Қазақстан Республикасындағы банк жүйесінің теориялық және методологиялық аспектілері

- қаржылық қызмет көрсетуді  тұтынушылардың мүдделерiн қорғаудың  тиiстi деңгейiн қамтамасыз ету;

- қаржы нарығында адал бәсекенi қолдауға бағытталған қаржылық ұйымдардың қызметi үшiн тең құқықтық жағдайлар жасау болып табылады.

Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттiк реттеудiң және қадағалаудың принциптерi:

- ресурстар мен реттеу құралдарын  тиiмдi пайдалану;

- қаржылық ұйымдар мен қаржылық қадағалау қызметiнiң айқындығы;

- тәуекелдердi бағалауға негiзделген қаржылық ұйымдарды басқаруды            ынталандыру;

- жаңа қаржы құралдарын және  қызмет көрсетудi дамытуды қолдау  арқылы қаржылық қызмет көрсетудi тұтынушылар мүдделерiнiң қорғалуын  қамтамасыз ету жөнiндегi шаралардың  кешендiлiгі, сондай-ақ қаржы нарығына қазiргi заманғы технологияны енгiзу;

 - қаржылық ұйым органдарының жауапкершiлiгi болып табылады.

Қаржылық дағдарыс салдары Қазақстан үшін банктердің қызметінде орын алған тəуекел-менеджментінің тиімсіздігі мен капиталдандыру деңгейінің жеткіліксіз болуы сияқты елеулі кемшіліктер бар екенін анықтап берді. Осы проблемалар банк жүйесінің ұзақ даму жəне қалыптасу тарихы бар, бұдан бұрын тұрақты əрі қатаң реттелетін болып есептеліп келген елдер үшін де тəн болып отыр. 

2013 жылы Ұлттық Банк қазіргі уақытта макропруденциалдық реттеуді ендіру шеңберінде рәсімдерді әзірлеу үстінде, бұл рәсімдер жүйелік тәуекелдер мен дисбалансты төмендетуге бағытталған, қаржы жүйесіне ықпал ететін құралдардың бүкіл аясын кешенді пайдалануға мүмкіндік жасайды.Талдау барысында екінші деңгейлі банктердің ресурстарды құру проблемалары анықталды:

- банк өтімділігінің проблемалары;

- банк секторындағы тәуекел;

- банктердің қарыздары.

Банк өтімділігінің проблемаларын шешу үшін банктің функцияларына қаржы институттарына өтімділік беру және, бірқатар елдер бойынша, оларды қорландыру кіреді. Бұл қаржы нарығының негізгі субъектілерін тікелей қолдау, сол сияқты оларды реттеу бойынша шешімдер қабылдауды орталықтандыруды талап етеді.

Банк секторындағы тәуекел қайта қаржыландыру тәуекелін азайту бойынша шаралардың шеңберінде сыртқы қарыз алудың артық деңгейін төмендету қажеттілігі бар

      Бантердің қарыздарына  келетін болсақ,  қаржы дағдарысының  әсерінен пайда болған банктердің  қарыздарының өсуі байқалып, қазіргі кездегі бұл проблемалары әлі де толығымен шешілмеген.

Базель комитетінің жаңа ұсынымдарының қабылдануымен банктер капиталының жеткіліктілігі бойынша жаһандық стандарттары Ұлттық банк талаптарына сəйкес келетін деңгейге дейін жоғарылатылды,  бұл жайт бұдан бұрын Қазақстанда енгізілген банктер үшін жоғарылатылған реттеу нормаларының дəлелді екенін растайды.

Базель комитетінің аталып өткен жаңалықтары Қазақстан Республикасының қаржылық тұрақтылығы жəне қаржы нарығын дамыту жөніндегі кеңестің 7-ші отырысында қаралған болатын,  ол отырыста Меншікті капитал бойынша ішкі жəне халықаралық тəсілдерді үйлестіру тұжырымдамасы мақұлданды,  оған сəйкес банктерді капиталдандыру талаптарын 2013  жылдан бастап Базель комитеті бекіткен Базель III халықаралық стандартына сəйкес келтіру көзделеді.

Ұлттық банк Базель III  ұсынымдарын ескере отырып, 2018  жылдан бастап

мынадай талаптар енгізуді қарастыруда:

- төленген жай акциялардан жəне  банк тəуекелдерінің орнын толтыру  үшін

өткен жылдардағы таза кіріс есебінен қалыптастырылған резервтерден тұратын

«негізгі капитал» ұғымын енгізу;

-  бірінші деңгейдегі капиталдан  мерзімсіз қаржы құралдарын жəне артықшылықты акцияларды алып тастау.

Ұлттық банк Базель комитетінің жаңа ұсынымдарын ескере отырып, 2013

жылдан бастап:

-  мəні 4,5%,  консервациялық буфер ескерілгенде 7%  болатын негізгі капитал жеткіліктілігінің жаңа нормативін енгізуді;

-  к1-2  меншікті капитал жеткіліктілігі  мəнінің 6%,  консервациялық буфер

ескерілгенде 8,5% болуын; 

-  к2  меншікті капитал жеткіліктілігі мəнінің 8%,  консервациялық буфер ескерілгенде 10,5% болуын;

-  банкте жеке тұлғаның,  банк  холдингінің немесе бас ұйымның  ірі қатысушысы болуына немесе болмауына қарамастан,  барлық банктер үшін капитал жеткіліктілігінің бірыңғай коэффициенттерін белгілеуді;

-  буферлік капиталдарды  (консервациялық  – 2,5%,  қарсы циклдік 0%-дан

2,5%-ға дейін, жүйелі – к2+2%) қолдануды  көздеп отыр. 

Бұл ретте банктің меншікті капитал жеткіліктілігінің коэффициенті (k1-1) пруденциялық нормативтерден болжамды нормативі кем дегенде 5%  болатын ертерек ден қою шараларына көшiріледі.

Осыменен қатар, қазіргі уақытта елдің банктік секторын дамыту мәслелері мен бірқатар басты сұрақтары шешілмеген және өзекті болып қала беруде. Осыған орай дипломдық жұмыста Қазақстанда банктік жүйені дамыту мәселелері қарастырылады және қоршаған ортамен республиканың банктік жүйесінің өзара тиімді әрекеттерін жоғарлату жолдары қарастырылады.

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

 

1 Дробозина Л.А. Финансы, денежное  обращение. – Москва: «Юнити».- 2007.- 432с.

2 Маркова О.М. Коммерческий банк  и их операции. – Москва: «ИНФРА-М».- 2012.-386с.

3 Сейітқасымов Ғ.С. Ақша,несие,банктер. – Алматы: «Экономика» 2006.-480б.

4 Мақыш С.Б. Ақша айналысы және  несие. – Алматы: «Маркет».- 2006.-283б.

5 Калиева Г.Т.Кредитные операции коммерческих банков.-Алматы: «Каржы-каражат».- 2009.-288с.

6 Көшенова Б.А. Ақша,несие,банктер. – Алматы: «Экономика».-  2006.-315б.

7 Блеутаева К.Б. Ақша және банктер. – Алматы: «Lem».- 2006.-354б.

8 Ильясов К. Қаржының жалпы курсы. – Алматы: «Экономика».- 2007.-272б.

9 Ширинская Е.Б. Операции коммерческих  банков и зарубежный опыт. –  Москва: «ФБК-ПРЕСС».- 2009.-478с.

10   «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» Қазақстан Республикасының 1995 ж. 31 тамыздағы № 2444 Заңы

11 Қазақстан Республикасының Ұлттық  Банкі туралы 1995 ж. 30 наурыздағы № 2155 Қазақстан Республикасының Заңы

12 Биханұлы М.Қ. Ақша айналысы және несие. –Аламты: «ИздатМаркет».- 2004.-328б.

13 Мадиярова Д.М. Основы современного банковского дела. – Алматы.: «Экономика».- 2007.-267с.

14   Хамитов Н. Банк ісі. –  Алматы, «Экономика» 2006.-287б.

15   Зейнельгабдин А. Финансовая система и реальная экономика. // Деловая неделя от 9 февраля 2011 года.

16 Куанова Г.А. Коммерческий банк в банковской системе Казахстана. // Саясат, июнь-июль 2010 года.- С.52

17 «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» Қазақстан Республикасының 1995 ж. 31 тамыздағы № 2444 Заңы Алматы, Қаржы. 2014. -27б.

18 Смағұлова Р.О., Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыбалдиева Ж.Ш. Қаржы, ақша айналысы және несие: Оқу құралы. – Алматы: Экономика баспасы, 2013.

19 Қаржы-несиелік саясатты дамытудың  шетелдік тәжірибесі // Ғылыми-сараптамалық  журнал «Қоғам және Дәуір». – 2009. – №2. – 51–60 Б.

20 Зарубежный опыт развития кредитной политики в банках второго уровня: материалы международной научно-практической конференции «Интеграция в мировое сообщество как фактор устойчивого развития Казахстана», 15–16 мая 2009 г. – Тараз: Жамбылский гуманитарно-технический университет, 2009. – С. 366–369. (в соавторстве Нысанбек М.А.)

21 Аскаров Т.Н.  Казахстанский  опыт банковской системы // Республика.-2013.-№2.-С.4-18.

22 Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің  Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитетінің ресми сайты www.afn.kz

23  Ұлттық банктің жылдық есебі 2013 ж // www.nationalbank.kz.

24 Ұлттық банктің статистикалық бюллетені 2013ж // www.nationalbank.kz.

25 Ұлттық банктің ресми сайты // www.nationalbank.kz.

26 Мемлекет басшысының 2014 жылғы 17 қаңтардағы «Қазақстан жолы – 2050»: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауы аясындағы Үкіметтің мен Ұлттық банктің 2014 жылға мәлімдемесі // www.nationalbank.kz.

27 Ұлттық банктің 2013 жылға ақша-несие  саясатының бағыттар туралы  // www.nationalbank.kz.

28 «АТФ Банк» АҚ ресми сайты //www.atfbank.kz.

29 «АТФ Банк» АҚ  қаржылық есептіліктері 2011-2013жж //www.atfbank.kz.

30  «АТФ Банк» АҚ  жылдық есептіліктері 2011-2013жж //www.atfbank.kz.

31 MMI рейтингтік агентігінің «Коммерциялық банктердің қызметі туралы есебі, за 2011-2013» .- Б. 5-91

32 Жунусова Г. Некоторые особенности  банковских операций в Казахстане. // Аль-Пари, 2013 год. №3-4. –С.10-41

33 Назарбаев Н.Ә., Қазақстан Президенті: ешбір банк банкротқа ұшырамайды // http://www.turkystan.kz

34 Тұрғанбаев Қ.Д. Несие бизнестің дамытудың жолдары// экономика. Тараз қаласы - 2011.-Б.7-9.

35 Баймуратов У.Б., Каирленов М.А. О ресурсной базе и стимулировании долгосрочного кредитования реального сектора экономики банками второго уровня РК // Банки Казахстана. – 2012.- №13.- С.16-20.

36 ЕДБ-де тәуекелдерді басқару  және ішкі бақылау жүйелерінің  болуына қойылатын талаптар туралы нұсқаулық // Егемен Қазақстан, 2014, 11-ақпан, Б.4-6.