;

B) жанама - кесімді бағалау;

C) 1 разрядтық тарифтік  жарнасы;

D) жеке кесімді бағалау;

E) неғұрлым қарайтын еңбектің  еңбек ақысының деңгейі.

3. Тарифтік мөлшерлеме  – бұл:

A) жұмыс уақытының бірлігіндегі  еңбекақылың абсолюттік шамасы;

B) қызметтік окладтарға  қосымша;

C) жалақының ең аз көлемі;

D) халықтың нақты табысы;

E) жетекшілердің оклады.

4. Уақыт бірлігінде жұмысшылардың  түрлі топтары мен санаттарының  еңбегіне ақы төлеудің абсолютті  өлшемі-бұл:

A) тарифтік мөлшерлеме;

B) тарифтік кесте;

C) тариф қосымшалар;

D) кесімді бағалау;

E) айлық еңбекақы.

5. Тарифтік разряд пен  оларға сәйкес тарифтік коэффициенттердің  жиынтығы бұл:

A) тарифтік кесте;

B) тариф қор;

C) кесімді бағалау;

D) айлық еңбекақы;

E) тарифтік мөлшерлеме.

6. Біліктілік разряды:

А) қызметкерлердің өзі орындайтын жұмыстардың күрделігін көрсететін биліктің денгеиі;

Б)  еңбек үшін оның күрделігіне сонымен сапасына сәикес төленетін сыйақы;  

В) қызметкердің дәрежесін , беделін көтеретін разряд;

Г)  жұмыс берушінің денгеиі;  

Д) қызметкермен кәсіпорын арасындағы міндеттер;  

7. Кадрлық жағдайды диагностикалау  және болжау процедурасын жасау:

А) кадрлық стратегия ; 

Б) программалау; 

В)  моделдеу;

Г)  нормалау;

Д) моделдеу, нормалау;

8. Тұлғаның белгілі бір  функцияларда атқару қабілеті, жеке  мінездемелері:

А) біліктілік;  

Б)  мамандық;

В)  білімдік;

Г)  қызметі;

Д) кадрлар дамуы;

9. Ұміткерді іріктеуде  тестілеудің ерекшелігі:

А) Қызметтің болашағы және ұйымның ерекшеліктерін ескере отырып үміткердің бүгінгі жағдайын бағалау мүмкіндігі;  

Б)  үміткердің өмір сүру стилі және сипаты;

В)  үміткердің шарттық жағдайы;

Г)  үміткердің мамандығымен жеке жағдайы;

Д) үміткердің шарттық жағдайы, үміткердің өмір сүру стилі және сипаты;

10. Арнайы оқытуды талап  ететін нақты еңбектің түріне  қабілеттілік:

А)  кәсіптік;

Б)  жалпы;

В)  орташа;

Г)  табиғи;

Д) жеке;

11. Тарифтік разряд –  бұл:

А) Жұмысшы квалификациясының деңгейі мен жұмыстың күрделілігінің көрсеткіші;

Б)  уақыт бірлігіндегі еңбек ақының абсолютті мөлшері;

В) берілген разряд мөлшеріне 1- разрядтан қаншалықты асатындығын анықтайды;

Г)  тарифтік мөлшер мен коэффициенттер тізбегі;

Д) дұрыс жауабы жоқ;

12. Тарифтік тор – бұл:

А) тарифтік мөлшер мен коэффициенттер тізбегі;

Б) уақыт бірлігіндегі еңбек ақының абсолютті мөлшері;

В) жұмысшы квалификациясының деңгейі мен жұмыстың күрделігінің көрсеткіші;

Г)  берілген разряд мөлшеріне 1- разрядтан қаншаляқты асатындығын анықтайды;

Д) тарифтік мөлшер;

13. Тарифтік мөлшер –  бұл:

А) уақыт бірлігінедегі еңбек ақының абсолютті мөлшері;

Б)  жұмыс күрделігінің көрсеткіші;

В) жалақы мөлшерінің уақыт бірлігі;

Г)  жұмысшы квалификациясының деңгейі;

Д) дұрыс жауабы жоқ;

14. Жұмысшылардың әртүрлі  топтары мен категориялары уақыт  бірлігі үшін төленетін еңбек  ақының абсолютті өнімдері: