Кәсіпорын мысалында қаржылық жоспарлау және жобалау ("Қазақстан темір жолы" Маңғыстау бөлімі мысалында)

«Көліктік сервис орталығы» АҚ-на тиесілі және бір жүк жөнелтушімен пайдаланылатын кірме жолдар заңнамада бекітілген тәртіп бойынша осы тұтынушыға сатылады.

Әрі қарай тасымалдаушылар рыногындағы бәсекелестікті дамыту мақсатында «Көліктік сервис оралығы» АҚ жүк тасымалдау жөніндегі қызметтерді көрсетеді.

2003 жылы Компанияның құрамында құрылған қызметі магистралдық темір жол желісін пайдалану және күтіп ұстау болып табылатын Магистралдық желі дирекциясы және поездар қозғалысын басқару мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету функцияларын орындайтын Тасымалдау дирекциясы “Қазақстан темір жолы” ҰК” АҚ-ың құрылымдық бөлімшелері болып табылады.

«Локомотив» акционерлік қоғамының негізгі қызметі тасымалдаушылар мен магистральдық темір жол желісінің операторыны тең құқықты жағдайда локомотив тартымы қызметін көрсету және тартымдық жылжымалы құрамға техникалық қызмет көрсету болып табылады.

2005 жылғы 1 қаңтарға қарай барлық  локомотивтерді техникалық қызмет  көрсету пунктері, локомотивтік  бригадалардың демалыс үилермен  қоса, дербес «Локомотивтік сервис  орталығы» акционерлік қоғамы болып бөлінеді, оның бірден бір акционері “Қазақстан темір жолы” ҰК”  АҚ болып табылады.  2005 жылғы 1 шілдеден бастап акциялар пакетінің 10%-ы кейіннен акциялар пакетін иелену және пайдалану құқығын Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникациялар министрлігіне беру  арқылы мемлекеттік меншікке беріледі.

«Локомотив» акционерлік қоғамы магистралдық және моневрлік локомотивтер паркін күтіп ұстайды. Маневрлік локомотив паркі Магистралдық желі операторына (“Қазақстан темір жолы” ҰК” АҚ) станциялық жұмысты жүргізу үшін жалға беріледі. Магистралдық желі операторына шаруашылық тасымалдарын жүзеге асыру үшін сондай ақ магистралдық локомотивтер паркі жалға беріледі.

Мемлекетаралық және арнайы тасымалдарды қамтамасыз ету үшін “Қазақстан темір жолы” ҰК” АҚ мүкәммал вагондар паркі негізінде жүк тасымалдары бойынша қызмет көрсететін Ұлттық тасымалдаушы болып табылатын «Қазтеміржолкөлік» акционерлік қоғамы құрылды. Бұл ретте, «Қазтеміржолкөлік» акционерлік қоғамы өзінің басы артық вагондар паркін басқа тасымалдаушыларға жалға бере алады немесе сата алады. Жылжымалы құрамға ағымдық қызмет көрсетуге және тоқтатып қоюға арналған жөндеу базасымен қамтамасыз ету мақсатында оған Арыс, Балқаш, Құсмұрын, Орал станцияларындағы жөндеу деполары беріледі.

Оңтайлы паркке кірмеген вагондар және локомотивтер паркі «Көліктік сервис орталығы» АҚ беріледі, оның акциялар пакеті 2005 жылдың басында қолданыстағы заңнамаға сәйкес сауда саттықта сатылады.

«Қазкөліксервис» АҚ акцияларының 74% сату «Каскоркөліксервис» АҚ акцияларының 25,5 %-ын «ҚТЖ» ҰК» АҚ-тың меншігіне берілген соң жүзеге асырылады.

“Қазақстан темір жолы” ҰК” АҚ тиесілі «Кеденкөліксервис» АҚ акциялары (33%) контейнерлік және терминалдық шаруашылықтың жұмысына бақылау жасалуын қамтамасыз ету үшін 2005 жылға дейін “Қазақстан темір жолы” ҰК” АҚ  жарғылық капиталында сақталады. 2005 жылғы 1 қаңтардан бастап акциялардың 33% кейіннен акциялар пакетін иелену және пайдалану құқығын Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникациялар миистрлігіне беру арқылы мемлекеттік меншікке беріледі.

 “Қазақстан темір жолы” ҰК”  АҚ ұсынатын магистралдық теміржол желісінің қызметтеріне ақыны табиғи монополия саласындағы қызметті бақылауды және реттеуді жүзеге асыратын уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді. “Қазақстан темір жолы” ҰК” АҚ барлық тасымалдаушылардың магистралдық темір жол желісіне бірдей және тең құқықты қол жеткізуін қамтамасыз етеді. Клиенттер үшін тасымалдарға ақы төлеу магистралдық темір жол желісінің қызметтері үшін ақыдан және темір жол көлігінің өзге де қызмет түрлеріне арналған бағадан тұратын болады.

Жалпы экономикалық тиімділікті арттыруға бағдарланған жолаушылар тасымалын реформалаудың міндеттері:

• жолаушылар тасымалын жүк тасымалынан қаржылық және ұйымдық бөлу;
• қаржы ағындарының толық айқындылығына қол жеткізу, шығындарды қысқарту және демеу қаржыны азайту, жеке меншік сектордың ролін күшейту;
• жолаушылар тасымалында бәсекелестікті енгізуден тұрады.

Жолаушылар тасымалы қызметін функционалдық белгілері бойынша екі блокқа бөлуге болады:

Негізгі қызмет – жолаушылар тасымалы, багаж тасымалы;

Қамтамасыз ету және сервистік қызметті – жолаушылар вагондарын жөндеу (Алматы вагон жөндеу зауыты- АВЗ), пайдалану жолаушылар вагон деполары (ЛВЧД) жүзеге асыратын жолаушы вагондарға техникалық қызмет көрсету, ЛВЧД теңгеріміндегі кір жуу комбинаттарының көрсететін қызметтері және жолаушыларға вагон мейрамханаларда қызмет көрсету, вокзалдар.

 

Қорытынды

 

Сыртқы сауданың өсуі көлік құрамын өзгертуді талап етеді. Сондықтан да Қазақстанның маңызды мәселесі болып, Еуропа мен Азия арасындағы табиғи транзит көпірі ретінде географиялық жағдайын тиімді пайдалану мақсатымен өз орнын жаңа ғасырдың тауарлы-қаржылық ағымында табу.

Транзиттің өсуі өндірістің өсуіне, аймақтағы халықтың жұмыспен қамтылуына жағдай жасайды, өйткені тасымалдау көлемдерінің күрт төмендеуі, көлік саласын қозғалмалы құрамдарын жаңартуға, сондай-ақ оларды жақсы техникалық жағдайда ұстауға, оған қоса кадрларды дайындау мен қайта дайындау мүмкіншіліктерінен айырды.

Қазіргі жағдайда мемлекет, келесідей жағдайларға негізделетін көлік саясатын өз бақылауына алуы керек:

-әртүрлі меншіктегі көліктің  барлық категорияларын қамтитын  біріңғай көлік жүйесін басқару;

-көліктің әлеуметтік ролінің  маңыздылығын растау;

-басқа салалармен салыстырғанда, көліктің даму қарқындарының  жылдамдығын қамтамасыз ету.

Мемлекетімізге 2005ж дейін 6млрд.$, ал 2030ж дейін 12млрд.$ қажет ұлттық көлік инфрақұрылымының дамуынсыз, республика алдында тұрған әлеуметтік – экономикалық және саяси мәселелерді, оның экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мүмкін емес. Осыған орай басымдылықты бағыттардағы коммуникациялық жүйелерді дамыту және қолдау үшін көптеген ірі инвестицияларды тарту қажет. Көлік қызметіне сұранысты болжау және зерттеу мақсатында маркетингтік жұмыстар жүргізу керек.

Республикамызда көліктік машина жасау салалары іс-жүзінде дамымаған. Нәтижесінде көлік құралдарын жаңарту мен жөндеу мәселелері маңызды орын алуда. Сондықтан да Солтүстік Қазақстан, Алматы, Орал машина жасау зауыттарын пайдалану арқылы өзіміздің жөндеу және жасау базаларын құруымыз тиіс.

Инвестициялық саясат максималды мүмкін болатын деңгейде қазіргі істеп тұрған торап орындарының өтімділігіне, дамуы жағынан артта қалған көлік салаларына капиталды салымдардың жұмсалуына бағытталуы керек. Қазіргі уақытта әртүрлі халықаралық қаржы ұйымдарының көмегімен, республикамыздың көлік инфрақұрылымының дамуына ықпал ететін, жалпы сомасы 316,5млн.$ тең бірнеше ірі инвестициялық жобалар жүзеге асырылуда. Бірақ бұл жеткіліксіз. Масштабты инвестицияларды тарту үшін, концессия және «құрылыс-пайдалану - өткізу» жүйесі сияқты инвесторлармен заңды түрде бекітілген жұмыстар жасау қажет. Ал соңғы айтылған жүйені дамыту, бұрын мемлекеттен әкетілген капиталдың репатриация мәселесін шешуге мүмкіндік береді. Бұл капитал инфрақұрылым құрылысына жұмсалады да, салынған контейнерлік терминалды шетелге қайта әкету мүмкін емес.

Көлік саласындағы толықтырулар және тариф пен салық саясатын жетілдірумен бірге, мемлекет территориясы арқылы өтетін және еліміздің ішкі қажеттіліктеріне жұмыс істейтін жаңа көлік дәліздерін дамытуға ерекше көңіл бөлу керек. Тасымалдауларды арзандатуға, көлік жүйесінің сапасын көтеруге бағытталған көлік мәселелерін шешпей, экономика саласындағы интеграциялық мәселелерді шешу мүмкін болмайды. Қазақстанға өте терең жасалған қаржыландыруды қамтамасыз ететін көлік-коммуникациялық кешенін дамытудың мемлекеттік орта мерзімді бағдарламасы қажет. Оны орындау арқылы тек қана қауіпсіз және тұрақты тасымалдауды қамтамасыз етпей, сонымен қатар жалпы мемлекет экономикасын көтереміз.

Республикамыздың транзиттік әлуетін тиімді өткізу үшін негізгі тосқауыл, ол көрші мемлекеттердің өз территорияларына транзиттік ағымдарды тарту саясаты болып табылады. Егер Қазақстанда көлік құрылымдарының объектілерін салу әлі де болса салық түсімдері арқылы салуды көздесе, онда бұл объектілер сөзсіз салынады, бірақ көрші мемлекеттерде. Сөйтіп, Қазақстанның көлік инфрақұрылымы өзінің дамуы үшін негізгі резервті жоғалтады да, ал республиканың өзі экономикалық құлдырауға ұшырайды.

Сөйтіп, елдің 2030 жылға дейінгі дамуының ұзақ мерзімді стратегиясын іске асырудың басынан бастап - ақ Қазақстанның көлік коммуникация кешені өз дамуында қуатты қарқын алды. Қазірдің өзінде белгіленген жоспарларды іске асыруда қло жеткізілген табыстар таңдап алынған жолдың сенімділігін дәлелдейді. Ол «Қазақстан - 2030» сратегиясында ел Президенті белгілеген басты мақсатқа – күшті әрі өсіп өркендеген Қазақстанды құру жөніндегі жұмыстарды инфрақұрылым салаларының еңбек ұжымдарына күш пен сенімділік береді.

2006 жылы Мемлекет басшысының  жарлығымен бекітілген «Қазақстан  Республикасының 2015 жылға дейінгі транспорт стратегиясы» еліміздегі темір жол магистралінің келешектегі жаңа өркендеулерін көрсетеді.

Соңғы жылдарда мемлекеттік саясат темір жол саласы бойынша негізгі стратегиялық міндеттерді шешуге бағытталады. Қазақстанда болатын магистралдардың бәсекеқабілеттілігін арттыруға, жоғары динамикалық өркендеуге экономикалық алдын шолу жаратылады.

Темір жол транспортында реструктуризация мен реформалау осы саясаттың басты бағыты болып, онда осы саланың келешектегі жағдайы мен экономиканың барлық өрісінде қайта өзгергендегі шыңдалуына байланысты болады.

Темір жол саласы қаншалықты ауқымды болғанмен, оның соншалықты қиындықтары да бар екенін ескерген дұрыс. Осындай үлкен күрделі мәселелерге ұлкен жауапкершілікпен қарап, істің оң өзгерістері мен атқарылуына көңіл бөлінуі керек. Кең байтақ жеріміздің асты үсті пайдалы қазбалармен мол қазынаға толы болғандықтан экономикамыздың өркендеп, қанат жая берері ақиқат. Осы байлығымызды игеріп, өндіріп, өнімін игілікке пайдалану жолында темір жол саласы үлкен рол атқаруда, атқара да бермек. Маңызды бағыттағы мағыналы қызметіміз жалғасын таба береді демекпін.

Қорытындылай айтқанда, еліміздегі ең ауқымды шаруашылықтарының қатарынан саналатын, экономиканың күре тамыры деген атауға ие болған «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ тың болашағынан күтер үміт үлкен. Оның уақыт туындатқан қиыншылықтарды жеңіп, тәуелсіз мемлекетіміздің жарқын болашағы жолында абыройлы қызмет ете беретініне біздің де сеніміміз мол.       

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер

 

1.Ақанов, Сағындықов «Сапар зейнеті» Алматы 1978ж.

2.Бекжанов Зарқұм «Теміржолтану  негіздері» Алматы 1995ж.

3.Бекжанов Зарқұм Сартайұлы  «Теміржолтану негіздері: оқу құралы-Алматы           1995ж. 2. Лекциялар конспектісі 3. Тапсырмалар  мен әдістемелік нұсқаулар- 1995ж.

4.«Достық жолы» /құраст.С.М.Нұрмағамбетов, С.Молдахметов-Алматы-      Транспорт 1995ж. қазақ, орыс, ағылшын  тілдерінде.

5. Есенғарин Нығметжан. «Тыңның  күре тамыры» Болат жолдың  бүгінгісі мен    болашағы-Алматы-Қазақстан 1984ж.

6. Есенғарин Нығметжан «Еркін дүние есігі» Алматы, Атамұра 1994ж. 
         7. Жансүгіров Ильяс «Жаңа жолда //Түрксиб/Қызыл-Орда» Қазақ баспасы 1929ж.

8. Қатынас жолдар министрлігі-Қазақ  теміржолындағы Жамбыл бөлімшесінің 1962ж. арналған коллективтік договоры. Жамбыл 1962ж.

9. Мұртазин Б.С. Тельтаев Б. «Жол төсемелерін жобалау және есептеу». Алматы 1997ж.

10. Омаров А.Ж. «Қазақстан теміржолдарының  тарихы» Алматы 1997ж.

11. «Түрксибтің жаңашылдары» Түркістан-Сібір  темір жолындағы озаттардың жұмыс  тәжірибесі туралы мақалдар жинағы. Алматы 1956ж.

12. Түркістан-Сібір темір жолына 20 жыл. Алматы 1950ж.

13. «Актуальные проблемы транспортно-коммуникационного  комплекса на пороге 3-го тысячелетия. Международная научно-практическая  конференция посвященная 10-летию  образования Министерства транспорта и коммуникаций Республики Казахстан в год 10-летия независимости Казахстана. Труды конференции 15-16 марта 2001г. АИЭС Алматы 2001г.

14. Исингарин Н.К. «И для нас  открывается мир»-Алматы 2001г.

15. «История развития транспорта  и коммуникаций Казахстана» Н.Ф.Пивень, А.И.Шалтыков Алматы, Бастау 2000г.

16. «Железнодорожники Казахстана  в 1-ой русской революции» Асылбеков  М.Х. Алматы 1965г.

17. Казахстан. География. Туркестана-Сибирская  железная дорога. «Туркестана-Сибирьская  магистраль» 1929г.

18. «История железнодорожного транспорта Казахстана» Алматы 1967г.

19. «Вся жизнь дороге/ Воспоминания  железнодорожника». Алматы «аль-Фараби» 1996г.

20. Бекжанов З.С. Парамзин В.П. «Общий  курс железных дорог». Конспект  лекций. Задания и методические  указания. Алматы 1995г.

21. Верников С.М. «Дорога на целину». Записки участника строительства-Курган 1959г.

22. Қазақстан 2030 бағдарламасы.

23. Н.К.Исингарин «Транспорт-магистраль  экономической интеграции в СНГ»  Алматы 1998г.