Мұрагерлі мүліктің сақталуын қамтамасыз ету үшін қорғаушылардың шара қолдануы

немесе  өсиеттік  жүктемені  орындау;

7. Мұрагерлікті  қарыздан  арылтуды  жүргізу (ҚР АК-ң 1059-б 2т).

Өсиетті  орындаушы  мұрагерлікті  басқаруда  және  өсиетті  орындауда  қатысы  бар,  сот  және  басқа  істерде өз  атынан  сөз  сөйлеуге  құқығы бар. (ҚР АК-ң 1059-б. 3т)

Өсиетті  орындауда,  өсиет қалдырушының қалауын орындау бар.   Сондықтан,  мұрагерлер  өсиетті  орындау  барысында,  өсиетте  көрсетілген  өсиет  қалдырушынығң  нақты  қалауын  анықтаулары керек.  Өсиет  қалдырушының  нақты  қалауын  анықтау  үшін,  олар тек  сол  өсиеттің  мазмұнына  ғана  иелік етуі керек[32].

Өсиет қалдырушының  қалауын  талқылау барысында,  мұрагерлер  өсиеттік  бұйрықтардан  нақты  мағынасын  және  олардың  заңдылығын анықтауы керек.

Нотариус өсиетті түсіндіру  барысында,  өсиетті  орындаушылармен  немесе  сотпен  өсиеттегі  сөзбен  түсінікке  ерекше  көңіл  бөледі.  Өсиетте  түсінбестік  жағдай  болған  кезде,  ол осылай  ұқсас  басқа  жағдаймен  салыстырылып  анықталады  (ҚР АК-ң  1055-б).

Мұрагерлердің  міндетті  өсиеттегі  мазмұнды  талқылап,  оны орындау  барыснда, мазмұнға  сәйкес  болмауы  мүмкін.  Алайда,  мұндай  жағдайда  өсиет  бойынша  мұрагерлер  өсиет  қалдырушының  қалауын  орындай  отырып, оған  заңға  сәйкес түзетулер  енгізеді.Егер  нақ  осы өсиетке  заңға сәйкес  мұрагерлердің  өсиетті  орындау  барысында белгілі  өсиеттік  бұйрықтарды өзгертуге  міндеттейтін  жағдай  болмаса, онда  өсиеттің  толық  мазмұны  және  әрбір  өсиеттік  орындау  барысында  оған  ешқандай  өзгертулер  енгізуге құқығы  жоқ.

Егер  өсиет  орындаушы  өсиет  бойынша мұрагер емес,  басқа  тұлға  белгіленсе, онда өсиетті  орындаушының құқықтық  жағдайы  басқаша  болады.  Оны  өсиет  қалдырушының өкілі  деп санауға  болмайды.  Себебі,  өсиетте  көрсетілген  тұлға,  өсиет қалдырушы   қайтыс болған кезде,  өсиетті  жариялаған  кезде  ғана,  өсиетті  орындаушы  болып саналады. Оны  мұрагерлердің  өкілі деп те тануға болмайды.  Себебі,  мұрагерлер оған  ешқандай  билік берген емес.  Алайда,  осындай  өсиетті  орындаушы  кейде  мұрагерлер  келгенге дейін, міндетті  біқатар  іс-әрекеттерді жасайды. Өсиетті  орындаушыны  мұрагерлік  массаның  өкілі  ретінде  тануға  болмайды, өйткені  мұрагерлік  масса  құқықтың  субъектісі  ретінде  танылмайды[33].

Өсиетті  орындаушының билігі  мұрагерлікті  қалдырушымен жасалынатын  біржақты акт барысында,  өсиет шын  мәнінде  танылғанда  қалыптасады. (егер олар мұрагерлікті  қабылдаса)  және мемлекет  мүддесі  үшін де (егер   мұрагерлер мұрагерлікті  қабылдамаса, онда  ол мемлекет  меншігіне  өтеді).

Өсиетті  орындаушы  болып белгіленген  тұлғаның іс-әрекеті,  мұрагерлердің  мүліктік  мүдделерін қозғауы  мүмкін.  Осындай орындаушының  іс-әрекетін  дұрыс емес,  оларға  шығын келтіруші  деп  саналатын  мұрагерлер,  оның  осы  іс әрекетін  сот арқылы  дауласуға  және  тіпті оның шектеуін де  талап ету  құқығы бар.

Заң  өсиетті  орындаушыға  еңбегі үшін тиесілі  сыйлықты  міндетті  түрдегі сыйлық деп  қарастырмайды.  Егер  орындаушы бір  мезетте  өсиеттік  мұрагер  болса,  онда  бұл  сыйлық  өсиет  бойынша  өзінің  мұрагерлік  үлесін  көбейту  немесе  оған  белгілі заттардың  мұрагерлікпен  қалдырылуы арқылы жүзеге асырылады[34].

Орындаушы,  өсиеттік  орындаушының міндетін орындай жүріп,  бірқатар  міндетті шығындарды  көтереді.  Мысалы,  мұрагерлік  мүлікті  сақтау  немесе  оларды басқару  барысында.  Бұл шығындар  өз  мүддесі үшін емес,  өсиет бойынша  мұрагерлердің мүддесі үшін  болғандықтан,  бұл  шығындарды  өсиетті  орындаушының  мойнына артуға  ешқандай  негіз  жоқ.

Кәмелеттік  жасқа  толмаған  және  еңбекке  жарамсыз  басқа  мұрагерлер  мұрагерлік  мүлікті  заң  бойынша  өздеріне  тиесілі  үлесті  алуға  міндетті  болғандықтан,  бұл үлес  міндетті  мұрагерлік  үлес деп  аталады.  Міндетті үлес,  өсиет  қалдырушының  тірі кезіндегі  ұрықтандырған,  бірақ  ол қайтыс болғаннан  кейін  дүниеге  келген  балалаларына  танылу  құқығына  ие.

Бала  асырап алу, асырап  алушының  өз баласы  болып  танылатындықтан,  олар да асырап  алушының  мүліктік  үлесінде,  міндетті  үлестік  құқығына ие.  Жоғарыда  көрсетілгендей, қайтыс болған  адамның  кәмелеттік  жасқа  толмағандықтан, олар  мұрагерлікке  сай емес  болады.  Өсиет  қалдырушының  кәмелеттік  жасқа  толған  еңбекке  жарамсыз  балалары да  міндетті  үлестік  құқығына ие.  Бұл  жағдайда  олардың  еңбекке  жарамсыздығының  растығы,  шешуші  болып саналады.

Еңбекке  жарамсыз  жұбайымен  өсиет  қалдырушының  ата-анасы  әрқашанда  міндетті  үлестік  құқығына ие. (1-орындағы  мұрагелер)

Сонымен  мұрагердің  міндетті  үлестік  құқығын  иелену, оның  кәмелеттік  жасқа  толмағанды  немесе  еңбекке  жарамсыздығына  негізделеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3  МҰРАНЫ ҚАБЫЛДАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

 

3.1 Мұрагерлік істі хаттау тәртібі

 

        Қазақстан  Республикасының Азаматтық кодексінің 1072  бабына сәйкес мұрагер оған  қатынасты мұраға немесе оның  бөлшегіне құқықты мұраның ашылу  сәтінен бастап иеленеді. Егер, тек  қана мұрагер мұрадан бас тартпаса  немесе мұра етуге құқықтан  айырылмаса.

        Мұраға ие  болу үшін мұрагер оны қабылдау  керек. Мұраны қабылдау – біржақты  келісім және әрбір келісім  сияқты қабылдау тек қана қабілетті  азаматты тұлғамен орындалады[37].

Қабылдау екі тәсілмен іске асырылады:

1. Мұраны қабылдау мұра ашылған жердегi нотариусқа немесе заңға сәйкес мұра

алу құқығы туралы куәлiктi беруге уәкiлеттi лауазымды адамға мұрагердiң мұраны қабылдау туралы өтiнiшiн не мұрагердiң мұраға құқық туралы куәлiк беру туралы өтiнiшiн беру арқылы жүзеге асырылады. Егер мұрагердiң өтiнiшiн нотариусқа басқа адам берсе немесе ол почта арқылы жiберiлсе, өтiнiштегi мұрагердiң қолын нотариус, нотариат әрекеттерiн жасауға уәкiлеттi лауазымды адам  немесе сенiмхатты куәландыруға уәкiлеттi адам куәландырады. Егер сенiмхатта мұраны алуға өкiлеттiк арнайы көзделсе, мұраны өкiл арқылы қабылдау мүмкiн болады. Заңды өкiлдiң мұраны қабылдауы үшiн сенiмхат талап етiлмейдi.

2. Егер мұрагер мұрагерлiктi iс жүзiнде қабылдағанын куәландыратын iс

әрекеттер жасаған болса, атап айтқанда, мұрагер:

• мұраға алынған мүлiктi иеленуге немесе басқаруға кiрiссе;
• мұраға алынған мүлiктi сақтау, оны қол сұғудан немесе үшiншi тұлғалардың

талаптарынан қорғау жөнiнде шаралар қабылдаса;

• мұраға алынған мүлiктi ұстау шығыстарын өз есебiнен жүргiзсе;
• өз есебiнен мұра қалдырушының қарыздарын төлеген немесе мұра

қалдырушыға тиесiлi ақшаны үшiншi тұлғалардан алған болса, өзгеше дәлелденгенге дейiн мұрагер мұраны қабылдады деп танылады.

Мұраның ашылу  күнiнен бастап алты ай iшiнде мұра қабылдануы мүмкін. Мұра азаматтың болжамды қайтыс болған немесе ол қайтыс болды деп жарияланған күнi ашылған жағдайда  - мұра қалдырушы қайтыс болған күннен бастап алты айдың iшiнде, ал ол қайтыс болды деп жарияланған кезде, егер соттың шешiмiнде өзге күн көрсетiлмесе, азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап мұра қабылданады[38]. 
      Егер мұрагерлiк құқығы басқа адамдар үшiн мұрагердiң мұрадан бас тартуы, басқа мұрагердiң мұраны қабылдамауы немесе мұрагердi белгiленген негiздер бойынша мұрадан шеттету салдарынан туындаса, мұндай адамдар оларда мұраға құқық туындаған күннен бастап алты айдың iшiнде мұраны қабылдай алады. Егер мұрагер мұраны қабылдау үшiн белгiленген мерзiмдi  дәлелдi себептер бойынша өткiзiп алған болса және мұраны қабылдау үшiн белгiленген мерзiмдi өткiзiп алған мұрагер бұл мерзiмдi өткiзу себептерi жойылғаннан кейiн алты айдың iшiнде сотқа жүгiнген жағдайда осы мерзiмдi өткiзiп алған мұрагердiң өтiнiшi бойынша сот бұл мерзiмдi қалпына келтiре алады және мұрагер мұраны

 қабылдады деп тани алады.

      Мұрагер мұраны қабылдады деп танылған кезде сот барлық мұрагерлердiң мұрагерлiк мүлiктегi үлестерiн анықтайды және қажет болған жағдайда жаза мұрагердiң мұрадан өзiне тиесiлi үлесiн алу құқығын қорғау жөнiнде шаралар белгiлейдi. Бұған дейiн берiлген мұраға құқық туралы куәлiктердi сот жарамсыз деп таниды.     

 Егер заң бойынша немесе  өсиет бойынша мұрагер мұраны белгiленген мерзiмде қабылдап үлгермей, мұра ашылғаннан кейiн қайтыс болса, онда мұраның оған тиесiлi үлесiн қабылдау құқығы оның мұрагерлерiне ауысады. Қайтыс болған мұрагердiң осы құқығын оның мұрагерлерi мұраны қабылдауға арналған мерзiмнiң қалған бөлiгi iшiнде жалпы негiздерде жүзеге асыра алады. Егер мерзiмнiң қалған бөлiгi үш айдан аз болса, ол үш айға дейiн ұзартылады. Мұраны қабылдау үшiн белгiленген мерзiм аяќталғаннан кейiн, егер сот қайтыс болған мұрагердiң мұрагерлерiнiң осы мерзiмдi өткiзiп алу себептерiн дәлелдi деп тапса, онда сот оларды осы Кодекстiң 1072-3-бабына сәйкес мұраны қабылдады деп тануы мүмкiн. Мұрагер мiндеттi үлес ретiнде мұраның бiр бөлiгiн қабылдау құқығы оның мұрагерлерiне ауыспайды.

Жалпыға бірдей қойылатын талап – мұрагердің қолы арызда нотариалды түрде куәландырулы болу керек.

        Ерекшелігі  – азамат жеке іс құжаттармен,  куәлігімен өзі келу керек,  сонымен қатар, егер бұл адам  нотариусқа оның қолы куәландырылып,  мұраны қабылдау жөнінде арызбен  бірінші рет келмеген болса  және ол қазір басқа мұра  жөнінде арызбен келіп тұрса.

         14 жасқа  толамаған балалар үшін мұраны  қабылдау жөнінде арызды олардың  ата-аналары береді, 14 жастан 18 жасқа  дейінгі кәмелет жасқа толмағандар  өздері іс әрекет жасайды, бірақ  тек ата-аналардың немесе қамқоршылардың  келісімімен[39].

         Спирттік ішімдіктермен немесе нашақорлық заттармен қиянат еткен үшін шектелген адамдар сондай арыздарды қамқоршылардың келісімімен ғана бере алады. Қабылдау жөнінде  арыз мұрагердің сенім хат бойынша өкілімен ғана беріледі.

         Барлық  арыздар мұрагерлік істердің  есеп кітабында нотариуспен тіркелінеді. Мұраға ие болу нотариуспен мұраға құқығы бар жөнінде куәлік мұраның ашылу күнінен алты ай өткенге дейін беріледі.

         Өсиет бойынша,  дәл солай заң бойынша да  мұраға ие болу барысында куәлік  көрсетілген мерзімге дейін берілуі  мүмкін. Егер нотариусқа куәлікті  алу үшін келген мұрагерлерден,  басқа мұрагерлер жоқ екендігі  жөнінде нақты мәлімет болса,  ондай жағдайда тәртіпке сай  нотариусқа кадр бөлімінен жұмыс  орны бойынша мирас қалдырушының  жанұя құрамы жөнінде анықтама  ұсынылады. 

         Бірақ мемлекетке  мұраға құқығы бар жөнінде  куәлік мұраның ашылу күнінен  алты айға дейінгі мерзімнен  ерте берілмейді.

         Куәлік  тек мұрагерлікке құқық даусыз  болған жағдайда ғана беріледі[40].

Мұрагерлікті  қабылдау мерзімінен өткізіп алған  мұрагер тек мұрагерлікті қабылдаған барлық мұрагерлердің келісімімен  ғана куәлікке кіргізіледі. Мұндай келісім  жазбаша түрде куәлікті берудің  алдында мәлім етіледі.

           Куәлікті  алу үшін мұрагердің өзі болуы  міндетті емес, ол сенім хат  бойынша әрекет жасап тұрған  өкіл арқылы берілуі мүмкін.

           Мұрагерлікке  құқылығы жөнінде куәлікті беру  барысында нотариус келесіні  тексереді:

1. Мирас қалдырушының өлімі жөнінде дерек;
2. Мұрагерліктің ашылуының уақыты мен орны;
3. Мирас қалдырушы мен мұрагерлердің туыстық және басқа қатынастарының

бар болуы;

4. Мұрагерлікке құқылығы жөнінде куәлік мұрагерлі мүліктің құрамы мен тұру

орнына беріледі.

          Мирас  қалдырушының өлімі жөнінде деректер  және мұрагерліктің ашылу уақыты  АХАЖ органдарының куәлігімен  расталады. Өлімі жөнінде деректердің  расталуына дәрігерлік мекемелермен  берілген дәрігерлік анықтамалар  мен өлімі жөнінде куәліктер  қабылданбайды[41].

          Заң  бойынша мұра иеленушіліктің  негізі болып саналатын қатынастарға  келесілер жатады:

1. туыстық немесе некелік қатынастар;
2. мирас қалдырушының қарауында болушылық.

          Мирас  қалдырушы мен мұрагерлердің  туыстық қатынастары келесі құжаттармен  расталады:

1. АХАЖ органдарының куәліктерімен;
2. метрлік кітаптардан көшірмелермен;
3. соттың шешімі бойынша заңды күшке енген туыстық қатынастардың дәйекті екендігімен.

         Мұрагерлікке  құқығы бар екендігін дәлелдеуге  мүмкіндігі жоқ мұрагерлер куәлікке  тек басқа мұрагерлердің келісімімен  ғана енгізіледі. Бұл келісім  жазбаша түрде куәлікті берудің  алдында мәлім етіледі.

         Мынадай  арыздың үлгісін ұсынғалы тұрмын:

Үлгі

Нотариус________________

        аты-жөні