Мавсумий характердаги корхоналарни молиялаштириш

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 08 Июня 2014 в 19:54, дипломная работа

Краткое описание

Ушбу мақсадга эришиш учун битирув малакавий ишда қуйидаги вазифалар белгилаб олинган:
-мамлакатимизда аграр ислоҳотларни олиб боришда ҳуқуқий молиявий асосларини тадқиқ қилиш ва уларга хос бўлган хусусиятларни аниқлаш;
-республикамизда аграр ислоҳотларни ўтказишда банкларнинг амалдаги ролини ва уларнинг кредитлаш фаолиятини таҳлил қилиш;
- мавсумий характердаги корхоналарни молиялаштириш тизимини аниқлаш;
-қишлоқ хўжалигида ислоҳотларни чуқурлаштиришда банкларнинг кредитлаштириш бўйича фаоллигини ошириш билан боғлиқ бўлган муаммоларнинг моҳиятини очиб бериш ҳамда уларни ривожлантириш бўйича тавсиялар беришдан иборатдир.

Содержание

Кириш 3
1-БОБ Мавсумий характердаги корхоналарни хусусиятлари ва уларнинг бозор иқтисодиётидаги ўрни 8
1.1. Мавсумий характердаги корхоналарни мамлакат иқтисодиётидаги ўрни 8
1.2.
2-БОБ Мавсумий характердаги корхоналарнизамонавий холатини таҳлили 26
2.1. Мавсумий характердаги корхоналарни ислоҳ қилиш шарт-шароитлари 26
2.2. Деҳкон ва фермер хўжаликларини қўллаб-қуватлаш тизими 35
3-БОБ Мавсумий характердаги корхоналарни молиялаштириш муаммолари ва уларни такомиллаштириш истиқболлари 46
3.1. Мавсумий характердаги корхоналарниқисқа муддатли кредитлашжа мавжуд муаммолар 46
3.2.
ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР 63
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ 72

Вложенные файлы: 1 файл

БМИ_Мавсумий характердаги корхоналарни молиялаштириш.doc

— 1.12 Мб (Скачать файл)

Жамгарма маблаглари хисобидан берилган кредитлардан фойдаланганлик учун фоиз ставкаси микдори Узбекистон Республикаси Марказий банкининг кайта молиялаш буйича кредит берилган кундаги белгиланган ставкасининг 50 фоизидан ортик булмаган микдорда белгиланади.

Тартибга асосан кишлок хужалиги корхонасининг кредит йигма-жилдини шакллантириш ва уни тахлил этиш жараёни куйидаги боскичлардан иборат:

  1. карз олувчининг кредит буюртмасини куриб чикиб, у билан сухбат уткаУзиш;
  2. карз олувчининг кредитга лаёкатлилигини, ссуда бериш билан боглик таваккалчиликни, шунингдек, кредит самарадорлигини бахолаш;
  3. карз олувчи томонидан такдим этилаётган кредит таъминотининг ликвидлилигини, унинг бахосини аниклаш;
  4. кредит бахосини, яъни унга белгиланадиган фоизни аниклаш;
  5. кредит йигма-жилдининг хулосаси, кредит шартномаси ёки рад этиш тугрисидаги ёзма жавоб хатини тайёрлаш.

Карз олувчи томонидан суровномага куйидагилар илова килинади:

  • кредит буюртамаси;
  • бизнес-режа;
  • сунгги хисобот даври учун давлат солик хизмати томонидан кабул килинган бухгалтерия баланси ва дебитор-кредитор карзлар ёйилмаси, муддати 90 кундан ошган карзлар учун солиштирма далолатномалар;
  • молиявий натижалар тугрисида хисобот;
  • пул окимлари тугрисида хисобот;
  • айланма маблаглар айланишининг хисоб-китоби;
  • бошка кредиторлардан карзга олинган маблаглар ва бошка банкларда сакланаётган буш пул маблаглари хакида маълумот;
  • уз капитали билан бошка корхоналар ташкил этишдаги иштироки хакида маълумотлар.

Кредит таъминоти сифатида мол-мулк гаровига олинаётган такдирда, унинг киймати кредитнинг 120 фоизидан кам булмаслиги керак. Банкка кредит кайтишини таъминлаш учун бир ёки бир нечта таъминот турини танлаш хакуки берилади.

Кредит ва унга хисобланган фоизлар кайтмаслиги хавфини сугурталаш кредит лаёкатлилиги 2-синфдан паст булмаган карз олувчилар учунгина амал килади. Бунда сугурта тулови сугурта компаниясининг банк хисоб ракамига утказилиб, банкка сугурта полиси такдим этилганидан сунг кредит берилади. Сугурта туловини берилаётган кредит хисобидан тулаш такикланади.

Мулк гарови асосида кредит расмийлаштиришда банк филиали ссуда олувчи билан гаров ёки ипотека шартномаси тузади. Гаров шартномалари белгиланган тартибда расмийлаштирилган ва конунда белгиланган тартибда давлат руйхатидан утказилган булиши лозим. Мол-мулк ва буюмларни уларнинг эгалари ёки эгалик килувчиларнинг ишончномаларига асосан харакат килувчи вакиллари гаровга куйишлари мумкин. Гаров шартномасида мол-мулкнинг сакланиш жойи курсатилиши лоим.

Гаров предмети қарз олувчи ёки гаров берувчининг маблаглари хисобига сугурта килинган холда, унинг фойдаланиш ихтиёрида колдирилиши мумкин.

Шунингдек, кредит таъминоти учун молиявий холати баркарор, туловга кобилиятли хужалик юритувчи субъектларнинг кафилликлари кабул килиниши мумкин. Кредит берилишидан олдин, шунингдек кредит муддати давомида кафиллик берувчи томонидан банкка унинг молиявий ахволи тугрисидаги аудитор хулосалари такдим килиниши лозим. Банк карздор уз мажбуриятларини бажармаган ёки лозим даражада бажармаган такдирда кафиллик берувчи томон уларни ижро этиш имконига эгалигига ишонч хосил килиши лозим.

Кафилликнинг амал килиш даври кредит, унга хисобланган фоиУзлар ва комиссия хаклари тула сундирилгунча давом этади. Бу кафиллик шартномасида аниқ белгилаб куйилиши лозим.

Кредитлаш алохида ссуда хисоб ракамидан товар-моддий бойликлари, бажарилган иш ва хизматлар учун карз олувчи томонидан такдим этилган хисоб-китоб хужжатларини накд пулсиз шаклда тулаш йули билан амалга оширилади.

Банк филиали кредит олган кишлок хужалиги корхонасининг фаолияти тугрисида доимий маълумотга эга булиши, унинг кредитга лаёкатлилиги ва тулов интизомини тахлил килиб бориши, улар асосида “маълумотлар базасини яратиши лозим.

Кредит мониторинги кишлок хужалиги ишлаб чикаришнинг ихтисослашуви ва кредит максадига боглик холда олиб борилади. Кредит мониторингида карздорнинг молия-хужалик фаолияти, шартномаларга мувофик махсулот харид килиш ва етказиб бериш мажбуриятларининг бажарилиши, кредит хисобига олинган товар-моддий бойликларининг ишлатилиши ва сакланиш холати, ишлаб чикариш ва ноишлаб чикариш харажатлари, даромад (фойда) ва узлик айланма маблаглар динамикаси текширилади.

Жумладан, уруглик харид килиш учун берилган кредит мониторингида кредит ходими уругликнинг кишлок хужалиги корхонасига шартномадаги муддат, микдор ва сифат курсаткичларида етказиб берилганлигини, шунингдек уни экиш ишларининг белгиланган муддатларда агротехника талаблари даражасида утказилганлигини аниклай олиши керак. Мазкур назорат ветация давридаги дала ишларининг бажарилиши, хосилнинг йигиштириб, корхона хисобига кирим килиниши ва харидорга сотилишини хам уз ичига олади. Бокувга мулжалланган чорва моллари сотиб олиш учун берилган кредитлар мониторингида кредит хисобига олинган чорва моллари хатловдан утказилади. Хатлов далолатномасида чорва молларининг тури, зоти, сони, тирик вазни каби кайдлар булиши зарур. Шунингдек, далолатномада карз олувчи тасарруфидаги озука базасининг микдори ва унинг таркиби, жумладан озукабоп экинларнинг холати хам акс эттирилиши лозим.

Чорва моллари вазнининг доимий усиб бориши кредит таъминотини яхшилашдан келиб чикиб, кредит ходими бевосита жойига чикиш оркали чорва моллари вазнидаги узгаришларни хамда юкорида зикр этилган кайдларни уз ичига олган далолатномалар тузиб бориши шарт.      

Карздорнинг молия-хужалик фаолиятини ёмонлашиши, хисоб ва хисобот маълумотлари бузиб курсатилган ёки коникарсиз ахволдалиги аникланган холатларда, банк кредит беришни зудлик билан тухтатиб, берилган кредит ундирувини муддатдан олдин карздорнинг хисоб ракамлари ёки кредит таъминотига каратади.

Ривожланган хорижий давлатларда, хусусан, АКШ, Япония ва Германияда кишлок хужалигини молиялаштиришда марказий банкларнинг селектив, яъни танланма кредиларидан кенг куламда фойдаланилади. Селектив кредитлашнинг мохияти шундаки, Марказий банк хар бир молиявий йилда тижорат банкларига нисбатан узатма тижорат векселларини, яъни тратталарни узида кайта хисобга олиш контигентини белгилайди. Кейин эса, аникланган контингент микдорини мамлакатдаги тижорат банкларининг сонига булиш йули билан хар бир тижорат банки учун кайта хисобга олиш лимитини белгилайди. Натижада хар бир тижорат банки белгиланган лимит доирасида тратталарни Марказий банкда хисобга олдириш йули билан Марказий банкдан белгиланган фоиз ставкасида кредитлар олиш имкониятига эга булади. Марказий банк томонидан тижорат банкларига бериладиган бундай кредитлар дисконтли кредитлар деб аталади, уларнинг фоиз ставкаси дисконт ставкаси дейилади. Одатда, Марказий банк мамлакат иктисодиётининг устивор тармокларига мансуб булган корхоналар томонидан чикарилган тратталарга нисбатан паст дисконт ставкаси урнатади. Бунинг натижасида тижорат банкларининг мазкур корхоналарнинг тратталарини хисобга олишдан манфаатдорлиги ошади. Бунинг натижасида тижорат банклари ушбу корхоналарнинг тратталарини хисобга олиш ставкасини пасайтиради. Бу эса, иктисодиётнинг устивор тармокларига мансуб булган корхоналарнинг тратталарини тижорат банкларига хисобга олдириш йули билан оладиган пул маблагларининг хажмини ошишига ва шунинг асосида уларнинг ликвидлилиги ва туловга кобиллигини ошишига олиб келади.

Марказий банк томонидан амалга ошириладиган селектив кредитлашнинг иккинчи мухим афзаллиги шундаки, селектив кредитлар иктисодиётнинг устивор тармокларига хизмат курсатаётган, уларни кредитлаётган тижорат банкларининг ликвидлигини ошириш имконини беради. Бунда тижорат банклари вактинчалик ликвидли активлар етишмай колган такдирда тратталарни Марказий банкка топшириш йули билан кредит олиш имкониятига эга булади. Марказий банкдан олинган кредитлар тижорат банкининг «Ностро» вакиллик хисобварагига уша куннинг узида тушади ва киска вакт ичида банкнинг ликвидлиги тикланади.

Узбекистон Республикасининг хужалик амалиётида хозирги вактда Марказий банкнинг селектив кредитлари мавжуд эмас.

Республикамизда кишлок хужалигини банк кредитлари хисобидан молиявий рагбатлантиришда кишлок хужалигига берилган банк кредитларини хукуматнинг кафолатлари билан таъминлаш усулидан фойдаланилади. Бунда тижорат банкларининг кишлок хужалик корхоналарига берилган кредитлари хукуматнинг кафолати билан таъминланади ва кредитларнинг кайтмаган кисми Давлат бюжетининг маблаглари хисобидан копланади.

Хулоса килиб айтганда, респуликамизнинг банк тизими томонидан кишлок хужалигини молиялаштириш даражаси кишлок хужалигининг кредит ресурсларига булган эхтиёжини кондириш имконини бермайди. Бу эса, кишлок хужалигининг жорий ва инвестицион харажатларини молиявий маблаглар билан таъминлаш жараёнига бевосита ва кучли салбий таъсирни юзага келтиради.

 

 

 

3.2. Мавсумий характердаги корхоналарни банк томонидан кредитлашни такомиллаштириш йўллари

 

Иқтисодий тараққиётнинг жаҳон тажрибаси шуни кўрсатадики, аграр тармоқнинг жадал ўсиши мамлакатда умумий иқтисодиётнинг ўсиши учун асосий омиллардан бири бўлиб хизмат қилади. Шунинг учун олис истиқболда мамлакатимизнинг бутун иқтисодиёти барқарор ва узлуксиз ривожланиши учун макроиқтисодий кўрсаткичлар мувозанатида қишлоқ хўжалиги ўрни алоҳида аҳамиятга эга.

Иқтисодиётни таркибий жиҳатдан ўзгартиришлар бўйича ишлаб чиқарилаётган чора-тадбирлар аввало қуйидаги вазифаларни ҳал қилишга қаратилмоғи лозим:

Биринчидан, қишлоқ хўжалиги хом ашёсини чуқурроқ қайта ишлаш, уларни тайёр маҳсулот даражасига етказиш, янги қайта ишловчи қувватларни яратиш, кенг миқёсларда мева-сабзавот маҳсулотларини қайта ишлаш, трикотаж, тўқимачилик, тикувчилик саноатини, сермеҳнат тармоқларни ривожлантириш, тайёр буюмларнинг хилларини кўпайтириш, уларни ташиб келтириш ва экспортни ошириш имконини беради. +ишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сақлаш технологияси жуда орқада қолганлиги туфайли ҳар йили картошка, карам, лавлаги, сабзи ҳамда бошқа сабзавот ва меваларнинг бир қисми исроф бўлмоқда.

Мамлакатимиз қишлоқ хўжалигини молиялаштиришда банкларнинг фаоллигини ошириш мақсадида қуйидаги тадбирларни амалга ошириш мақсадга мувофиқдир:

1. қишлоқ хўжалиги корхоналарини банклар томонидан кредитлаш ҳажмини ошириш мақсадида тижорат банкларининг ресурс базасини мустаҳкамлаш тадбирларини ишлаб чиқиш лозим. Бунинг учун қуйидаги аниқ тадбирларни амалга ошириш мақсадга мувофиқдир:

а) қишлоқ хўжалигини кредитлаш билан шуғулланаётган тижорат банкларининг муддатли ва жамғарма депозитларини мажбурий заҳира ажратмасидан озод қилиш ёки уларга нисбатан имтиёзли заҳира ставкаларини жорий қилиш лозим.

Ривожланган хорижий давлатлар банк амалиётида (Япония ва Буюк Британия бундан мустасно) мажбурий заҳира ставкалари депозитларнинг муддати ва сўммасига боғлиқ равишда табақалаштирилган. Депозитларнинг сўммаси қанчалик катта ва муддати қанчалик қисқа бўлса, уларга нисбатан шунчалик юқори фоиз ставкаси белгиланади. Масалан, АҚШда 36,7 млн. долларгача сўммадаги трансакцион депозитлар учун мажбурий заҳира ставкаси 3% қилиб белгиланган бўлса, 36,7 млн. доллардан ортиқ сўммадаги трансакцион депозитлар учун заҳира ставкаси 12% қилиб белгиланган. Бунинг натижасида, тижорат банклари «қисқа пуллар»ни балансда йирик миқдорда сақлаб туришдан манфаатдор бўлмайдилар. Бу эса, «қисқа пуллар»нинг тижорат банкларининг ликвидлилигига нисбатан фавқулодда юзага келадиган салбий таъсирини камайтиради.

Яна бир муаммо шундаки, жаҳон бозорини ўзлаштириш кўп жиҳатдан қишлоқ хўжалиги маҳсулотининг кўриниши билан боғлиқ. Бунда маҳсулотларни навларга ажратиш, ўраш, қадоқлаш ва унинг айниқса тез бузиладиган турларини истеъмолчиларга ўз вақтида етказиб берилиши кўзда тутилади.

Озиқ-овқат маҳсулотини қайта ишлашга хорижий сармояларни кенг жалб этиш, қўшма корхоналар ташкил этиш, улар орқали жаҳон бозорига чиқиш зарур.

Қишлоқ хўжалиги хом-ашёсини қайта ишлаш ва тайёр озиқ-овқат махсулотларини ишлаб чиқариш бўйича ихчам технология билан жихозланган кичик ва ўрта корхоналарни барпо этиш лозим.

2. Республикамизнинг йирик тижорат  банкларини қишлоқ хўжалик корхоналарига берадиган факторинг кредитларининг ҳажмини ошириш лозим.

Бунинг натижасида қишлоқ хўжалик корхоналарининг дебитор-кредитор қарздорлигини сезиларли даражада қисқартириш, уларнинг пул маблағларига бўлган эҳтиёжини тўлароқ қондириш имконини беради.

Халқаро амалиётда факторинг операцияларининг уч тури мавжуд:

1. Дебитор ҳисоб рақамларини маълум дисконт асосида сотиб олиш.

2. Банк томонидан корхонанинг  сотиш ҳисоби бўйича барча операцияларини юритилиши.

3. Товар суммасини тўловчининг тўловга қобиллигидан катъий назар тўлиқ тўлаб беришга кафолат бериш.

Oдатда, тижорат банклари томонидан  факторинг хизмати катта савдо оборотига эга бўлган йирик мижозларга кўрсатилади. Факторинг хизмати учун банклар оладиган комиссион ставка 1,5 фоиздан 2,5 фоизгача бўлган миқдорни ташкил қилади.

Бозор иқтисодиёти шароитида банклар томонидан мижозларга кўрсатиладиган факторинг операциялари молиялаштириш асосига эга бўлиши ёки бўлмаслиги мумкин.

Молиялаштириш асосига эга бўлган факторинг операцияларида тижорат банки мижоздан товарлар билан боғлиқ ҳужжатларни товар суммасининг 80-90 фоизини бирдан тўлаш йўли билан сотиб олади. Товарларнинг қолган 10-20 фоизи алoҳидa ҳисоб рақамида депонентланади. Ушбу сумма сотиб олувчи томонидан товарнинг сифати ёки бaҳocи юзасидан норозилик ҳолатлари юзага келганда ишлатилиши мумкин.

Информация о работе Мавсумий характердаги корхоналарни молиялаштириш